Grčki mitovi (Robert Graves)
Grčki mitovi (engl. The Greek Myths) naslov je zbornika grčkih mitova koji je napisao britanski pesnik Robert Graves 1955. godine. U ovom delu prvo je ispričan određeni mit, a zatim autor daje svoje tumačenje porekla i značenja tog mita, u skladu sa svojim teorijama o preistorijskoj matrijarhalnoj religiji, koje je izneo prvenstveno u knjizi Bela boginja. Klasični filolozi odbacili su te Gravesove teorije i njegova etimološka tumačenja. Graves je, pak, na to odgovorio da klasični filolozi po definiciji nemaju "poetsku sposobnost da na forenzički način istražuju mitologiju".[1]
Graves je smatrao da je tokom bronzanog doba u Grčkoj došlo do prelaza s matrijarhatskog društvenog poretka, koji je postojao pod Pelazgima, na patrijarhatsko društvo, i to zbog stalnog pritiska koji je dolazio od plemena koja su govorila grčkim i koja su naposletku nadvladala. U drugoj fazi lokalni kraljevi došli su u razna naselja kao strani prinčevi, preuzeli vlast putem ženidbe za naslednu kraljicu, koja je predstavljala Trostruku boginju, i zatim, nakon kraćeg perioda, isprva ne dužeg od šest meseci, bili ritualno pogubljeni od ruke sledećeg kralja. Kraljevi su tu žrtvu uspevali odgoditi na sve duži period, često tako što su na žrtvu prinosili druge umesto sebe, a naposletku su kraljicu, boginjinu sveštenicu, sasvim podložili sebi i najzad dobili vlastite sinove koji će ih naslediti na vlasti.
U ovoj knjizi mitovi su predstavljeni kao priče, od kojih se u svakoj razlikuju te tri faze, a često i kao istorijski prikazi inače neposvedočenih borbi između grčkih kraljeva i sveštenica Meseca. U nekim slučajevima Graves postavlja hipotezu o procesu "ikonotropije", tj. okretanja slike, prema kome su kasniji Grci pogrešno protumačili hipotetičku kultnu sliku iz ranijeg matrijarhalnog ili matronimijskog perioda. Na primer, on iznosi tezu o slici božanskih blizanaca koji se bore u materici konjske boginje, iz čega je kasnije proizašla legenda o trojanskom ratu.
U Gravesovoj maštovitoj konstrukciji "pelaškog mita o postanju sveta" glavno mesto zauzima vrhovna stvoriteljica, Eurinoma, "boginja svega",[2] koja je naga izašla iz Haosa te razdvojila more od neba kako bi mogla plesati na morskim talasima. Uhvatila je severac, protrljala ga rukama i tako zagrejala pneumu te spontano stvorila zmiju Ofiona, koji je potom vodio ljubav s njom. U obliku golubice iznad talasa izlegla je kosmičko jaje i zatim ga dala Ofionu da ga drži toplim tako što će se sedam puta omotati oko njega sve dok se jaje nije raspolovilo, nakon čega su iz njega izašle "sve stvari koje postoje ... sunce, mesec, planete, zvezde, zemlja s planinama i rekama, drvećem, biljkama i živim bićima".[3]
Na tlu Arkadije od Ofionovih zuba nastali su Pelazgi, nakon što ga je Eurinoma prignječila petom, izbila mu zube i bacila ga s planine Olimpa jer se hvalio da je on zaslužan za postanak svih stvari. Nakon toga Eurinoma, čije ime Graves tumači kao "velika lutalica", stvara Titane i Titanke za svako nebesko telo: Teju i Hiperiona za Sunce; Febu i Atlanta za Mesec; Metidu i Koeja za Merkur; Tetidu i Okeana za Veneru; Dionu i Krija za Mars; Temidu i Eurimedonta za Jupitera; te Reju i Krona za Saturna.[2]
Način na koji Graves prepričava mitove ocenjen je kao maštovit i poetski, ali njegove hipoteze, tumačenja i zaključci ponekad se smatraju idiosinkratičkim i neodrživim.[4]
Grčki mitovi naišli su na ozbiljne kritike i za vreme autorova života i nakon njegove smrti. Kritičari su osudili Gravesova lična tumačenja mitova, koja predstavljaju, kako je jedan kritičar rekao, "ili najznačajniji doprinos tumačenju grčkog mita koji je ikada načinjen ili, pak, mešavinu iritantnih besmislica, a bojim se da bi bilo teško naći i jednog klasičnog filologa koji bi se složio s prvom mogućnošću". Kritikovane su i Gravesove etimologije, kao i njegova uglavnom intuitivna distinkcija između "istinskog mita" i drugih delova priče, kao i izvlačenje mitova iz konteksta. Osporeno je i temeljno načelo da razumevanje mitologije zahteva ikakvu "opštu hipotezu", bilo Gravesovu bilo neku drugu.[5]
