Luc Amkreutz
Study and career
Luc Amkreutz (Heerlen, 1978) studied Prehistory at Leiden University. He graduated in 2004 on a study about the earliest farmers in the Netherlands and was involved in several research projects at home and abroad. His PhD research (2013) concerned the neolithisation process in the Lower Rhine basin: Persistent Traditions. A long-term perspective on communities in the process of Neolithisation in the Lower Rhine Area (6000-2500 cal BC). In 2008 he succeeded Leo Verhart as Curator of the Prehistory Collection at the National Museum of Antiquities. Luc Amkreutz is intensively involved in diverse research into prehistory in Northwest Europe and its public communication. Together with a working group, he organises the annual Stone Age Day. As of April 1st 2022 Amkreutz on behalf of the National Museum of Antiquities has been appointed as professor of Public Archaeology (by special appointment) at the Faculty of Archaeology, Leiden University.
Research
Since his studies, Amkreutz has focused on the Stone Age and in particular the Mesolithic and Neolithic in the Netherlands and Northwest Europe. The research into the Linearbandkeramik Culture and the cultures after it, as well as the neolithisation process, form a common thread. The prehistoric archaeology of the North Sea, the lost Doggerland, also has his special interest. The connection between mankind and material culture and landscape and climate change is central to this. He is also interested in the history of prehistory and the Ancient Europe collection. Research often takes place in cooperation with Leiden University and other partners and includes material studies, fieldwork and public communication. Important focal points are citizen science, the optimization of cooperation with amateur archaeologists, the translation and valuation of scientific archaeological information and the role of archaeological heritage in society.
Ask me a question about
Prehistory of the Netherlands
Doggerland and the prehistoric archaeology of the North Sea
Stone and Bronze Age material culture
Theory and ethnography of prehistoric hunter-gatherer and farming societies
The valuation and role of archaeological heritage in society
Important research projects
Resurfacing Doggerland (2021-2025) NWO ‘Archeologie-Telt’. North Sea prehistoric archaeology research project
Elsloo-Koolweg reconsidered (2019-2020) RCE ‘pre-Malta’. Research project on the oldest burial field (Linearbandkeramik Culture) of the Netherlands
The Ommerschans hoard (2017-2023). Analysis and interpretation Ommerschans hoard find
Collecting Ancient Europe (2016-2020). NWO-‘Museumbeurs’. Reception Research Ancient Europe Collection
Networked landscapes (2016-2018). Participation in burial mound research Leiden University
Terug naar de Bandkeramiek (2010-2014). NWO-‘Odyssee’. ‘Vergeten’ onderzoek van de bandkeramiek.
From Hardinxveld to Noordhoorn (2004-2008). NWO-‘Oogst van Malta’. Neolithisatieproces
Luc Amkreutz (Heerlen, 1978) studied Prehistory at Leiden University. He graduated in 2004 on a study about the earliest farmers in the Netherlands and was involved in several research projects at home and abroad. His PhD research (2013) concerned the neolithisation process in the Lower Rhine basin: Persistent Traditions. A long-term perspective on communities in the process of Neolithisation in the Lower Rhine Area (6000-2500 cal BC). In 2008 he succeeded Leo Verhart as Curator of the Prehistory Collection at the National Museum of Antiquities. Luc Amkreutz is intensively involved in diverse research into prehistory in Northwest Europe and its public communication. Together with a working group, he organises the annual Stone Age Day. As of April 1st 2022 Amkreutz on behalf of the National Museum of Antiquities has been appointed as professor of Public Archaeology (by special appointment) at the Faculty of Archaeology, Leiden University.
Research
Since his studies, Amkreutz has focused on the Stone Age and in particular the Mesolithic and Neolithic in the Netherlands and Northwest Europe. The research into the Linearbandkeramik Culture and the cultures after it, as well as the neolithisation process, form a common thread. The prehistoric archaeology of the North Sea, the lost Doggerland, also has his special interest. The connection between mankind and material culture and landscape and climate change is central to this. He is also interested in the history of prehistory and the Ancient Europe collection. Research often takes place in cooperation with Leiden University and other partners and includes material studies, fieldwork and public communication. Important focal points are citizen science, the optimization of cooperation with amateur archaeologists, the translation and valuation of scientific archaeological information and the role of archaeological heritage in society.
Ask me a question about
Prehistory of the Netherlands
Doggerland and the prehistoric archaeology of the North Sea
Stone and Bronze Age material culture
Theory and ethnography of prehistoric hunter-gatherer and farming societies
The valuation and role of archaeological heritage in society
Important research projects
Resurfacing Doggerland (2021-2025) NWO ‘Archeologie-Telt’. North Sea prehistoric archaeology research project
Elsloo-Koolweg reconsidered (2019-2020) RCE ‘pre-Malta’. Research project on the oldest burial field (Linearbandkeramik Culture) of the Netherlands
The Ommerschans hoard (2017-2023). Analysis and interpretation Ommerschans hoard find
Collecting Ancient Europe (2016-2020). NWO-‘Museumbeurs’. Reception Research Ancient Europe Collection
Networked landscapes (2016-2018). Participation in burial mound research Leiden University
Terug naar de Bandkeramiek (2010-2014). NWO-‘Odyssee’. ‘Vergeten’ onderzoek van de bandkeramiek.
From Hardinxveld to Noordhoorn (2004-2008). NWO-‘Oogst van Malta’. Neolithisatieproces
less
InterestsView All (42)
Uploads
Books by Luc Amkreutz
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
maar minst bekende archeologische vindplaatsen van Europa:
Doggerland. Slechts weinigen weten dat onze stranden aan
de rand liggen van een enorm verdwenen landschap. Een
prehistorische wereld die bijna een miljoen jaar menselijke
bewoning documenteert en die gedurende het grootste deel van
die tijd droog lag.
Het is de plek waar meer dan 900.000 jaar geleden de eerste
voetstappen van vroege mensachtigen in Noord-Europa werden
achtergelaten. Daarna was het honderdduizenden jaren lang
het toneel van ijstijden: de wereld van wolharige mammoeten
en neushoorns, paarden en rendieren en de succesvolle
Neanderthalers, waaronder Krijn – de eerste van Nederland, die
erop jaagden. De eerste moderne mensen aan het eind van de
laatste ijstijd lieten hier eveneens hun sporen achter, waaronder
een schedelfragment van de oudste mens van Nederland en de
vroegste kunst uit onze streken.
Doggerland was vooral ook het gebied dat met het aanbreken van
het Holoceen, ons huidige tijdperk, in toenemende mate werd
geconfronteerd met klimaatverandering en zeespiegelstijging,
net als nu. De mesolithische jager-verzamelaars leefden er in een
rijke, maar constant veranderende wereld, waarbij een enorme
tsunami rond 6150 voor Christus een eerste genadeklap vormde.
Enkele eeuwen later verdwenen de laatste eilanden onder water
en daarmee ook Doggerland. Dit boek haalt deze verdwenen
wereld weer boven water.
INHOUD
DOGGERLAND
Een verdwenen wereld herontdekt
Luc Amkreutz
IJs, rivieren, zee en spektakel. Geologische afwisseling
in een verdronken landschap
Kim Cohen en Marc Hijma
Verdrinkend land in kaart
Luc Amkreutz, Kim Cohen, Marc Hijma en Olav Odé
DOGGERLAND VROEGE BEWONERS
Strandlopers. Happisburgh en de eerste mensen in
Noord-Europa
Nick Ashton
Krijn: oog in oog met onze eerste Neanderthaler
Luc Amkreutz en Luc Anthonis
Neanderthalers in de koude ‘Noordzee-Serengeti’
Marcel Niekus en Dimitri de Loecker
Topvondsten van Neanderthalers
Marcel Niekus, Dimitri de Loecker en Luc Amkreutz
Moderne mensen in het staartje van de ijstijd
Luc Amkreutz en Marcel Niekus
De oudste kunst. Expressionisme uit de ijstijd
Luc Amkreutz, Marcel Niekus en Jan Glimmerveen
Dieren van de mammoetsteppe
Dick Mol en Bram Langeveld
VERDRINKEND DOGGERLAND
Jager-verzamelaars in een rijk wetland
Luc Amkreutz en Marcel Niekus
Duizend keer op jacht. Getande spitsen uit Doggerland
Merel Spithoven
Bouldnor cliff. Een verdronken mesolithische
vindplaats duikt op
Garry Momber
Rotterdam-Yangtzehaven. Graven op 20 meter diepte
Dimitri Schiltmans
De Noordzee als snelweg. Neolithische argonauten en
prehistorische handel
Luc Amkreutz en Jan Glimmerveen
DOGGERLAND ONDERZOCHT
De mens op het spoor. Geheimen van botten en
tanden ontrafelt
Eveline Altena, Lisette Kootker, Bjørn Smit en Paul Storm
Spitsen van dierlijk en menselijk bot. Sorteren met
collageen
Joannes Dekker, Virginie Sinet-Mathiot, Alexander Verpoorte,
Marie Soressi en Frido Welker
Europe’s Lost Frontiers. Het landschap in kaart
Vince Gaffney en Simon Fitch
Op weg naar de Bruine Bank. Onderzoek op de
Noordzee
Tine Missiaen en Ruth Plets
DOGGERLAND NU
Doggerland verzameld
Speuren langs de kust, vondsten doen en dan?
Luc Amkreutz en Bjørn Smit
De Noordzee. De drukste zee van de wereld
Luc Amkreutz en Stichting de Noordzee
Toekomst voor Doggerland? Verzamelen,
onderzoeken en beschermen
Hans Peeters en Bjørn Smit
Denkend aan Doggerland. Een verdwenen landschap
herinnerd
Luc Amkreutz en Sasja van der Vaart-Verschoof
Using the LBK case study as a starting point, the volume brings together contributions by international specialists tackling the notion of cultural diversity and its explanatory power in archaeological analysis more generally. Through discussions of the domestic architecture, stone tool inventory, pottery traditions, landscape use and burial traditions of the LBK, this book provides a crucial reappraisal of the culture’s potential for adaptability and change.
Papers in the second part of the volume are devoted to archaeological case studies from around the globe in which the tension between diversity and uniformity has also proved controversial, including the Near Eastern Halaf culture, the North American Mississippian, the Pacific expansion of the Lapita culture, and the European Bell Beaker phenomenon. All provide exciting theoretical and methodological contributions on how the appreciation of cultural diversity as a whole can be moved forward. These papers expose diversity and uniformity as cultural strategies, and as such provide essential reading for scholars in archaeology and anthropology, and for anyone interested in the interplay between material culture and human social change.
