Lampidusa e Linusa

Lampidusa e Linusa
Muttu:
Nomu ufficiali:	Lampedusa e Linosa
Riggiuni:
Pruvincia:	Girgenti (AG)
Cuurdinati:	35°30'12.694"N, 12°36'24.080"E Ammustra ntâ mappa
Superfici:	25,48 km²
Abbitanti:	6.078
Dinzitati:	238,54 ab./km²
Cumuni cunfinanti:	Nuddu
CAP:	92010
Prifissu telefònicu:	+0922
Situ ufficiali:	http://www.comune.lampedusaelinosa.ag.it

Lampidusa e Linusa è un cumuni di 6.078 abbitanti dâ pruvincia di Girgenti. È lu cumuni cchiù miridiunali d'Italia. La sedi amministrativa è nta l'ìsula di Lampidusa.

Cumprenni tutti l'Ìsuli Pilaggî: Lampidusa, Linusa, e l'isulottu disabbitatu di Lampiuni. Lampidusa e Lampioni fannu parti dâ placca cuntinintali africana, mentri Linusa è d'urìggini vurcànica.

Lu paisaggiu di Lampidusa ci havi tri ambienti:

• la steppa: cummigghia tutta la parti chianiggianti di l'ìsula.
• la pratarìa: ntê vadduna cchiù distanti di l'abbitatu.
• la gariga: nta arcuni vadduna e cali dû virsanti nord.

Pi millenni Lampidusa e Linusa foru lochi di sosta e di rifurnimentu d'acqua, nunchì basi militari dî navi dî Finici, dî Greci, dî Romani, dî Saracini e dî Cruciati, sibbeni fussi abbitata e friquintata a li tèmpira dî guerri pùnichi, la storia è cchiuttostu arriduciuta, puru siddu l'ìsula veni citata già ntô 795-815 d.C. di Papa Liuni II, ca cu na littra nforma a Carlu Magnu di na battagghia svurgiuta vicinu Lampidusa ntra Bizzantini e Saracini.

Lu 14 di giugnettu dû 1551, jornu nta cui l’ammiragghiu ginuvisi Andrìa Doria naufragau câ sò flotta a picca migghia di l'ìsula di Lampidusa. Li pèrditi foru assai: mureru cchiù di milli òmini e quasi tutti li navi affunnaru. La flotta a l'òrdini d'Andrìa Doria si stava diriggennu ntâ zona cumprisa ntra Monastir e Djerba pi scunfìggiri lu pirata Dragut (Draguttu), ca dittava la propia supranìa supra ddu trattu di mari, attaccannu li galioni n trànzutu ntô Miditirràniu cintrali.

Ntô 1630 a Giuliu Tomasi di Lampidusa vinni cuncidutu di Carlu II di Spagna d'assùmiri lu tìtulu di “Prìncipi di Lampidusa”. Ntô 1783 n'epidimìa di pesti, arrivata cu quarchi navi, fà vìttimi ntra la pupulazzioni. Nu mèdicu famusu, Antoniu Corsi, veni mannatu dâ Sicilia pi dibbillari la malatìa. Ntô giru d'un annu l'òpira dû Corsi s'accabba.

La storia ufficiali, nveci, accumenza a li primi dû XIX sèculu, quannu Sarvaturi Gatt a capu di na culonia di mautisi pigghiau n enfitèusi l'ìsula dû prupitariu, accuminzannu lu rivuschimentu pi fari postu â cultivazzioni agrìcula dâ terra sinu a tannu vìrgini e ricca di firtilìssimu humus, unni campàvanu addàini, cingnali, lepri e cunigghia ntra la fitta vuscagghia e àrvuli àuti.

