Ajatolah

Ajatolah (perz. آيتالله, ajatulah, ajetolah ili ajatalah; iz arap. آية الله, āyatu allah; dosl. Božji znak)^[1] je počasna titula za istaknutog teološkog pravnika (mudžtahida) u iranskom šijitizmu tj. imamizmu.^[1]

Termin ajatolah proizlazi iz odlomka Kurana:^[1]

Pokazivati ćemo im naše znakove [āyatu] na horizontima i u njihovim dušama (...)

– Kur'an, 41:53

Za razliku od sunita, šijiti sintagmu prevode doslovno (Božiji znak), dajući do znanja da su ljudi, tj. svaki je čovjek Božji znak, odnosno s druge strane da ajatolah (kao pravni termin) utjelovljuje najvišu pobožnost, mudrost i znanje.^[1]

Tvorcem titule ajatolaha smatra se Alama Heli (1250. – 1325.), istaknuti imamitski teolog i pravnik koji je živio u vrijeme vladavine ilhanidske dinastije.^[1] Upotreba titule ovjerena je i tokom safavidskog perioda (16. – 18. v.) kada su neki teolozi svoje učitelje počasno nazivali ajatolasima.^[2] Međutim, sve do 20. vijeka javlja se isključivo sporadično i počasno, bez ikakvog tehničkog smisla.^[2] U nekim modernim biografskim kompendijima, titula ajatolaha se retroaktivno pripisuje pripadnicima šijitske uleme,^[3] iako nema naznaka da su dotični svojim suvremenicima bili poznati kao ajatolasi.^[1] Ajatolahom se tako paradoksalno nazivaju čak i neki protivnici idžtihada poput Kolajnija Razija (864. – 941.).^[2] Titula u Iranu postaje sveprisutnom tokom Iranske ustavne revolucije (1905. – 1911.) kada je podjednako aktivno koriste i pristaše i protivnici konstitucionalizma,^[2] a uvriježeno je da je Abdul-Karim Ha'eri Jazdi (1859. – 1937.) bio prvi mudžtahid s titulom ajatolaha u 20. vijeku.^[4] Neki od najranijih učenjaka s ovom titulom također su bili Muhamed-Kazem Horasani (1839. – 1911.) i Abdulah Mamakani (1870. – 1933.).^[2]

Do 20. vijeka i popularizacije titule ajatolaha, najviša titula za visokorangiranu ulemu bila je hodžatoleslam^[2] (perz. حجت‌الاسلام, dosl. autoritet islama).^[1] Tokom 1920-ih i 1930-ih godina, grad Kom ponovo postaje žarištem imamitske teologije pod vodstvom utjecajnog Ha'erija, a centralizacija dovodi do drastičnog povećanja broja ajatolaha.^[1][2] S obzirom da se gotovo sve mudžtahide počelo oslovljavati ajatolasima,^[1] posljedica stratifikacije bila je uvođenje nove titule tzv. velikog ajatolaha (perz. آیت‌الله العظمی, ajatolah al-ozma) za najistaknutije među njima,^[1][2] poput Huseina Borudžerdija (1875. – 1961.) i Abul-Kasema Kašanija (1882. – 1962.).^[1] Titula velikog ajatolaha koristi se kao sinonim za mardžu (perz. مرجع تقلید, mardža-je taklid, dosl. izvor imitacije),^[2] najviši autoritet za islamsko pravo u šijitizmu nakon Kurana, islamskih poslanika i dvanaest imama. Prvi i od 1947. jedini mardža bio je Borudžerdi, nakon čije su se smrti počele voditi debate o hijerarhiji šijitske uleme odnosno postavljanju visokorangiranih klerika.^[2] U konačnici je odlučeno da se položaj decentralizira i istovremeno je više ajatolaha po Iranu i Iraku proglašeno mardžama.^[2] Godine 2014. bilo je aktivno 60-ak mardži, od čega većina po havzama (školama) u iranskom Komu i iračkom Nadžafu. Neposredno nakon Iranske revolucije (1978. – 1979.) ustrojen je jedinstveni politički sistem kojeg vodi visokorangirana ulema, a državni poglavar ima titulu rahbara (perz. رهبر انقلاب, rahbar-e enkelab, dosl. vođa revolucije) odnosno vali-e fakiha (perz. ولی فقیه, dosl. čuvar prava) i bira se iz redova mardži.^[2] Titula se smatra prvom novostvorenom političko-vjerskom pozicijom od značajne važnosti još od safavidskog perioda.^[2] Dužnost rahbara prvi je obnašao Ruholah Homeini (1902. – 1989.), a nakon njegove smrti Ali Hamenei.^[2] Zbog neprestalnog povećavanja broja klerika s nekad rijekom titulom, Homeini je u septembru 1984. izdao dekret kojim je više neimenovanih ajatolaha degradirano na status hodžatoleslama.^[2] Ajatolasi i veliki ajatolasi ne moraju nužno biti i sajedi (prepoznatljivi po crnim turbanima), nosioci titule koja podrazumijeva potomstvo Alija i Fatime.

Titula ajatolaha nije ograničena isključivo na muškarce – postoje i ženski ajatolasi (mudžtahidi).^[5] Iranke na visokorangiranim pravnim položajima nisu moderni fenomen, npr. Amina Hatun obnašala je takvu dužnost još u 17. vijeku za vrijeme vladavine Safavida. Tokom 20. i 21. vijeka takav položaj doseglo je više desetaka Iranki, prvenstveno supruga i kćeri istaknutih klerika, među kojima su najutjecajnije Nosrat Amin (1886. – 1983.) iz Isfahana i Zohre Sefati (r. 1948.) iz Abadana.^[5] Dok ženski ajatolasi mogu postati članovima klerikalnog Vijeća stručnjaka (kao i druge Iranke predsjednicom), debata o tome mogu li postati i mardžom (time i rahbarom) ostaje otvorenom u 21. vijeku – iako ustav i zakoni to ne ograničavaju, dio klerika protivi se takvoj mogućnosti.^[5]

Titula ajatolaha rasprostranjena je isključivo u Iranu, među šijitima u Libanonu, Pakistanu ili Indiji se ne koristi, a u Iraku je ograničena samo na ulemu iranskog porijekla.^[1] Zbog lokalne sveprisutnosti titule, Iranci njome oslovljavaju čak i sunitske vjerske velikodostojnike u čijem je vokabularu potpuno strana.^[1] U Zapadnom svijetu, termin ajatolah se najčešće poistovjećuje s Ruholahom Homeinijem po kojem se titula pročula.^[1] Zbog rasprostranjenosti titule među iranskim klericima i nadilaženja tradicionalnih aktivnosti mudžtahida, samog Homeinija Iranci su umjesto ajatolahom oslovljavali počasnom titulom imama (referenca na dvanaest imama),^[1] dok s Hameneijem to nije slučaj.^[2]

• Rahbar
• Mardža
• Hodžatoleslam
• Sajed
• Mula
• Ahund

Ostali projekti

	U Wikimedijinoj ostavi ima još materijala vezanih za: Ajatolah
	Potražite izraz ajatolah u W(j)ečniku, slobodnom rječniku.