Organization for Scientific Research, the National Centre for Cultural Heritage
and the Ministry of Education, Culture and Science. The main aim of this program
was the disclosure of unpublished archaeological research carried out between
1900 and 2000. It has been calculated that over 3500-4000 excavations that
were carried out in this period have never been published. The Odyssey project:
The LBK revisited: ‘forgotten’ research into the Bandkeramik occupation of the Low
Countries aimed to fill in a part of this gap for the early Neolithic farmers in the
Netherlands.
This report is the result of our research. It is mainly written in Dutch, but as
early Neolithic research transcends the Dutch borders we have chosen to provide
a summary of all the chapters of this report. The first 9 chapters (with exception
of chapter 3) have been translated completely as well as the summaries (chapter 27
and 28) and the synthesis (29). The chapters on the 14 excavations (chapter 10-
22) have been summarised with one exception: the excavation at Echt-Annendaal
(chapter 23) which has been fully translated. The specialist report on “archaeobotany”
(chapter 24), “non-LBK pottery” (chapter 25) and “characterisation of red
ochre” (chapter 26) have also been translated completely.
The report has been divided into six parts. Part 1 covers the outline of the
project, regarding methodology, landscape and historical background. Part 2 deals
with the sites on the western bank of the Meuse River. These sites all lie near the
municipality of Maastricht and are part of the Heeswater settlement cluster. Part
3 describes the sites on the eastern bank of the Meuse River, belonging to the
Graetheide settlement cluster. Part 4 covers the excavation at Echt-Annendaal, a
site which lies outside (north of ) the loess cover. Part 5 presents specialist research
on archaeobotany, non-LBK pottery and hematite. A summary of sites lying in the
two settlement clusters is provided in chapters 27 en 28. An elaborate synthesis is
presented in chapter 29.
Figures and tables are presented in the original (Dutch) chapters.
Voor dit project is een selectie van deze kleinere bandkeramische opgravingen uitgewerkt en toegankelijk gemaakt voor (aansluitend) wetenschappelijk onderzoek als ook voor een groter publiek; daarnaast is er binnen het project kennisoverdracht geweest op een jongere generatie onderzoekers.
In deze publicatie wordt de rijke onderzoeksgeschiedenis besproken en verslag gedaan van de opgravingen van veertien bandkeramische vindplaatsen in de Graetheideregio alsmede het gebied ten noorden van Maastricht. De (her)analyses van de geselecteerde onderzoeken worden per vindplaats gepresenteerd en in een synthetiserend kader geplaatst. De aandacht gaat daarbij uit naar: nederzettingsstructuur en landschappelijke inkadering (Van Wijk & Amkreutz), de chronologie van het bandkeramisch aardewerk (Van de Velde), het vuursteengebruik en de -herkomst (De Grooth), de stenen werktuigen (Verbaas), het non-bandkeramisch aardewerk (Brounen), het gebruik van oker (Wijnen), en de bandkeramische cultuurgewassen (Bakels).
Als centraal thema wordt aan de hand van genoemde aspecten de bewoningsdynamiek ten oosten en westen van de Maas belicht Onder de algemene noemer van Lineaire Bandkeramiek blijkt een variabiliteit in het gebruik en herkomst van diverse gebruiksgoederen schuil te gaan die groter was dan aangenomen werd en die nu in onze analyses duidelijk naar voren komt.
De ‘vergeten’ onderzoeken van de Bandkeramiek krijgen op deze wijze alsnog de hun toekomende plaats in de onderzoeksgeschiedenis geboden.
Onze herinneringen, vastgelegd in foto’s,
brieven en documenten, verbinden ons met
ons verleden en vormen zo een deel van onze
identiteit. Dat geldt ook voor archeologische
ontdekkingen.
In de 20e eeuw werd gemiddeld iedere week
een archeologische opgraving uitgevoerd in
Nederland. Het aantal opgravingen wordt
geschat op 8000 en ze hebben miljoenen
vondsten opgeleverd. Van al die opgravingen
is de helft nooit uitgewerkt. De vondsten zijn
in dozen verdwenen en de tekeningen, foto’s
en aantekeningen in mappen opgeborgen. Dat
was de reden voor wetenschapsorganisatie
NWO om het onderzoeksplan Odyssee op
te zetten. Er kwam geld om veelbelovende
opgravingen uit te werken. Universiteiten,
bedrijven, musea en de overheid werkten
daarbij samen. Bij nader inzien kwamen veel
verborgen feiten aan het licht en konden
nieuwe verhalen worden verteld.
Het eindproduct is de tentoonstelling Bij nader
inzien in het Rijksmuseum van Oudheden
in Leiden. In de tentoonstelling komen
alle onderzoeken aan bod, van Prehistorie
tot de Tweede Wereldoorlog en van kleine
vuurstenen tot historische kanonskogels. Dit
boekje brengt de projecten – 32 in totaal – nog
eens in beeld.
This work brings together a comprehensive array of excavated archaeological sites in the Lower Rhine Area. Their analysis shows that the succession of Late Mesolithic, Swifterbant culture, Hazendonk group and Vlaardingen culture societies represents a continuous long-term tradition of inhabitation of the wetlands and wetland margins of this area, forming a culturally continuous record of communities in the transition to agriculture.
After demonstrating the existence of a diverse Mesolithic background to Neolithisation, the subsequent developments are studied from an indigenous perspective. Foregrounding the relationship between local communities and the dynamic wetland landscape, the study shows that the archaeological evidence of regional inhabitation points to long-term flexible behaviour and pragmatic choices in livelihood, food economy and mobility. This disposition also influenced how the novel elements of Neolithisation were negotiated. Animal husbandry, crop cultivation and sedentism were an addition to the existing broad spectrum economy but were incorporated within a set of integrative strategies.
For the interpretation of Neolithisation this study offers a complementary approach to existing research. Instead of arguing for a short transition based on the economic importance of domesticates and cultigens at sites, this study emphasises the persistent traditions of the communities involved. New elements, instead of bringing about radical changes, are shown to be attuned to existing hunter-gatherer practices. By documenting indications of the mentalité of the inhabitants of the wetlands, it is demonstrated that their mindset remains essentially ‘Mesolithic’ for millennia.
Luc Amkreutz was a member of the NWO (Malta Harvest) archaeological research project ‘From Hardinxveld to Noordhoorn - From Forager to Farmer’ between 2004 and 2008. He is currently the curator of the Prehistory collections of the National Museum of Antiquities. His research interests include the Mesolithic and Neolithic archaeology of Northwest Europe, ethnoarchaeology and archaeological theory.
"
This volume contains the appendices to the thesis ‘Persistent traditions. A long-term perspective on communities in the process of Neolithisation in the Lower Rhine Area (5500-2500 cal BC)’. These constitute a comprehensive inventory of 159, mostly excavated archaeological sites in the Lower Rhine Area for which general characteristics were recorded. Their analysis shows that the succession of Late Mesolithic, Swifterbant culture, Hazendonk group and Vlaardingen culture societies represents a continuous long-term tradition of inhabitation of the wetlands and wetland margins of this area, forming a culturally continuous record of communities in the transition to agriculture. The site catalogue forms both an overview and detailed introduction into the site-based archaeology of this time frame.
After demonstrating the existence of a diverse Mesolithic background to Neolithisation, the subsequent developments are studied from an indigenous perspective. Foregrounding the relationship between local communities and the dynamic wetland landscape, the archaeological evidence regarding its regional inhabitation points to long-term flexible behaviour and pragmatic choices.
For the interpretation of Neolithisation this study offers a complementary approach to existing research. Instead of arguing for a short transition based on the economic importance of domesticates and cultigens at sites, the emphasis is placed on the persistent traditions of the communities involved. It is documented that new elements, instead of bringing about radical changes, are attuned to existing hunter-gatherer practices. By documenting indications of the mentalité of the inhabitants of the wetlands, it is demonstrated that their mindset remains essentially ‘Mesolithic’ for millennia.
Luc Amkreutz was a member of the NWO (Malta Harvest) archaeological research project ‘From Hardinxveld to Noordhoorn - From Forager to Farmer’ between 2004 and 2008. He is currently the curator of the Prehistory collections of the National Museum of Antiquities. His research interests include the Mesolithic and Neolithic archaeology of Northwest Europe, ethnoarchaeology and archaeological theory.
With these 100 masterpieces as a guideline, the book travels through more than 200,000 years of history and through many different cultures. From handaxe to mummy, from glass to gold, from the city of Carthage to the village of Wieuwerd, from Roman to Egyptian. And it is not only beauty that matters. A pair of simple shoes or an age-old fish-trap make an unforgettable impression too. In an incisive way these objects tell the story of our forebear's lives.
In the study of the earliest stage of neolithisation pottery plays a key role. The most advanced north-western settlement in the expansion of the central European Linear Pottery culture during the second half of the sixth millennium B.C. is to be found in the Lower Rhine Area. At the same time this is the northernmost extension of the synchronic and enigmatic pottery groups La Hoguette and Limburg. This volume convincingly states that pottery and its associated habits were among the first of the many new societal aspects to be adopted by neighbouring foraging communities.
Papers by Luc Amkreutz
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
The Cultural Heritage Agency provides knowledge and advice to give the future a past.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
maar minst bekende archeologische vindplaatsen van Europa:
Doggerland. Slechts weinigen weten dat onze stranden aan
de rand liggen van een enorm verdwenen landschap. Een
prehistorische wereld die bijna een miljoen jaar menselijke
bewoning documenteert en die gedurende het grootste deel van
die tijd droog lag.
Het is de plek waar meer dan 900.000 jaar geleden de eerste
voetstappen van vroege mensachtigen in Noord-Europa werden
achtergelaten. Daarna was het honderdduizenden jaren lang
het toneel van ijstijden: de wereld van wolharige mammoeten
en neushoorns, paarden en rendieren en de succesvolle
Neanderthalers, waaronder Krijn – de eerste van Nederland, die
erop jaagden. De eerste moderne mensen aan het eind van de
laatste ijstijd lieten hier eveneens hun sporen achter, waaronder
een schedelfragment van de oudste mens van Nederland en de
vroegste kunst uit onze streken.