Câ culunizzazzioni burbònica dû 1843 accumenza la storia muderna dû paisi quannu lu capitanu Birnardu Maria Sanvisenti sbarca nta l'ìsula, p'òrdini di Firdinannu II Re dî Dui Sicili, cu 120 pirsuni ntra li quali 90 òmini e 30 fìmmini n maiuri parti agricultura e artiggiani. Lu Sanvisenti, ca fu cuvirnaturi di l'ìsula, detti mpulsu ê primi òpiri pùbbrichi e fici custruiri sùbbutu 7 edifici isulati (l'accussidditti 7 palazzi), ma ntô cuntempu accuminzau lu disvuscamentu pi fari postu a chisti e a àutri òpiri nichi. Si passau di 120 abbitanti a cchiù di 2000 ntô giru di cincu anni. Fu nu pirìudu di pruspiritati pi l'ìsula, pirìudu ca s'accabbau quannu cadìu lu Regnu dî Dui Sicili ntô 1860 a sèquitu dâ spidizzioni dî Milli. Junciuta l'Unitati d'Italia, l'arcipèlagu, siquennu la Sicilia e Nàpuli, trasìu a fari parti dû Regnu d'Italia. Ma lu cuvernu si nni scurdau nzinu ô 1872. Ci fu nchiantata na culonia pinali di cunnannati.

Ntô giugnu dû 1878 Lampidusa nzèmmula a Linusa, diveni ùnicu Cumuni.

Ntô 1911 Lampidusa - sinu a tannu assulutamenti sarvaggia, luntana e sularina - veni culligata cu la terraferma midianti cavu telegràficu. Duranti la secunna guerra munniali l'ìsula si trasforma n roccaforti militari e è china di pustazzioni fissi (tutt'ora asistenti) e mòbbili d'artigghiarìa liggera e contraèria. Pi stu mutivu lu tirritoriu subbisci bummardamenti pisanti. L'attaccamentu di l'abbitanti a sta lingua di terra fu propiu nta ddu mumentu sfavurèvuli. Cchiù voti, nfatti, lu cuvernu talianu nvitau li lampidusani a abbannunari l'ìsula: ma chisti, nunustanti li disaci, prifireru ristari ntê sò casi, fujennu vilocimenti ntê nummirusi grutti a ogni sonu di sirena. Ntô 1951, arriva l'alittricità. Ntô 1973, arriva lu telèfunu. Ntô 1968 veni custruutu l'ariuportu civili.

Nta l'ùrtimi anni, lu Cumuni fu rivalutatu d'un puntu di vista turìsticu, ma fu cchiù voti ô centru dâ crònuca nazziunali. Ntô 1986, lu culunnellu Gheddafi, dittaturi dâ Libbia, pi rapprisagghia contra a li Stati Uniti e lu cuvernu talianu, lanzau dui mìssili ca sfiuraru Lampidusa. Nta l'ùrtimi anni, li Pilaggi addivintaru lu puntu principali di sbarcu di nummirusi mmigrati clannistini di l'Àfrica.

Lu tirritoriu cumunali è n granni parti suttapostu a agricultura (chiàppiri; ligumi) e ci havi nu sviluppu custeru mpurtanti, cu na granni quantitati di grutti, cali e praji. Chistu accunzintìu lu sviluppu dû sitturi dû turìsimu.

P'un certu pirìudu, ntâ secunna mitati di l'Ottucentu, appi n'ammuttata forti lu cummerciu grazzi â scuperta di banchi di sponzi, ca ci richiamaru cummircianti d'àutri paisi dû Miditirràniu. St'attivitati s'agghiuncìu a chidda dâ pisca dû pisci azzolu.

L'ìsuli sunnu culligati vìa traghettu e vìa aliscafu â Sicilia, e a Lampidusa s'attrova l'ariuportu.

Lampidusa e Linusa è lu cumuni cu lu cchiù vasciu valuri di l'ìndici ISTAT dî gradi jornu.

Ntra lu 1954 e lu 1956 diversi spidizzioni scintìfichi s'occuparu d'alincari li speci faunìstichi prisenti a Lampidusa; nunustanti passaru cchiù di 50 anni, chiddu arresta lu studiu cchiù cumpretu mai fattu nzinu a ora .