Ovo Gravesovo delo nazvano je i "zbirkom pogrešnih tumačenja".[6] Prema Robinu Hardu, knjiga je "opsežna i napisana na privlačan način", ali Gravesova "tumačenja imaju vrednost samo kao izraz autorove lične mitologije".[7] Michael W. Pharand, pak, odgovorio je na kritike ovim rečima: "Gravesove teorije i zaključci, ma kako čudnovati izgledali njegovim savremenicima (pa i nama), bili su rezultat pažljivog ispitivanja".[8]
H. J. Rose se slaže s nekoliko navedenih kritičara te dovodi u pitanje i vrednost prikaza mitova kako su dati u ovoj knjizi. Graves Grčke mitove predstavlja kao ažuriranje Leksikona grčke i rimske biografije i mitologije Williama Smitha, koji je objavljen 1844. i koji Graves naziva "standardnim delom [iz ove oblasti] na engleskom jeziku", koje nikad nije ažurirano: Rosea čudi što ne pronalazi nikakvog znaka da je Graves ikada čuo za Oxfordski klasični leksikon ili za bilo koji drugi od "raznih zbornika mitologije napisanih ili prevedenih na naš jezik od 1844". U Gravesovom delu nalazi mnoge propuste i neke jasne greške, od kojih najozbiljnijom smatra to što Graves Sofoklu pripisuje autorstvo argumenta uz njegovu tragediju Ajant (Graves §168.4); ovu su ocenu kasnije ponovili i drugi kritičari.[9]
- ↑ The White Goddess, Farrar, Straus & Giroux, str. 224. ISBN 0-374-50493-8
- ↑ 2,0 2,1 Graves, Robert (1990) [1955]. The Greek Myths. 1. Penguin Books. ISBN 978-0-14-001026-8.
- ↑ „Books: The Goddess & the Poet”. TIME. 18 July 1955. Arhivirano iz originala na datum 2013-08-27. Pristupljeno 5 December 2010.
- ↑ "Sami mitovi ispričani su na živ i privlačan način, a po osećajima iskrenosti i intime koje izazivaju nalikuju na Butlerove prevode Homera". Review by Jay Macpherson, Phoenix, Vol. 12, No. 1. (Spring, 1958), str. 15–25. JSTOR link. "Parafraze mitova napisane su s mnogo duha i odišu određenim zadovoljstvom zbog iznošenja nekanonskih alternativnih verzija poznatih priča." Nick Lowe, "Killing the Graves Myth", Times Online, 20 December 2005. Times Online
- ↑ Robin Hard, bibliografske beleške uz: H. J. Rose, The Routledge Handbook of Greek Mythology, str. 690, ISBN 0-415-18636-6, odakle je navedeni citat; G.S. Kirk, Myth: its meaning and functions in ancient and other cultures, Cambridge University Press, 1970, str. 5. ISBN 0-520-02389-7; Richard G. A. Buxton, Imaginary Greece: The Contexts of Mythology, Cambridge University Press, 1994, str. 5. ISBN 0-521-33865-4; Mary Lefkowitz, Greek Gods, Human Lives; Kevin Herbert: review of TGM; The Classical Journal, Vol. 51, No. 4. (Jan. 1956), str. 191–192. JSTOR link.
- ↑ "A compendium of misinterpretations", Pharand, Michael W. "Greek Myths, White Goddess: Robert Graves Cleans up a 'Dreadful Mess'", u: Ian Ferla and Grevel Lindop (ed.) (2003). Graves and the Goddess: Essays on Robert Graves's The White Goddess. Associated University Presses. str. 183.
- ↑ Hard, Robin. The Library of Greek Mythology. Oxford University Press, 1997. str. xxxii.
- ↑ Pharand, Michael W. "Greek Myths, White Goddess: Robert Graves Cleans up a 'Dreadful Mess'", in Ian Ferla and Grevel Lindop (ed), Graves and the Goddess: Essays on Robert Graves's The White Goddess. Associated University Presses, 2003. str. 188.
- ↑ H. J. Rose, Review of "'The Greek Myths"; The Classical Review, New Ser., Vol. 5, No. 2. (Jun. 1955), str. 208–209. JSTOR link. Za druge kritike tačnosti Gravesovih prikaza mitova, v. npr. Nick Lowe, "Killing the Graves Myth", Times Online, 20 December 2005. Times Online Lowe je Grčke mitove nazvao "pseudo-naučnim" delom.