Doggerland was vooral ook het gebied dat met het aanbreken van
het Holoceen, ons huidige tijdperk, in toenemende mate werd
geconfronteerd met klimaatverandering en zeespiegelstijging,
net als nu. De mesolithische jager-verzamelaars leefden er in een
rijke, maar constant veranderende wereld, waarbij een enorme
tsunami rond 6150 voor Christus een eerste genadeklap vormde.
Enkele eeuwen later verdwenen de laatste eilanden onder water
en daarmee ook Doggerland. Dit boek haalt deze verdwenen
wereld weer boven water.
INHOUD
DOGGERLAND
Een verdwenen wereld herontdekt
Luc Amkreutz
IJs, rivieren, zee en spektakel. Geologische afwisseling
in een verdronken landschap
Kim Cohen en Marc Hijma
Verdrinkend land in kaart
Luc Amkreutz, Kim Cohen, Marc Hijma en Olav Odé
DOGGERLAND VROEGE BEWONERS
Strandlopers. Happisburgh en de eerste mensen in
Noord-Europa
Nick Ashton
Krijn: oog in oog met onze eerste Neanderthaler
Luc Amkreutz en Luc Anthonis
Neanderthalers in de koude ‘Noordzee-Serengeti’
Marcel Niekus en Dimitri de Loecker
Topvondsten van Neanderthalers
Marcel Niekus, Dimitri de Loecker en Luc Amkreutz
Moderne mensen in het staartje van de ijstijd
Luc Amkreutz en Marcel Niekus
De oudste kunst. Expressionisme uit de ijstijd
Luc Amkreutz, Marcel Niekus en Jan Glimmerveen
Dieren van de mammoetsteppe
Dick Mol en Bram Langeveld
VERDRINKEND DOGGERLAND
Jager-verzamelaars in een rijk wetland
Luc Amkreutz en Marcel Niekus
Duizend keer op jacht. Getande spitsen uit Doggerland
Merel Spithoven
Bouldnor cliff. Een verdronken mesolithische
vindplaats duikt op
Garry Momber
Rotterdam-Yangtzehaven. Graven op 20 meter diepte
Dimitri Schiltmans
De Noordzee als snelweg. Neolithische argonauten en
prehistorische handel
Luc Amkreutz en Jan Glimmerveen
DOGGERLAND ONDERZOCHT
De mens op het spoor. Geheimen van botten en
tanden ontrafelt
Eveline Altena, Lisette Kootker, Bjørn Smit en Paul Storm
Spitsen van dierlijk en menselijk bot. Sorteren met
collageen
Joannes Dekker, Virginie Sinet-Mathiot, Alexander Verpoorte,
Marie Soressi en Frido Welker
Europe’s Lost Frontiers. Het landschap in kaart
Vince Gaffney en Simon Fitch
Op weg naar de Bruine Bank. Onderzoek op de
Noordzee
Tine Missiaen en Ruth Plets
DOGGERLAND NU
Doggerland verzameld
Speuren langs de kust, vondsten doen en dan?
Luc Amkreutz en Bjørn Smit
De Noordzee. De drukste zee van de wereld
Luc Amkreutz en Stichting de Noordzee
Toekomst voor Doggerland? Verzamelen,
onderzoeken en beschermen
Hans Peeters en Bjørn Smit
Denkend aan Doggerland. Een verdwenen landschap
herinnerd
Luc Amkreutz en Sasja van der Vaart-Verschoof
Using the LBK case study as a starting point, the volume brings together contributions by international specialists tackling the notion of cultural diversity and its explanatory power in archaeological analysis more generally. Through discussions of the domestic architecture, stone tool inventory, pottery traditions, landscape use and burial traditions of the LBK, this book provides a crucial reappraisal of the culture’s potential for adaptability and change.
Papers in the second part of the volume are devoted to archaeological case studies from around the globe in which the tension between diversity and uniformity has also proved controversial, including the Near Eastern Halaf culture, the North American Mississippian, the Pacific expansion of the Lapita culture, and the European Bell Beaker phenomenon. All provide exciting theoretical and methodological contributions on how the appreciation of cultural diversity as a whole can be moved forward. These papers expose diversity and uniformity as cultural strategies, and as such provide essential reading for scholars in archaeology and anthropology, and for anyone interested in the interplay between material culture and human social change.
Organization for Scientific Research, the National Centre for Cultural Heritage
and the Ministry of Education, Culture and Science. The main aim of this program
was the disclosure of unpublished archaeological research carried out between
1900 and 2000. It has been calculated that over 3500-4000 excavations that
were carried out in this period have never been published. The Odyssey project:
The LBK revisited: ‘forgotten’ research into the Bandkeramik occupation of the Low
Countries aimed to fill in a part of this gap for the early Neolithic farmers in the
Netherlands.
This report is the result of our research. It is mainly written in Dutch, but as
early Neolithic research transcends the Dutch borders we have chosen to provide
a summary of all the chapters of this report. The first 9 chapters (with exception
of chapter 3) have been translated completely as well as the summaries (chapter 27
and 28) and the synthesis (29). The chapters on the 14 excavations (chapter 10-
22) have been summarised with one exception: the excavation at Echt-Annendaal
(chapter 23) which has been fully translated. The specialist report on “archaeobotany”
(chapter 24), “non-LBK pottery” (chapter 25) and “characterisation of red
ochre” (chapter 26) have also been translated completely.
The report has been divided into six parts. Part 1 covers the outline of the
project, regarding methodology, landscape and historical background. Part 2 deals
with the sites on the western bank of the Meuse River. These sites all lie near the
municipality of Maastricht and are part of the Heeswater settlement cluster. Part
3 describes the sites on the eastern bank of the Meuse River, belonging to the
Graetheide settlement cluster. Part 4 covers the excavation at Echt-Annendaal, a
site which lies outside (north of ) the loess cover. Part 5 presents specialist research
on archaeobotany, non-LBK pottery and hematite. A summary of sites lying in the
two settlement clusters is provided in chapters 27 en 28. An elaborate synthesis is
presented in chapter 29.
Figures and tables are presented in the original (Dutch) chapters.
Voor dit project is een selectie van deze kleinere bandkeramische opgravingen uitgewerkt en toegankelijk gemaakt voor (aansluitend) wetenschappelijk onderzoek als ook voor een groter publiek; daarnaast is er binnen het project kennisoverdracht geweest op een jongere generatie onderzoekers.
In deze publicatie wordt de rijke onderzoeksgeschiedenis besproken en verslag gedaan van de opgravingen van veertien bandkeramische vindplaatsen in de Graetheideregio alsmede het gebied ten noorden van Maastricht. De (her)analyses van de geselecteerde onderzoeken worden per vindplaats gepresenteerd en in een synthetiserend kader geplaatst. De aandacht gaat daarbij uit naar: nederzettingsstructuur en landschappelijke inkadering (Van Wijk & Amkreutz), de chronologie van het bandkeramisch aardewerk (Van de Velde), het vuursteengebruik en de -herkomst (De Grooth), de stenen werktuigen (Verbaas), het non-bandkeramisch aardewerk (Brounen), het gebruik van oker (Wijnen), en de bandkeramische cultuurgewassen (Bakels).
Als centraal thema wordt aan de hand van genoemde aspecten de bewoningsdynamiek ten oosten en westen van de Maas belicht Onder de algemene noemer van Lineaire Bandkeramiek blijkt een variabiliteit in het gebruik en herkomst van diverse gebruiksgoederen schuil te gaan die groter was dan aangenomen werd en die nu in onze analyses duidelijk naar voren komt.
De ‘vergeten’ onderzoeken van de Bandkeramiek krijgen op deze wijze alsnog de hun toekomende plaats in de onderzoeksgeschiedenis geboden.
Onze herinneringen, vastgelegd in foto’s,
brieven en documenten, verbinden ons met
ons verleden en vormen zo een deel van onze
identiteit. Dat geldt ook voor archeologische
ontdekkingen.
In de 20e eeuw werd gemiddeld iedere week
een archeologische opgraving uitgevoerd in
Nederland. Het aantal opgravingen wordt
geschat op 8000 en ze hebben miljoenen
vondsten opgeleverd. Van al die opgravingen
is de helft nooit uitgewerkt. De vondsten zijn
in dozen verdwenen en de tekeningen, foto’s
en aantekeningen in mappen opgeborgen. Dat
was de reden voor wetenschapsorganisatie
NWO om het onderzoeksplan Odyssee op
te zetten. Er kwam geld om veelbelovende
opgravingen uit te werken. Universiteiten,
bedrijven, musea en de overheid werkten
daarbij samen. Bij nader inzien kwamen veel
verborgen feiten aan het licht en konden
nieuwe verhalen worden verteld.
Het eindproduct is de tentoonstelling Bij nader
inzien in het Rijksmuseum van Oudheden
in Leiden. In de tentoonstelling komen
alle onderzoeken aan bod, van Prehistorie
tot de Tweede Wereldoorlog en van kleine
vuurstenen tot historische kanonskogels. Dit
boekje brengt de projecten – 32 in totaal – nog
eens in beeld.
This work brings together a comprehensive array of excavated archaeological sites in the Lower Rhine Area. Their analysis shows that the succession of Late Mesolithic, Swifterbant culture, Hazendonk group and Vlaardingen culture societies represents a continuous long-term tradition of inhabitation of the wetlands and wetland margins of this area, forming a culturally continuous record of communities in the transition to agriculture.
After demonstrating the existence of a diverse Mesolithic background to Neolithisation, the subsequent developments are studied from an indigenous perspective. Foregrounding the relationship between local communities and the dynamic wetland landscape, the study shows that the archaeological evidence of regional inhabitation points to long-term flexible behaviour and pragmatic choices in livelihood, food economy and mobility. This disposition also influenced how the novel elements of Neolithisation were negotiated. Animal husbandry, crop cultivation and sedentism were an addition to the existing broad spectrum economy but were incorporated within a set of integrative strategies.
For the interpretation of Neolithisation this study offers a complementary approach to existing research. Instead of arguing for a short transition based on the economic importance of domesticates and cultigens at sites, this study emphasises the persistent traditions of the communities involved. New elements, instead of bringing about radical changes, are shown to be attuned to existing hunter-gatherer practices. By documenting indications of the mentalité of the inhabitants of the wetlands, it is demonstrated that their mindset remains essentially ‘Mesolithic’ for millennia.
