Үрүмчи

Үрүмчи ئۈرۈمچی Ürümqi 乌鲁木齐
—  Префектура суолталаах куорат  —
Үрүмчи Кытай хаартатыгар
Координаталара: 43°48′ с. ш. 87°35′ в. д. / 43.800° с. ш. 87.583° в. д. / 43.800; 87.583 (G) (O)
Дойду	Кытай
Провинция	Синдьээн
Дойду таhымнаах үллэстиилэрэ	8
Cалалтата
- КПК комитетын сэкэрэтээрэ	Ли Жи (栗智)
- Баhылык	Дьила Исамуддин
Иэнэ
- Total	10 989 km² (4242,9 sq mi)
Олохтоохторо (2005)
- Total	2 681 834
- Чиҥэ	244/km² (632,1/sq mi)
Кэм курдааһына	China Standard Time (UTC+8)
Почта кода	830000
Area code(s)	991
License plate prefixes	新A
БИО (2007)	CNY 78.2 billion
- per capita	CNY ?
ISO 3166-2	CN-65-01
Сайт: www.urumqi.gov.cn (Кытайдыы)

Үрүмчи (уйгур. ئۈرۈمچی‎ Ürümchi, кытай. 乌鲁木齐 Wūlǔmùqí) диэн Кытай Синдьээн Уйгур Аутоном Регионун киин куората, дойду хотугулуу арҕаатыгар баар.

Икки тыhыынча сыл анараа өттүгэр Үрүмчи Солко суолун хоту сырыытыгар турар суолталаах куорат этэ, бүтүн Эуразия эргиэн уонна култуура ситимнэрэ ааhаллара. Таҥ династия императора Тайзоҥ салалтатын 22-с сылыгар, 648 c., билиҥҥи Үрүмчиттэн 10 км соҕуруу, Лунтай диэн куорат тутуллубута. Лунтайга олохтоох дьаhалта уонна Солко суолун устун барар караваннартан түһээн хомуйар органнар бааллара. Сиҥ династия кэмигэр (1763) Сянлоҥ император улааппыт куораты "Диhуа" диэн ааттаабыта. 1884, Гуаҥ Ху император Синдьээҥ провинцияны тэрийбитэ уонна Диhуа кини киин куората буолбута. Кытай Дьон Республикатын дьаhалтата олохтоммутугар, олунньу 1 1954 c. куорат Үрүмчи диэн ааттаамыта. Бу аат монголлууттан "кэрэ мэччирэҥ" диэн тылбаастанар.

1989 сыл ыам ыйыгар олохтоох мусульманнар долгуйуулара буолан ааспыта. Төрүөтэ - 1987 сыллаахха "Секс үгэстэрэ" (кыт. 性风俗) диэн мусульманнар секс олохторун туһунан суруллубут кинигэ тахсыыта. Бу долгуйууларга 150-чэ киһи оһолломмут.

1992 сыл кулун тутар 5 күнүгэр, Кытай саҥа дьылын саҕана, киэһэ 7:40 теракт буолбута - 52-с № автобуска бомба эстэн, 3 киһи өлбүтэ, 23 – оһолломмут.

1997 сыл олунньу 25 күнүгэр үс маршрутнай автобус эстибитэ. Онно 9 пассажир (олортон 3 оҕо) өлбүтэ, 74 киһи оһолломмут.

2009 сыл бэс ыйын 26 күнүгэр Кытай Шаогуань куоратын (Гуаҥдуҥ провинцията) биир оонньууру оҥорор фабрикатыгар уйгуур уонна кытай үлэһиттэрин икки ардынан охсуһуу буолан, 118 киһи (улахан аҥара уйгуурдар) оһолломмута, икки уйгуур өлбүтэ. Мантан сылтаан от ыйын 5 күнүгэр Үрүмчигэ олорор кытайдар уонна уйгуурдар икки ардынан улахан хапсыһыы буолбута. Түмүгэ 197 киһи өлбүтэ (Кытай официальнай даннайдара) - олортон 134 кытайдар, 11 хуйдар, 10 уйгуур уонна 1 маньчжур, 1721 киһи оһолломмута. Уйгур Аан дойдутааҕы Конгреһа этэринэн, өлбүт киһи ахсаана - 600чэ киһи. Маны таһынан 627 массыына уоттаммыта уонна 633 дьиэ буортуламмыта. Ол күннэргэ куоракка массыына хамсааһына тохтообута, уонна хас да ый интернет уонна телефон сибээһэ быһыллыбыттара.

2000 с. Үрүмчи олохтоохторун ахсаана 2,081,834, дьон чиҥэ 174.53 олохтоох/км². Олохтоохторун 75.3% кытайдар, 12.8% уйгурдар, 8.0% хуйдар уонна 2.3% казахтар уонна кыргызтар.

Үрүмчи 7 оройуоҥҥа уонна 1 эргиҥҥэ үллэстэр:

• Тяншан оройуона (天山区: Tiānshān Qū)
• Сайбаҕ оройуона (沙依巴克区: Shāyībākè Qū)
• Тутун оройуона (头屯河区: Tóutúnhé Qū)
• Шуймогу оройуона (水磨沟区: Shuǐmógōu Qū)
• Синьши оройуона (新市区: Xīnshì Qū)
• Дуҥшан оройуона (东山区: Dōngshān Qū)
• Дабанчэҥ оройуона (达坂城区: Dábǎnchéng Qū)
• Үрүмчи эргинэ (烏魯木齊县: Wūlǔmùqí Xiàn)

Үрүмчи Кытай арҕаа өттүн ордук улахан куората. Гиннес рекордтар кинигэтигэр аан дойду океаныттан ордук ыраах куорат быhыытынан киирэр, ордук чугас байҕал кытыла 2,500 км ыраахха баар. Куорат иэнэ 10,989 км². Үрдэлэ 800 м.

