Nzitata

La nzitatura (o nzitu o nzita) è na pràttica agricula ca cunzisti nni l'appizzari nni nu pedi di chianta na parti di n'autra chianta dunatrici. Quannu la nzitatura rinesci, li du' parti si sàrdunu e formunu nu sulu nnivìduu. Di sta manera s'otteni na chianta nova ca po aviri li stissi carattirìstichi dâ chianta dunatrici.

La parti dâ chianta dunatrici ca veni trasfiruta si chiama nzitu. A sicunna dâ sorta di nzitatura sta parti po èssiri na rama, pigghiannu lu nomu di brocca, o puru n'occhiu, vinennu chiamata pezza o taccuni.

Li chianti si ponnu nzitari pi tanti mutivi:

• certi speci di chianti nun si ponnu riprudùciri pi simenza, o puru li chianti ca nàsciunu dâ so simenza nun ànnu li stissi carattirìstichi dâ chianta matri (si dici ca sunnu sarvaggi);
• quannu na chianta è vecchia e accumincia a prudùciri picca frutti (o figghi) o puru quannu si voli canciari la varietati di fruttu ca pruduci si po nzitari la chianta cu n'autra ca figghiola o ca è di n'autra varietati, senza di bisognu di tagghiàrila e chiantàrinni una nova;
• quannu na chianta ricivi nu dannu, si po nzitari na parti di scorza pi cummigghiàrilu;
• si po nzitari pi rènniri na chianta cchiù forti, picchì quannu veni nzitata la menza di sutta àvi a risistenza dâ parti sarvaggia, chista sula pirò nun fussi bona pi fari frutti ammentri la parti nòbbili di supra nòbbili nun arriniscissi sula a crìsciri;
• allargannu lu discursu, macari la parti di chianta ca ricivi lu nzitu trasfirisci carattirìstichi â parti nzitata e stu fattu si po sfruttari pi uttèniri na varietati di chianta nova e cchiù megghiu rispettu ê dui ca si nzitaru.

La nzitatura nun è facili di fari a rinèsciri, nfatti s'àvi a fari tinennu 'n cuntu tanti fatturi:

• li speci dî du' chianti ca si nzitunu ànnu a èssiri cumpatìbbili;
• lu nzitu àvi a cuminciari 'n manera pirfetta nnâ chianta ca lu ricivi e si àvi a difènniri dû malu tempu, comu lu ventu e l'acqua;
• la nzitata s'àvi a fari tassativamenti nni nu pirìudu bonu di l'annu;
• la manera di nzitata àvi a èssiri bona pî speci di chianti ca si vannu a nzìtunu;
• li tagghi ca sèrvunu s'ànnu a fari cu pricisiuni, sirvènnusi di nu cuteḍḍu ca tagghia bonu.

La fiura prufissiunali chî cumpitenzi ca sèrvunu pi nzitari li chianti è chiḍḍa di lu nzitaturi.

Maneri di nzitari cci nn'è assai. Li cchiù cumuni su':

• a’ occhiu^[1]: sunnu chiddi unni si scippa n’occhiu dâ chianta dunatrici e s’appizza nta na spacca di chidda riciventi; nta sta catigurìa putemu spàrtiri li nzitati:
  • a’ taccuni^[2][3] o a scorcia^[3], quannu lu pezzu tagghiatu si ncugna nta nu tagghiu a’ forma di T chi’ si fa ntâ scorcia dâ chianta sarvaggia;
  • a’ pezza^[3], quannu nveci si scava ntâ chianta riciventi nu purtusu chi’ si va e jinchi cû pezzu tagghiatu dâ chianta dunatrici, tagghiatu a’ manera di currispùnniri cu’ pricisioni â parti livata; in particulari, la nzitata si dici a’ zùfulu quannu la pezza tagghiata è n’aneddu cumpletu di scorcia dâ chianta dunatrici, tagghiatu a’ pàrtiri dâ banna opposta a chidda unni cc’è l’occhiu;

• a’ sgroppu^[3][4], a’ brocca^[3][5], a’ cippu^[6][7], a’ scarpeddu^[3]: sunnu chiddi unni si tagghia na rama o lu zuccu dâ chianta riciventi di manera trasvirsali, appressu si fannu unu o cchiu’ ssai tagghî lungitudinali, e nta sti tagghî si ncùgnunu ramiceddi novi dâ chianta dunatrici, tagghiati a’ forma di scarpeddu.
• a’ spaccu ngrisi^[6]: è chiddu chi si fa pigghiannu dù rami vicini e paralleli, unu di na chianta e unu di l’autra, facènnucci dù tagghî obbliqui, unu nta ogni rama, di dirizzioni opposti, e ncucchiannu li du rami facennu a’ manera ca lu spuntuni fattu dû tagghiu di na rama si ncugna ntâ spacca fatta dû tagghiu di l’autra rama, a’ furmari na specia di X.

Pi’ prutèggiri li rami o l’occhî chi’ s’hannu nzitatu, tradizzunalmenti s’hannu adupiratu fogghî, lippu, pici, cira, rìsina o trimintina; e pi’ ttaccari li du parti e mantènirili junciuti nsèmmula s’hannu adupiratu filu di lana, stuppa, raffia e rami di sàlaciu. Ma oggi cci sunnu macari prudutti innustriali spicìfici comu mastici e cordi sintètichi.

• Vocabolario domestico classificato della Lingua Siciliana, Tipografia del Reale Ospizio di Beneficenza, Catania 1851
• Vincenzo Mortillaro, Nuovo dizionario Siciliano - Italiano, terza edizione, Palermo 1881
• Università di Palermo, Archivi della memoria e della ricerca: censimento dei beni etno-antropologici

Sta vuci è sulu un abbozzu (stub). Siddu vuliti, putiti ammigghiuràrila secunnu li cumminzioni dâ Wikipedia.
Pi l'elencu cumpretu dî stub, viditi la rilativa catigurìa.