Luc Amkreutz was a member of the NWO (Malta Harvest) archaeological research project ‘From Hardinxveld to Noordhoorn - From Forager to Farmer’ between 2004 and 2008. He is currently the curator of the Prehistory collections of the National Museum of Antiquities. His research interests include the Mesolithic and Neolithic archaeology of Northwest Europe, ethnoarchaeology and archaeological theory.
"
This volume contains the appendices to the thesis ‘Persistent traditions. A long-term perspective on communities in the process of Neolithisation in the Lower Rhine Area (5500-2500 cal BC)’. These constitute a comprehensive inventory of 159, mostly excavated archaeological sites in the Lower Rhine Area for which general characteristics were recorded. Their analysis shows that the succession of Late Mesolithic, Swifterbant culture, Hazendonk group and Vlaardingen culture societies represents a continuous long-term tradition of inhabitation of the wetlands and wetland margins of this area, forming a culturally continuous record of communities in the transition to agriculture. The site catalogue forms both an overview and detailed introduction into the site-based archaeology of this time frame.
After demonstrating the existence of a diverse Mesolithic background to Neolithisation, the subsequent developments are studied from an indigenous perspective. Foregrounding the relationship between local communities and the dynamic wetland landscape, the archaeological evidence regarding its regional inhabitation points to long-term flexible behaviour and pragmatic choices.
For the interpretation of Neolithisation this study offers a complementary approach to existing research. Instead of arguing for a short transition based on the economic importance of domesticates and cultigens at sites, the emphasis is placed on the persistent traditions of the communities involved. It is documented that new elements, instead of bringing about radical changes, are attuned to existing hunter-gatherer practices. By documenting indications of the mentalité of the inhabitants of the wetlands, it is demonstrated that their mindset remains essentially ‘Mesolithic’ for millennia.
Luc Amkreutz was a member of the NWO (Malta Harvest) archaeological research project ‘From Hardinxveld to Noordhoorn - From Forager to Farmer’ between 2004 and 2008. He is currently the curator of the Prehistory collections of the National Museum of Antiquities. His research interests include the Mesolithic and Neolithic archaeology of Northwest Europe, ethnoarchaeology and archaeological theory.
With these 100 masterpieces as a guideline, the book travels through more than 200,000 years of history and through many different cultures. From handaxe to mummy, from glass to gold, from the city of Carthage to the village of Wieuwerd, from Roman to Egyptian. And it is not only beauty that matters. A pair of simple shoes or an age-old fish-trap make an unforgettable impression too. In an incisive way these objects tell the story of our forebear's lives.
In the study of the earliest stage of neolithisation pottery plays a key role. The most advanced north-western settlement in the expansion of the central European Linear Pottery culture during the second half of the sixth millennium B.C. is to be found in the Lower Rhine Area. At the same time this is the northernmost extension of the synchronic and enigmatic pottery groups La Hoguette and Limburg. This volume convincingly states that pottery and its associated habits were among the first of the many new societal aspects to be adopted by neighbouring foraging communities.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
The Cultural Heritage Agency provides knowledge and advice to give the future a past.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
the Linear Bandkeramik Culture (LBK). It was excavated by the Cultural Heritage Agency of the Netherlands and Leiden
University in 1959 and 1966. The burial ground consists of 63 inhumation graves and 50 cremation graves of which 36 are
unambiguously identifed as such, resulting in a total of 97 and potentially 113 graves. The initial analysis of the burial ground
of Elsloo has formed an important basis for current knowledge on colonisation, hereditary succession, burial tradition, and
the origin of LBK communities in the south of the Netherlands and beyond. Now, afer 60 years, the burial ground is
subjected to additional and science-based research within the framework of the Knowledge for Archaeology program of the
Cultural Heritage Agency of the Netherlands. This new research has further underlined and demonstrated the existence of
paterning that does not easily relate to classical interpretations of prehistoric burial customs along lines of gender and age.
This scientifc report is intended for archaeologists, as well as for other professionals and amateur enthusiasts involved in
archaeology.
door Wenche | mei 6, 2021 | Sedimentologische Kring
Ter ere van het 10e lustrum van de Sedimentologische Kring organiseren wij het minisymposium: “20.000 mm under the sea – Doggerland”. Het minisymposium zal plaatsvinden op 16 juni van 15 tot 17 uur via Zoom. De middag zal gevuld zijn met sprekers die het thema Doggerland vanuit verschillende perspectieven zullen belichten, zowel vanuit de sedimentologie, de geologie als de archeologie. Het symposium zal feestelijk worden geopend door dr. Kim Cohen (Universiteit Utrecht) en vervolgens zullen dr. Marc Hijma (Deltares), dr. Luc Amkreutz (Rijksmuseum van Oudheden) en dr. Simon Fitch (University of Bradford) spreken. Aanmelden voor het symposium kan door te mailen naar sedi.kring@gmail.com.
Voor onze kust ligt een immense verdwenen wereld: Doggerland. Daar waar nu de Noordzee is, was in de afgelopen miljoen jaar meestal land. Je kon van hier naar Engeland lopen. Het gebied was een weids rivierdal met de voorlopers van Rijn, Maas en Theems. Vroege mensachtigen bezochten dit gebied al 950.000 jaar geleden en lieten er, letterlijk, hun voetsporen achter. In de ijstijden was het een uitgestrekte steppe, waar kuddes mammoeten, rendieren en paarden doorheen trokken. Het was jachtterrein voor wolven, grottenleeuwen en onze naaste verwant, de Neanderthaler. Na de laatste ijstijd ontdekte de moderne mens dit gebied. Door de opwarming van het klimaat was het er goed toeven in een weelderige omgeving met bossen, waterrijke moerassen en kustgebieden. Maar het water bleef stijgen en achtduizend jaar geleden verdween Doggerland onder de golven.
De lezing wordt gehouden in het kader van de nieuwe RMO-tentoonstelling Doggerland.
Doggerland – Verdwenen wereld in de Noordzee is ook de titel van een tentoonstelling die momenteel te zien is in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden.
Een verdwenen Noordzeewereld
Voor onze kust ligt een immense verdwenen wereld: Doggerland. Daar waar nu de Noordzee is, was in de afgelopen miljoen jaar meestal land. Je kon van hier naar Engeland lopen door een weids rivierdal met de voorlopers van Rijn, Maas en Theems. Vroege mensachtigen bezochten dit gebied al 950.000 jaar geleden en lieten er, letterlijk, hun voetsporen achter. In de ijstijden was het een uitgestrekte steppe, waar kuddes mammoeten, rendieren en paarden doorheen trokken. Het was het jachtterrein voor wolven, grottenleeuwen en onze naaste verwant, de Neanderthaler. Na de laatste ijstijd ontdekte de moderne mens dit gebied. Door de opwarming van het klimaat was het er goed toeven in een weelderige omgeving met bossen, waterrijke moerassen en kustgebieden. Maar het water bleef stijgen en achtduizend jaar geleden verdween Doggerland onder de golven.
Grootste archeologische vindplaats van Europa
In de lezing is er aandacht voor de veranderingen in landschap en klimaat. IJstijden, de stijgende zeespiegel en een tsunami komen aan bod. Maar, je maakt ook kennis met veel bijzondere ontdekkingen, zoals de eerste en nog steeds enige Neanderthaler van Nederland, een zeer zeldzame vondst van een ingenieus vuurstenen mesje met berkenpek, in 2019 uitgebreid in het nieuws, de oudste mens en oudste kunst uit onze streken en veel bijzondere werktuigen van vuursteen, been en gewei uit de laatste paar duizend jaar. Amkreutz belicht het belang van deze ontdekkingen en schetst de enorme potentie van dit onontdekte en archeologisch zeer rijke gebied. Een gebied dat door onder meer de vele beschikbare moderne technieken zoals aDNA en isotopenonderzoek en de ontdekking van vindplaatsen op zee binnen handbereik komt.
Spiegel
De lezing belicht dus de dynamische wereld van onze voorouders met grote klimaatveranderingen en sterk wisselende landschappen. Dr. Amkreutz toont spectaculaire vondsten en beargumenteert waarom Doggerland ons eigenlijk ook een spiegel voorhoudt.
Dr. Luc Amkreutz
Luc Amkreutz (1978) is geboren in Heerlen en opgegroeid in Sint Geertruid en is conservator archeologie aan het RMO in Leiden. Hij studeerde Prehistorie aan de Universiteit Leiden en studeerde in 2004 af op een studie over de vroegste boeren in Nederland en hun nederzettingen langs de Maas. In december 2013 promoveerde hij op het proefschrift Persistent Traditions. A long-term perspective on communities in the process of Neolithisation in the Lower Rhine Area (6000-2500 cal BC). Luc Amkreutz is intensief betrokken bij uiteenlopend onderzoek naar het Mesolithicum en Neolithicum in Nederland en Noordwest-Europa. Ook de prehistorische archeologie van de Noordzee heeft zijn bijzondere belangstelling. Hij was jarenlang lid van het bestuur van de Stichting Reuvens en organiseert samen met een werkgroep de jaarlijkse Steentijddag.
Over the past decades this perspective has changed. Against the background of increasing economic activity archaeological attention also increased both off-shore and on shore. While the former benefits from industrial seismic and augering data in combination with new technology, coring and sampling campaigns, the latter benefits from a number of recent large infrastructural projects that yield numerous finds and an enthusiastic amateur community. In this paper we will focus on these recent developments with specific attention for the many finds from the Palaeolithic and Mesolithic periods that have surfaced over recent years. Attention will be drawn to the new insights these finds have delivered by combining a rich array of research techniques. The paper underlines the importance of the North Sea area for understanding the early colonisation and occupation of Northwest Europe and the interaction between people and landscape against often intensive and dynamic climate change.
Locatie:Rijksmuseum van OudhedenType: hoorcollegeDatum: 6 oktober 2019 10:30
Misschien hebben jullie thuis wel een huisdier, bijvoorbeeld een goudvis, konijn, kat of een hond. Hoe komt het dat wij dieren in huis nemen en wanneer zijn mensen daarmee begonnen? Zagen de huisdieren er vroeger hetzelfde uit als tegenwoordig? De antwoorden op deze vragen zijn te vinden in de prehistorie. Conservator Luc Amkreutz weet van alles over die periode en vooral over de overgang van jager-verzamelaars naar landbouwers. Tijdens dit college zal hij vertellen over hoe prehistorische mensen dieren tam maakten en wat daarvan het doel was.