Үрүмчи континентал дала климаттаах, куйаас кураанах сайыннардаах (от ыйын орто температурата 24 °C) уонна сииктээх тымныы кыhыннардаах (тохсунньу орто температурата -16 °C). Сыллааҕы орто температура 5.4 °C уонна сыллааҕы сөҥүү 273 мм.

Үрүмчи Синдьээҥ бастыҥ индустрия киинэ. Үрүмчи Карамайдыын уонна Баянголлыын Синдьээҥ бүтүн индустрия таhаарыытыттан 64.5% таhаараллар. Үрүмчи регион ордук улахан атыылаhыы киинэ, ол курдук 2007 с. туттуллар маллар бытархай атыылара ¥32.2 млрд буолбута (2006 сыллааҕар 18.24% элбэх). Тус БИО таhыма 2007 c. US$4,000.

Экономика киинин быhыытынан, Үрүмчи урбан сирэ 1990-с сс. ыла кэҥээн иhэр. Үрүмчигэ баар Жоҥшан суола (中山路) Кытай уон ордук аатырар эргиэн уулуссаларын ахсааннарыгар киирсэр уонна Синдьээҥҥэ көмпүүтэр, мобил телефон уонна электроника ордук бөдөҥ баhаара буолар.

• Синдьээҥ омуктар икки ардыларынааҕы Улахан баhаара (新疆国际大巴扎, кыт. Дабачжа, شىنجاڭ خەلقئارا چوڭ بازىرى) диэн Дьефаҥ Нан суолугар (解放南路) баар мусулмаан баhаара. Синдьээҥ уонна Үрүмчи туризм өттүнэн биир ордук кэрэхсэбиллээх сирэ.
• Хуҥ Шан хайа (红山, уйгур. Қызыл тағ, Кыһыл хайа) Хуҥ Шан пааркаҕа баар Үрүмчи биир кэрэ көстүүлээх сирэ.
• 1 нүөмэрдээх булуус (一号冰川), Үрүмчи өрүс төрдө, Кытайга куорат аттыгар баар ордук улахан булуус.
• Дьон Майдаана (人民广场)
• Нанhу Майдаан (南湖广场)
• Синдьээҥ Уйгур Аутоном Регион музея (新疆维吾尔自治区博物馆)
• Shuimugou Hot Springs (水磨沟温泉) Үрүмчиттэн 5 км хотугулуу илин баар.
• Синдьээҥ Солко суолун музея (新疆丝绸之路博物馆) [1] Архыыптаммыт 2009, Балаҕан ыйын 25 күнүгэр..
• Эрдаосяо баhаар (二道桥市场) олохтоох омуктар оҥоhук маллар атыыланар сирдэрэ.
• Наншан хайата (南山，соҕуруу хайа) - Үрүмчиттэн 45-50 км тэйиччи баар хайалаах сир. Олохтоохторо - казаахтар. Саас хайыһардыы, сайын аты мииннэ барыахха сөп.

• Синдьээҥ Университета (新疆大学)
• Синдьээҥ Медицина Университета (新疆医科大学)
• Синдьээҥ Педагогика Университета (新疆师范大学)
• Синдьээҥ Тыа Хаһаайыстыбатын Университета (新疆农业大学)
• Синдьээҥ Дьоҕур Института (新疆艺术学院)
• Синдьээҥ Үп уонна Экономика Университета (新疆财经大学)

Үрүмчи Дивопу диэн аэропорда Кытай биэс сүрүн аэропордарыттан биирдэстэрэ. Бу аэропортан Кытай иһинээҕи куораттартан ураты Казахстан (Алматы, Астана), Россия (Новосибирскай, Москуба), Кыргызстан (Бишкек), Узбекистан (Ташкент), Азербайджан, Туркменистан, Иран уо.д.а. дойду куораттарыгар дылы рейстар бааллар.

• Кашгардыын холбуур тимир суол линията (соҕуруулуу илин)
• Үрүмчи Пекин-Алматы (Казахстан) тимир суол линиятыгар турар.

Үрүмчи China National Highway 312 уонна China National Highway 314 суолларга турар.

2018 сыл. бүтүүтүгэр Үрүмчигэ метро Бастакы линията аһыллыбыта. Бастакы линия уһуна 27 км.

Urumqi People's Broadcasting Station уонна Xinjiang People's Broadcasting Station радио станциялара кытай, уйгур, казах, монгол, нуучча уонна кыргыз тылларынан биэриилэрин ыыталлар.

Xinjiang Television Station (XJTV), Үрүмчигэ баар, Синдьээҥ Уйгур Аутоном Регионын сүрүн ТВ биэрии станцията. Үрүмчи куорат олохтоох телевидение станцията Urumqi Television Station (UTV) (乌鲁木齐电视台).

• Xinjiang Flying Tigers, регион бастыҥ баскетбол хамаандата
• Xinjiang Ticai, олохтоох футбол хамаандата.

• Пешавар, Пакистан
• Бишкек, Кыргызстан
• Алматы, Казахстан
• Челябинскай, Арассыыйа

• Үрүмчи Дьаhалтатын уэбсайта Архыыптаммыт 2020, Ыам ыйын 13 күнүгэр.
• FallingRain Map - elevation = 866m