Expert: Luc Amkreutz
Marcel Niekus
The Late Palaeolithic and Mesolithic occupation of the Netherlands is mainly known through numerous sites characterized by lithics. The absence of caves and rock formations has prevented the development of any significant earlier Palaeolithic art tradition in these parts. Also the geographical and soil conditions often have not been favourable to the preservation of organic remains. Evidence of Late Palaeolithic and Mesolithic art in the Netherlands is therefore limited, but it is not absent. In this contribution we will present an overview of the existing corpus of several dozens of decorated objects and ornaments from the time period between 13000 and 5000 BC. The finds can be attributed to the Hamburgian, the Federmessergruppen, the Ahrensburgian and the whole of the Mesolithic. We will discuss aspects of technology, style and cultural affiliation with the aim to discover whether there is evidence for continued traditions or new developments. We will also highlight some of the controversies surrounding elements of the corpus. An important focus lies with the North sea and the potential offered by artefacts from Doggerland.
Connecting hoards and giant swords in Bronze Age Europe
Workshop National Museum of Antiquities/Leiden University 21 & 22 March 2019
Expositie
Vanaf zondag 26 juni 2022 kunt u in het Historiehuis van de Maasvallei een jaar lang een bijzondere expositie over de Bandkeramiekers bezoeken. De expositie met unieke vondsten uit de collectie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, is ingericht door Ivo van Wijk en Luc Amkreutz (RMO), mede-auteur van een nieuw boek over de Bandkeramische cultuur.
‘Doggerland. Verdwenen wereld in de Noordzee’
Zomertentoonstelling in Rijksmuseum van Oudheden, Leiden
De afgelopen miljoen jaar stond de bodem van de Noordzee meestal droog. Mammoeten, wolharige
neushoorns, reuzenherten, Neanderthalers en de eerste moderne mensen leefden er duizenden jaren in
een uitgestrekt en rijk landschap: Doggerland. Die prehistorische wereld is zo’n 8000 jaar geleden
overspoeld door het stijgende zeewater, maar er zijn nog altijd sporen van te vinden op de zeebodem èn
op het strand. De mooiste en interessantste Doggerlandvondsten zijn samen te zien in de nieuwe
familietentoonstelling ‘Doggerland. Verdwenen wereld in de Noordzee’ in het Rijksmuseum van
Oudheden. Dit is een verhaal voor jong en oud, over de prehistorische bewoners en over het landschap
en klimaat die regelmatig veranderden, tot Doggerland uiteindelijk onder de golven verdween. De
tentoonstelling is te zien zodra het museum weer open kan, tot en met 31 oktober 2021. Vooraf kaartjes
reserveren is noodzakelijk, via www.rmo.nl
Mammoetkiezen op het strand
Verzamelaars, liefhebbers en onderzoekers struinen door weer en wind de Noordzeestranden af op zoek naar de
sporen van Doggerland. Langs de branding, in vissersnetten en bij onderwateropgravingen zijn namelijk
prehistorische werktuigen van vuursteen, gewei en bot en fossielen zoals versteende hyenakeutels en
mammoetkiezen te vinden. Meer dan 200 van deze vondsten zijn nu samen te zien in Leiden. Nooit eerder was
er een grote overzichtstentoonstelling te zien over Doggerland - de grootste archeologische vindplaats van
Europa.
Voor de liefhebbers verschijnt bij de tentoonstelling het boek ‘Doggerland. Verdwenen wereld in de Noordzee’,
met een compleet overzicht van actueel Doggerland-onderzoek (€19,95, Sidestone Press). De hele zomer staan
er extra (online) activiteiten op het programma zoals mini-colleges, lezingen en een determinatiedag.
Tentoonstelling
Bezoekers maken in de tentoonstelling een tijdreis van 1 miljoen jaar die begint in de periode van de ijstijden.
Doggerland was destijds een uitgestrekte grasrijke steppe. Te zien zijn vuurstenen werktuigen waaronder
imposante vuistbijlen (de Zwitserse zakmessen van Neanderthalers) en fossielen van prehistorische dieren en
mensen die er leefden. Een van de blikvangers is een gereconstrueerde Neanderthaler, geïnspireerd op Krijn, de
50.000 jaar oude ‘eerste Neanderthaler van Nederland’. Ook is het ‘Neanderthaler-mesje’ met handvat van
berkenpek te zien, dat vorig jaar groot in het nieuws was. De Doggerlandbewoners krijgen na de laatste ijstijd,
zo’n 11.000 tot 7.000 jaar geleden, te maken met grote klimaatveranderingen, net als nu. Het zeewater stijgt en
na een enorme tsunami verdwijnt Doggerland uiteindelijk in de golven. Uit deze periode zijn er in de tentoonstelling
bijlen en werktuigen van vuursteen, been en hertengewei. Bijzonder zijn de pijlpunten die zijn gemaakt van
mensenbot, versierde dierenbotten en sieraden als barnstenen kralen en hangers van everzwijntand.
Na Leiden reist de tentoonstelling door naar een aantal andere musea in de kustprovincies.
Voor kinderen
Speciaal voor families is er een doeboekje om Doggerland mee te verkennen. Speurend en puzzelend nemen
kinderen een kijkje in het prehistorische Noordzeelandschap. Ze maken er kennis met de mammoeten, wolharige
neushoorns, en de allereerste mensen die er leefden en kunnen op de foto met een Neanderthaler. Jeugdige
speurneuzen kunnen aan de slag met het Doggerlandmemory-spel en zelf fossielen en speerpunten onder de
loep nemen. Daarnaast zijn er (online) familierondleidingen en kinderlezingen. Voor basisscholleerlingen is er
digitaal lesmateriaal. Tijdens de meivakantie zijn er extra (online) activiteiten. Kinderboekenschrijfster Linda
Dielemans schreef over Doggerland het nieuwe boek ‘Onder de golven’ (te koop in de museumwinkel, €20,
Fontaine Uitgevers).
Met dank aan
In ‘Doggerland. Verdwenen wereld in de Noordzee’ zijn bruiklenen te zien van Naturalis BioDiversity Centre, de
Gemeente Rotterdam/BOOR, Natuurhistorisch Museum Rotterdam en een twintigtal privéverzamelingen.
De tentoonstelling maakt deel uit van een breed onderzoeks- en publieksproject over Doggerland, dat gesteund
wordt door het Dhr. en Mevr. Postma-Bosch Fonds en het Meerjarenprogramma ‘Musea en erfgoedinstellingen’
van het Mondriaan Fonds. Daarbinnen wordt nauw samengewerkt de Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht,
Universiteit Groningen, TNO/Deltares, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE), Archeologische Dienst
Gemeente Rotterdam, Stichting Stone, Werkgroep pleistocene zoogdieren en de Werkgroep Steentijd Noordzee.
Het boek kwam tot stand met steun van de RCE en de Provincie Zuid-Holland. Het Rijksmuseum van Oudheden
wordt gesteund door de BankGiro Loterij.
Noot voor de redactie: Voor meer informatie en beeldmateriaal kunt u terecht bij het Rijksmuseum van
Oudheden, Selkit Verberk, afdeling PR, Marketing en Communicatie, communicatie@rmo.nl, 06-46 133 564.
‘Doggerland. Verdwenen wereld in de Noordzee’,
te zien zodra het museum weer open kan, tot en met 31 oktober 2021
Facebook: @projectdoggerland
Insta: @projectdoggerland
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden
te zien t/m 31 oktober 2021
Prehistorische tempels en tombes
Het museum is tijdelijk gesloten t/m 25 mei 2021 vanwege de huidige corona-maatregelen.
Reserveer uw bezoek
Tempels van Malta presenteert de cultuur van Malta’s prehistorische eilandbewoners tussen 3600 en 2500 v.Chr. De grote stenen tempels van Malta zijn de oudste vrijstaande monumenten ter wereld, duizend jaar ouder dan de grote piramides van Egypte. In deze tentoonstelling ziet u archeologische vondsten uit de tempels en andere heiligdommen en graven. Ze laten zien tot welke prestaties de prehistorische bewoners van het eiland in staat waren. Hun rituelen, religie, technische kennis en het abrupte einde van hun bestaan zijn nog altijd omgeven door een zweem van mysterie.
Tempels en een omhelzing
In de tentoonstelling is er speciale aandacht voor de megalithische tempels (megalieten: van het Griekse megas = groot, lithos = steen). Filmbeelden van een zwevende robotcamera boven tempelmaquettes scheppen de illusie dat u daar persoonlijk een kijkje neemt. Verder komt u millennia oude objecten tegen, zoals delen van tempelversieringen, versierd aardewerk, werktuigen en sieraden. De voorwerpen komen uit Malta’s nationale collecties en musea. Bij het verlaten van de zaal treft u een van de kleinste objecten uit de tentoonstelling, en misschien ook wel het meest actuele voorwerp: een beeldje van twee centimeter uit 3200 v.Chr. Het is gevonden in de tempels van Tarxien en stelt twee mensen voor, die elkaar liefdevol omhelzen: de menselijke behoefte aan contact en genegenheid is van alle tijden.
Fat ladies
Groot, en soms ook opmerkelijk klein, zijn Malta’s beroemde fat ladies, beelden die zijn gevonden in graven en tempels. Die naam kregen ze vanwege hun overdadig ronde lichaamsvormen. Maar hoewel deze figuren doorgaans als dames of moedergodinnen gezien worden, zouden het volgens recente theorieën net zo goed mannen of geslachtsloze gedaantes kunnen zijn. Drie fat ladies zijn in de tentoonstelling te zien.
Opkomst en ondergang van een onbekende cultuur
De groep eilanden van Malta ligt pal ten zuiden van Sicilië. Ze werden voor het eerst bewoond rond 5900 v.Chr., vermoedelijk door boeren die van Sicilië afkomstig waren. Door de geïsoleerde ligging in de Middellandse Zee ontwikkelde zich tussen 3600 en 2500 v.Chr. een geheel eigen cultuur op de eilanden, met complexe tempelgebouwen (in Ggantija, Ta ‘Hagrat, Skorba, Hagar Qim, Mnajdra en Tarxien) en uit rotsen gehakte, ondergrondse begraafplaatsen. Sommige stenen blokken zijn wel zes meter hoog en wegen twintigduizend kilo. Er is nog altijd weinig bekend over de exacte betekenis van de tempels en welke rituelen er werden uitgevoerd. Bovendien kwam na bijna duizend jaar plotsklaps een einde aan de bloeiperiode van deze ‘tempelcultuur’: tempels en beelden werden met opzet beschadigd, gebroken en verbrand, waarna er honderd jaar lang vrijwel niemand op de eilanden lijkt te wonen.
Extra
In het kader van de tentoonstelling staan extra producten en activiteiten gepland:
publieksboek Tempels van Malta (64 pagina’s, € 12,50, te koop in de webshop)
rondleidingen
lezingen
Samenwerking en steun
Tempels van Malta is gemaakt door Heritage Malta en het Nationale Archeologische Museum van Malta, in samenwerking met het Rijksmuseum van Oudheden. U ziet objecten uit Malta’s nationale collecties en musea. De tentoonstelling wordt gesteund door de Malta Tourism Authority.
Survey exhibition of Malta’s earliest islanders 3600-2500 BC.
on view until 31 October 2021
Prehistoric temples and tombs
The museum will be temporarily closed until 25 May 2021, due to current corona measures.
Book your visit
Temples of Malta presents Malta’s rich prehistoric culture, a world of temples and tombs. The large, stone temples of Malta are the most ancient free-standing buildings in the world, 1,000 years older than the pyramids. In this exhibition, archaeological finds from burial sites and sacred places will show how much the builders, Malta’s prehistoric farmers, were capable of achieving thousands of years ago. Their great engineering skills, their rituals, their religion, and the abrupt end of their way of life are still shrouded in a veil of mystery.
Temples and a loving embrace
The exhibition pays special attention to the megalithic temples (megaliths: from the Greek megas = large, lithos = stone). A video feed from a robot camera hovering over temple models creates the illusion of visiting in person. The displays will also include parts of temple decorations, tools, decorated pottery, and jewellery. It features objects from Malta’s national collections and museums. The final object in the exhibition will be one of the smallest and perhaps the most relevant to the present day: a two-centimetre-high sculpture from 3200 BC. Found at Tarxien Temples, it represents two people in a loving embrace – a timeless expression of the human need for contact and affection.
Fat ladies
Large but sometimes also remarkably small, Malta’s famous ‘fat ladies’, are found in graves and temples. They owe that name to the lush curves of their bodies. But although these figures are usually seen as women, and sometimes even as mother goddesses, recent theories tell us they may well be men or asexual persons. Three examples will be on display.
The rise and fall of an unknown culture
The group of Maltese islands lies just south of Sicily. They were first settled around 5900 BC, probably by farmers from Sicily. Because of their isolation in the Mediterranean, the islands developed their own unique and fascinating culture between 3600 and 2500 BC, with complex temple buildings (in Ġgantija, Tarxien, Ħaġar Qim, Mnajdra, Ta’ Ħaġrat and Skorba), as well as underground burial sites. The largest stone is more than six metres long and weighs over twenty tonnes. Even now, little is known about the exact role of the temples or the rituals performed there. Furthermore, after almost 1,000 years of prosperity, the ‘temple culture’ fell on harder times: temples and sculptures were deliberately damaged, broken, and burnt and for a century, the islands appear to have remained uninhabited.
Partnership and support
Temples of Malta was made by Heritage Malta and the National Museum of Archaeology in Malta, in partnership with the Rijksmuseum van Oudheden. It features objects from Malta’s national collections and museums. The exhibition is supported by the Malta Tourism Authority.
Gebouwd met grote stenen
Malta bestaat uit een kleine eilandengroep in de Middellandse Zee, pal ten zuiden van Sicilië. De twee grootste eilanden zijn Malta zelf en Gozo. In de prehistorie zijn op deze eilanden opvallende bouwwerken verrezen: grote, stenen tempels die hoog boven het maaiveld uitstaken. Deze megalithische tempels (megalieten: van het Griekse megas = groot, lithos = steen) zijn door UNESCO als Werelderfgoed aangemerkt.
De mooiste Maltezer tempels
Op de foto’s komt een aantal van de mooiste Maltezer tempels uit de prehistorie voorbij: Ġgantija, Ħaġar Qim, Mnajdra, Tarxien, Skorba, Ta’ Ħaġrat, Kordin en de prehistorische ondergrondse grafruimte Ħal Saflieni Hypogeum. Op deze plaats is ook de iconische ‘slapende dame’ gevonden. Dit soort archeologische voorwerpen vormt een rijke informatiebron over het prehistorische bestaan op de Maltese eilanden, en natuurlijk ook over deze prachtige, megalithische tempels.
Heritage Malta
Deze fototentoonstelling is in samenwerking met Heritage Malta tot stand gekomen.
Collectie ‘Oud-Europa’ Rijksmuseum van Oudheden vanaf 15 juni weer te zien
De collectie ‘Oud-Europa’ van het Rijksmuseum van Oudheden, met archeologische vondsten uit heel Europa van prehistorie tot Middeleeuwen, leidde de afgelopen zestig jaar een slapend bestaan in de museumdepots. Tot 2017. Toen ging een nieuw onderzoek van start naar het ontstaan van deze verzameling, in de negentiende en begin twintigste eeuw. De eerste resultaten daarvan zijn van 15 juni tot en met voorjaar 2020 te zien in de kleine tentoonstelling ‘Oud-Europa’, met onder meer een fraaie selectie bronzen wapens en werktuigen uit Denemarken, zeldzame Scytische sieraden, Duitse grafvondsten uit de Merovingische tijd en Steentijdvondsten uit Franse grotten. www.rmo.nl/oudeuropa
Tussen 1824 en 1970 verzamelde het Rijkmuseum van Oudheden meer dan 8500 objecten uit verschillende Europese landen, van Engeland tot Polen en van Rusland tot Denemarken. De verzameling speelde gedurende anderhalve eeuw een belangrijke rol in het museum, maar raakte daarna in vergetelheid. De tentoonstelling haalt de opvallendste objecten uit de collectie Oud-Europa voor een poosje uit het depot. Ze komen onder meer uit Franse grotten, Merovingische grafvelden in Duitsland en Zwitserse meeroevernederzettingen. Centraal staat verzamelgeschiedenis: de ontwikkeling van de collectie en de veranderende motieven om die bijeen te brengen in de loop van ruim 150 jaar. In veel landen speelden musea in de negentiende eeuw een belangrijke rol in het groeiende nationale bewustzijn. Dat was de reden dat het Rijksmuseum van Oudheden een collectie Oud-Europa bijeen wilde brengen: een mooie nationale collectie verstevigde de positie van het jonge Koninkrijk der Nederlanden. Tegelijkertijd was het handig voor musea om originele objecten of kopieën van objecten te verzamelen voor vergelijkingsdoeleinden. Met de komst van conservator en directeur Jan Hendrik Holwerda in het begin van de twintigste eeuw werden de verzamelmotieven wetenschappelijker. Hij bracht gericht stukken bijeen om de Nederlandse archeologie van een Europese context te voorzien. Holwerda richtte ook een permanente tentoonstelling Oud-Europa in. Er kwam een studiezaal bij en er verscheen ook een gids. De vele objecten kregen aanvankelijk een belangrijke plaats in het museum, maar toch verdwenen ze in 1956 definitief naar de depots om plaats te maken voor andere tentoonstellingen.
De tentoonstelling ‘Oud-Europa’ presenteert de eerste resultaten van het NWO-Museumbeursonderzoek ‘Europa verzameld’ van conservator Luc Amkreutz. Hij onderzoekt de maatschappelijke drijfveren en invloeden van (inter)nationale politiek, wetenschap en publiek die een rol speelden bij het aanleggen en later in onbruik raken van de verzameling. Publiek kan aan dit onderzoek ook een steentje bijdragen. Via het facebookproject ‘op de stoel van de conservator’ kunnen geïnteresseerden o.a. informatie over de collectie 'Oud-Europa' toevoegen, dateringen verbeteren, oude correspondentie transcriberen of onderzoek doen naar de verzamelaars die in het verleden vondsten/objecten hebben geleverd aan het museum. Elke maand wordt hulp gevraagd bij een aantal nieuwe casussen.
‘Oud-Europa, nieuw onderzoek naar een belangrijke collectie’ is te zien van 15 juni 2018 t/m voorjaar 2020, op de afdeling Archeologie van Nederland.
Noot voor de redactie: Voor meer informatie en aanvraag van beeldmateriaal: afdeling PR, Marketing en Communicatie, 071-5 163 164 of communicatie@rmo.nl
Voor vakgenoten en specialisten volgt in het najaar van 2018 een tweedaagse Oud-Europa bijeenkomst. Pers is van harte welkom, meer informatie: Luc Amkreutz, l.amkreutz@rmo.nl
Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden, www.rmo.nl, facebook.com/Oudheden
Vlijmscherp verleden vertelt het verhaal over de geschiedenis van het zwaard en de rituele en symbolische betekenis ervan. U ziet bijna tweehonderd bijzondere zwaarden, afkomstig uit de prehistorie tot de twintigste eeuw. De pronkzwaarden, slagzwaarden en steekzwaarden komen uit bijna alle werelddelen. Blikvangers zijn de 'magische' bronzen zwaarden uit de prehistorie, Vikingzwaarden uit de omgeving van Dorestad, een Frans koningszwaard uit de Merovingische tijd en het Nederlandse Rijkszwaard, dat met de overige regalia een tastbaar symbool is van het koninklijk gezag.
Meer dan slechts een wapen
Het Rijksmuseum van Oudheden bezit de grootste collectie archeologische zwaarden van Nederland. Bruiklenen uit binnen- en buitenland verrijken de tentoonstelling en vullen het verhaal aan tot de twintigste eeuw. De zwaarden uit de verschillende perioden en landen geven u een beeld van de grote verscheidenheid in vorm, materiaal en versiering. U ontdekt hoe ze de afgelopen drieduizend jaar zijn gemaakt en u maakt kennis met hun (vaak) rituele en symbolische betekenis. Niet voor niets zijn zwaarden van oudsher een teken van macht, gerechtigheid en krijgskunst.
Zwaarden met persoonlijkheid
Een zwaard is niet alleen een wapen, het is veel meer dan dat. Al eeuwenlang staan zwaarden symbool voor macht, gerechtigheid en krijgskunst. Ze hebben vaak een aparte status en worden gezien als objecten met een eigen 'persoonlijkheid'. Zwaarden spreken nog steeds tot de verbeelding, net als degenen die ze droegen: strijders, ridders en soldaten.
From Maastricht to the Meuse Plain (Maasvlakte)
The banks of the Meuse River witnessed a long succession of human settlements and uses over thousands of years. These included villages established by the first farmers (see the 'Band' ceramic pottery), Roman villas, Merovingian burial fields, a Viking winter encampment, and mediaeval castles. Ships of different sizes travelled up and down the river, and some of their decayed remains have been found. At Maastricht and Cuijk, there were bridges across the river even in Roman times. The river facilitated trade, and ships full of merchandise were constantly passing by.
The River as a Mirror of the Age
The Meuse was also used for sacrifices. Its meandering course created swampy peripheral zones that were seen in various periods as places where the gods might be contacted. Numerous valuable and significant objects have been retrieved during dredging operations, such as Roman bronze dishes, early mediaeval swords, and a ship's horn. The Meuse is therefore a mirror of the inhabited landscape: it shows us what people did in the river and on its banks in different periods of time down the centuries.
Het is al sinds mensenheugenis vreselijk koud. De elfjarige Bor en Veer zitten bij het kampvuur. Bor kijkt hoe Veer een stuk vacht bewerkt. Ze lacht een beetje naar hem. Opeens voelt Bor een duw in zijn rug. Het is de man met de wolvenvacht die hem wenkt om mee te gaan. De jongen durft het bijna niet te hopen… Mag hij eindelijk mee op jacht?
IJskoud avontuur
Voor kinderen van 6 t/m 12 jaar
In de herfstvakantie ook op maandag open
In de spannende kinderexpo IJstijd kan je bewijzen dat jíj de ijstijd aan kunt. Je stapt in het verhaal van de ijstijdkinderen Bor en Veer. Je staat oog in oog met gevaarlijke uitgestorven dieren, je gaat op jacht, je doorstaat de ijstijd-kou en je maakt vuur en gereedschap. Zo kom je erachter hoe het leven van de eerste moderne mensen van Europa er 20.000 jaar geleden uit zag. Net als Bor en Veer moet je bewijzen dat je de ontberingen van de ijstijd aankunt.
•Lees verder over wat je in de tentoonstelling kunt zien en doen
•Het Jeugdjournaal is langs geweest! (IJstijd begint na 6:30 minuten)
Verhaal en tekeningen van Harmen van Straaten
Kinderboekenschrijver en illustrator Harmen van Straaten schreef het verhaal van de tentoonstelling. Hij maakte bovendien de tekeningen voor het decor, het boekje en het lesmateriaal. Harmen van Straaten schreef ruim vijftig boeken voor alle leeftijden: prentenboeken voor de allerkleinsten, voorleesboeken, romans voor vijftienjarigen, en nog veel meer. Voor ruim vierhonderd boeken in binnen- en buitenland maakte hij tekeningen. In 2013 schreef hij het kinderboekenweekgeschenk.
De boeren van de Lineaire Bandkeramiek vestigen zich rond 5300 v. Chr. op de vruchtbare Limburgse lössgronden. Ze zijn onderdeel van een cultuur die zich in korte tijd in twee golven vanuit Centraal Europa verspreidt, van Polen tot het Parijse bekken. De wortels van deze boerenlevenswijze liggen in het Nabije Oosten. Daar werden zo’n 10.000 jaar geleden de voorlopers van onze huisdieren en gewassen gedomesticeerd.
Deze eerste boeren verschillen nadrukkelijk van de rondtrekkende inheemse jager-verzamelaars in deze streken. Ze verbouwen het land, hebben gewassen zoals emmer en eenkoorn en houden schapen, geiten, varkens en runderen. Bovendien wonen ze hun hele leven op één plek, in een dorp in grote boerderijen tot wel 35 meter lang. Deze werden gebouwd van zware eikenstammen die met een soort bijlen (dissels) uit het omringende bos werden gekapt. De cultuur is genoemd naar de kenmerkende bandvormige versiering op het aardewerk.
In grote delen van Europa vormt de bandkeramiek een breuk met het verleden. De veranderingen in levensstijl zijn enorm: in alles het begin van een nieuw tijdperk. Zo plotseling als ze kwamen zijn ze ook uit Zuid-Limburg verdwenen.
Nieuw licht op oude boeren – een ‘Odyssee ‘ onderzoeksproject
Eind 2010 startte een nieuw onderzoeksproject, gefinancierd door OCW en NWO binnen het programma ‘Odyssee’, met als doel oud archeologisch veldonderzoek wetenschappelijk te analyseren en toegankelijk te maken. Het project neemt veertien ‘vergeten’ vindplaatsen van de bandkeramiek - opgegraven tussen 1925 en 2001 - opnieuw onder de loep. Dit levert nieuwe ontdekkingen op die ons beeld van de eerste boeren verder bijstellen, niet alleen voor het Graetheide-gebied, maar ook voor de overkant van de Maas bij Maastricht. Een belangrijke rol is weggelegd voor het RMO. Het museum groef als eerste naar bandkeramische nederzettingen en heeft de grootste collectie op dit gebied.
Na bijna een eeuw is de cirkel rond en presenteren we hier de eerste resultaten van een nieuwe periode van onderzoek.
Uit aardewerkanalyse is gebleken dat verschillende productietechnieken zijn gebruikt en dat beide Maasoevers vrijwel gelijktijdig werden bewoond. Herkomstonderzoek van het vuursteen toont netwerken en verschillen tussen nederzettingen.
Door de herinterpretatie van opgravingsgegevens is een meer gevarieerd en dynamisch beeld ontstaan van de nederzettingspatronen. Ook heeft het onderzoek meer inzicht gegeven in de geschiedenis van het archeologisch onderzoek.
Museum Het Domein presenteert tevens een aantal nieuwe LBK vondsten, recent opgegraven door RAAP Zuid-Nederland op het terrein Ligne; op een steenworp afstand van het museum.
Tentoonstelling
expo van Rijksmuseum van Oudheden nú in Heerlen te zien!
De eerste boeren van Nederland
Het Thermenmuseum presenteert de tentoonstelling ‘De eerste boeren’, over de zogenaamde Bandkeramiek-boeren.
Dit waren de allereerste boeren op de vruchtbare Zuid-Limburgse lössgronden. Rond 5300 voor Christus ontstond de eerste boerencultuur op de vruchtbare Zuid-Limburgse lössgronden.
Het Thermenmuseum toont een presentatie van deze eerste boeren van Nederland, ook wel de ‘boeren van de Lineaire Bandkeramiek’ genoemd.
Zij stonden aan de wieg van een van de belangrijkste ontwikkelingen in de menselijke geschiedenis: de overgang van jagen en verzamelen naar een sedentair boerenbestaan. Deze vroege boeren woonden in nederzettingen bestaande uit meerdere boerderijen. Metaal kenden deze boeren nog niet; al hun werktuigen maakten zij van vuursteen.
In de eerste helft van de 20e eeuw werd al veel onderzoek gedaan naar deze eerste boeren. Zo werd in het Zuid Limburgse gebied 'Graetheide' een aantal bandkeramische dorpen opgegraven
Aan de hand van een bijzondere maquette, fotomateriaal en aardewerkmaterialen wordt u meegenomen terug in de tijd van de eerste boeren. ‘De eerste boeren’ bevat onderzoeksresultaten naar de structuur van de nederzettingen en specialistisch onderzoek naar aardewerk (bandkeramiek) en vuursteen.
De tentoonstelling was in 2012 in het RMO in Leiden te zien en staat nu in het Thermenmuseum in Heerlen. Met deze presentatie zijn de schatten van Limburg weer terug op Limburgse bodem!
In het voorjaar van 2014 organiseert het Thermenmuseum een lezingenreeks in dit thema, meer informatie hierover volgt.
"
De eerste boeren was een kleine tentoonstelling over de eerste boerensamenlevingen van Nederland, de 'lineaire bandkeramiek'. Zij stonden aan de wieg van onze huidige samenleving. Een nieuwe generatie wetenschappers neemt ´vergeten´ opgravingsresultaten van veertien archeologische vindplaatsen onder de loep binnen het NWO-onderzoeksproject Odyssee. In deze expositie zagen bezoekers de eerste resultaten, een bijzondere maquette en enkele bandkeramische topstukken.
Kleine tentoonstelling: onderzoek, ontdekkingen en maquette
De tentoonstelling was bescheiden van omvang en presenteerde een aantal onderzoeksresultaten naar onder meer de structuur van de nederzettingen en specialistisch onderzoek naar aardewerk en vuursteen. Daarnaast was bijvoorbeeld ook de oudste foto van bandkeramisch aardewerk in Nederland te zien en kwam de raadselachtige ontdekking van een enorme kuil bij de nederzetting Maastricht-Klinkers aan de orde. Centraal in de expositie stond een grote maquette uit 1984 van het bandkeramische dorp Elsweiler. Het bouwsel was gebaseerd op archeologisch onderzoek van de nederzetting Elsloo en een buurnederzetting uit Duitsland. De maquette gaf een goed beeld van het dagelijks leven in één van de oudste dorpen op Nederlands grondgebied.
"
Nieuw onderzoek naar oude opgravingen
In de vorige eeuw zijn door het hele land duizenden opgravingsprojecten uitgevoerd. Lang niet altijd werden de resultaten goed in kaart gebracht. Vondsten en documentatie verdwenen zelfs ongezien in dozen en lades. 31 van deze 'vergeten' opgravingen zijn de afgelopen jaren opnieuw bestudeerd. Dat gebeurde door middel van nieuwe technieken en met financiële steun van het ministerie van OCW, de wetenschapsorganisatie NWO en in samenwerking met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
Twee zalen vol ontdekkingen
De eerste zaal van de tentoonstelling vindt u op de begane grond van het museum, vlakbij de ingang. Via een grote landkaart op de vloer maakt u in deze zaal kennis met alle projecten: 31 opgravingsprojecten en een digitaliseringsproject. De tweede zaal is op de eerste verdieping. Hier zijn de onderzoeken verdeeld over vier thema's. U ziet objecten, verhalen, tekeningen, maquettes, reconstructies en foto’s. U leest welke ontdekkingen de vroegere én hedendaagse archeologen hebben gedaan.
Samen leveren de opgravingsprojecten een fraaie staalkaart van archeologisch Nederland op:
de Boshoverheide met de grootste prehistorische begraafplaats van Noordwest-Europa
Romeinse forten en dorpjes langs de limes en de kust
vroegmiddeleeuwse grafvelden en stadsopgravingen
de eerste onderwateropgraving van Nederland
vondsten uit de Tweede Wereldoorlog
... en nog veel meer
Onderzoekers van nu doen verrassende ontdekkingen
Gebrek aan geld en tijd was vaak de reden dat opgravingen niet verder werden uitgewerkt. De vergeten opgravingsprojecten hebben vervolgens lang moeten wachten voordat iemand zich erover ontfermde. In de afgelopen vier jaar vormden deze projecten het vertrekpunt voor nieuwe, spannende zwerftochten door archieven en depots. De onderzoekers van nu doken in de stoffige dozen en mappen met vondsten, tekeningen, foto’s en documentatie en deden soms verrassende ontdekkingen.
Odyssee en de behouden thuiskomst
Het project om de vergeten opgravingen nieuw leven in te blazen kreeg van het ministerie en het NWO de naam Odyssee mee. Hiermee werd de behouden thuiskomst van belangrijke informatie over ons verleden gesymboliseerd, vrij naar de behouden thuiskomst van de Griekse held Odysseus na zijn mythische omzwervingen.
100.000 uur archeologie - Verzamelen op de Veluwe
Lades vol kleine pijlpuntjes en scherven, maar ook mysterieus oud aardewerk, mooie klokbekers en bijlen, grote maalstenen, Romeinse munten en middeleeuwse wijnflessen. De bijzondere archeologische collectie van amateurarcheoloog en verzamelaar Eduard Zuurdeeg vormt samen met zijn uitgebreide documentatie en zelfgemaakte maquettes een uniek document voor de historie van Ede en de Veluwe.
Collectie van Eduard Zuurdeeg
De allereerste collectie van Eduard Zuurdeeg was de schelpenverzameling uit zijn jongensjaren. Vanaf z'n dertiende ging hij naar archeologische voorwerpen zoeken en toen hij in 1950 naar de Veluwe verhuisde, werd Ede en omstreken zijn archeologische 'jachtterrein'. De archeologie en het verzamelen waren inmiddels grote passies geworden die veel tijd en inzet vergden. Eduard Zuurdeeg besteedde er zestig jaar aan, vier tot vijf dagen per week, vijftien uur binnen, twintig uur buiten. Dat komt neer op meer dan 100.000 uur archeologie: een onwaarschijnlijk groot getal.
Kennis en inzet van onschatbare waarde
De waarde van Zuurdeeg's collectie en werkwijze schuilt vooral in het nauwkeurig registreren en melden van zijn vondsten. Daardoor konden professionele archeologen een aantal vindplaatsen verder bestuderen en beschermen. Zijn collectie is in 2010 door het Rijksmuseum van Oudheden verworven, in samenwerking met de gemeente Ede. De voorwerpen en documentatie staan symbool voor de passie en inzet van alle amateurarcheologen in Nederland. Hun kennis en inzet is van onschatbare waarde voor het vakgebied. Niet alleen vanwege de ontdekking van voorwerpen en nieuwe vindplaatsen, maar ook voor de bescherming van het Nederlands archeologisch erfgoed in het algemeen.
Proceedings of the British Academy 144
Editors: A Whittle & V Cummings
ISBN 978-0-19-726414-0
Hardback, 648 pages, 150 b/w figures.
Oxford: Oxford University Press. 2007.
organisator/voorzitter: Luc Amkreutz, Rijksmuseum van Oudheden
pijler: wetenschap
Het neolithicum stond lang als redelijk gekend, maar ook als weerbarstig te boek. Ondanks een soms problematisch bodemarchief zijn er recente interessante ontdekkingen. Voor de bandkeramiek, de ongrijpbare midden-neolithische nederzettingen, de neolithiserende jager-verzamelaars van Swifterbant- tot Vlaardingen-cultuur en de socio-economische aspecten van het laat-neolithicum. Nederzettingen-archeologie, isotopen- en aDNA-onderzoek dragen daaraan bij.
Ivo van Wijk, Archol: Bandkeramiek-salami: diversiteit in de Nederlandse LBK
Daan Raemaekers, Rijksuniversiteit Groningen: Nieuwe kansen voor onderzoek naar het midden-neolithicum
Harry Fokkens en David Fontijn, Faculteit der Archeologie, Universiteit Leiden: Midden- en laat-neolithische boerengemeenschappen
We therefore welcome contributions which reflect on:
• the specific social mechanisms which may connect ethnic groups at larger spatial scales
• the role of material culture in sustaining and altering these mechanisms
• the way in which ruptures relate to reorientations of group identities, whether as cause or effect
• the kinds of situation in which new ethnic identities may arise, including, but not being limited to instances of migration
• the extent to which traditions of practice and behaviour are ways of mediating culture change
Contributors are requested to present their research into the aforementioned topics.
Important dates
The deadline for the submission of papers is 15 March 2017
The deadline for early bird registration is 30 April 2017
Organisers: Ivo van Wijk (Archol BV, The Netherlands), Luc Amkreutz (National Museum of Antiquities, The Netherlands), Daniela Hofmann (University of Hamburg, Germany), Fabian Haack (Landesmuseum Württemberg, Germany) and David Fontijn (Leiden University, The Netherlands)
Supervisors: Ivo van Wijk, Luc Amkreutz, Daniela Hofmann and Fabian Haack
Address: http://www.eaa2017maastricht.nl/
More information E-mail: i.vanwijk@archol.nl
23th EAA Meeting Maastricht 2017
Naast de vele fossiele vondsten van dierenbotten op de Nederlandse stranden, of bij de grondstofverwerkende industrie duiken er regelmatig ook archeologische vondsten op. Dit betreft zowel artefacten, als menselijk botmateriaal. Deze vondsten zijn afkomstig uit de huidige Noordzee en dateren uit het Pleistoceen, toen de Noordzee droog lag, en uit het Holoceen, toen deze in enkele duizenden jaren weer volliep. Met name grootschalige infrastructurele projecten zoals Maasvlakte 2 en de Zandmotor hebben ervoor gezorgd dat de aantallen vondsten flink toenemen. Aangezien meer en meer amateur-paleontologen en geïnteresseerden in fossiele fauna nu ook deze archeologische vondsten tijdens hun zoektochten tegenkomen, proberen wij hier als archeologen een beknopt overzicht te presenteren van de achtergronden van de Steentijdarcheologie uit de Noordzee: de huidige stand van zaken, het spectrum aan vondsten en onze hoop voor de toekomst.
Summary
Next to the numerous fossil finds of animal bones found on the Dutch beaches and in the spoil heaps of the aggregates industry, archaeological finds also regularly surface. These include both artefacts as well as human bones. These finds all derive from the current North Sea and date either to the Pleistocene, when this was a large, dry region, or to the Holocene which, within several thousands of years, saw the submergence of this vast area. In particular, large-scale infrastructural projects such as Maasvlakte 2 and the Zandmotor have added profoundly to the number of finds. Since more and more amateur palaeontologists and enthusiasts looking for fossil faunal remains also encounter these archaeological finds during their ‘expeditions’, we as archaeologists thought it fit to provide a brief overview of the background to the Stone Age archaeology from the North Sea: the current state of affairs, the spectrum of finds and our hopes for the future.
Het is al langer bekend dat er op de Nederlandse stranden botten van Pleistocene en latere zoogdieren worden gevonden. Af en toe worden er ook artefacten gevonden, zoals vuurstenen werktuigen en bewerkingsafval, benen spitsen of zelfs stukken menselijk bot. Deze vondsten zijn, net als de vondsten in vissersnetten of bij de grondstofverwerkende bedrijven, afkomstig uit de Noordzee. Het is niet ondenkbaar
dat ze na een storm aanspoelen, maar het is meestal zo dat ze op de stranden terechtkomen door zogenaamde zandsuppletie. Elk jaar worden er namelijk vele kubieke meters sediment opgezogen voor onze kust om deze daar vervolgens mee te versterken. Tussen al dat zand zitten ook de overblijfselen van de bewoners van het gebied dat nu alweer zo’n 8000 jaar de Noordzee is, maar dat nog veel langer droog lag. Het zijn jachtbuit en artefacten van zowel de moderne mens tijdens het laatste staartje van de ijstijd en het eropvolgende Holoceen, toen het gebied langzaam weer ‘verdronk’, als resten van de Neanderthaler die hier veel langer vertoefde. Het zijn kleine aanwijzingen voor de bewoning van een enorm gebied voor onze kust waar we nog slechts weinig van weten.
het oerbos gekapt. Een klein dorpje met een aantal
forse boerderijen, omheinde veldjes met erwten en
linzen en iets verderop akkers met wuivend goud
-
geel graan. Tussen de boerderijen scharrelen var
-
kens, een vrouw maakt potten van klei bij de deur
-
opening en in het dal van de rivier wordt een kudde
runderen geweid. In de verte stijgen rookpluimen op
van een volgend dorp. Het leven op één plek heeft
voor ons herkenbare gebruiken, gewoonten en handelingen, én er is door mensen ‘voortgebracht’
voedsel: graan, erwten, linzen, maanzaad, koeien,
schapen, geiten, varkens. In grote delen van Europa
ontstaat een nieuwe levenswijze: de wereld van de
eerste boeren.
or a prelude to the Neolithic. As such it has somewhat lost its own identity. Comparative research of sites
from a long-term perspective, however, indicates that there is much more regional diversity than previously
acknowledged. Communities and the landscape and environment in which they are situated intertwine and
co-develop. As such they should be studied coherently from a historical, ecological perspective as sociocultural
systems that interact with their environment in characteristic ways. For the Lower Rhine Area (lowland Low
Countries north-west of the Eifel and Ardennes mountain ranges) this can be demonstrated based on the
archaeological record of the Mesolithic and indigenous Neolithic communities of the Delta region. The
record points to the existence of a specific wetland mentalité that is informative about the characteristics
of regional settlement as well as community identity. From this perspective, one can also shed light on the
Neolithization of this area. The study argues for a more integrated approach towards an understanding of
Mesolithic communities from a regional perspective.
Keywords: Late Mesolithic, Neolithization, Swifterbant, Low Countries, mentalité