اور

اور

ټوليز مالومات

ځانګړې وېشنيزه	physical phenomenon (en) احتراق
کارول	roasting (en) پخلی

نور اړين مالومات

برخې	flame (en) لوګی
لامل	احتراق

سمول - سرچینه سمول - ويکي‌ډېټا سمول

اور ^[۱] د تودوخې او رڼا انرژي ده چې د کیمیاوي تعامل په جریان کې خوشې کیږي او د شیانو د سوځولو یا احتراق پایله ده. اور ژبه، تودوخه او روښانتیا لري، او د اور لګیدلو موادو پورې اړه لري، د اور رنګ او د ژبو شدت یا اندازه توپیر لري. ځینې اورونه، لکه د سوځیدونکي شمعې شعله، دومره ګرمه ده چې د ionized ګاز اجزا ولري او د پلازما په توګه ګڼل کیدی شي. ^[۲] که څه هم په ساینسي ټولنه کې په دې اړه اعتراضونه موجود دي. ^[۳] د اور تر ټولو کوچنی شکل د اور په نوم یادیږي.

ډېری ساینس پوهانو په تیرو وختونو کې اور د څلورو اصلي عناصرو څخه ګڼل کیده چې کائنات جوړوي. په ایران او افغانستان کې اور ته ډېر درناوی کېده او له همدې امله ځینې زردشتیان په غلطۍ سره د اور عبادت کونکي پېژندل شوي. له ایرانیانو او زردشتیانو پرته، د نورو مذهبونو پیروانو ته دا عنصر لږ یا ډېر ارزښت لري، لکه څنګه چې د بودا پیروان هیڅکله په مړینه اور نه مړکوي.

د اور یا د هغې لوګي ته د انسانانو د زیان رسولو له امله، په تېرو وختونو کې د اور په وړاندې د خوندیتوب زیاتوالي او د ناغوښتل شوي پېښې مخنیوي لپاره ډېر کار ترسره شوی. د اور د جوړیدو د اصلي عواملو ترکیب ته د اور مثلث ویل کیږي. د اور مثلث د اکسیجن، احتراق وړ موادو او تودوخې څخه جوړ دی، کوم چې د سوځیدنې سلسله تعاملات پیل کوي. د اور د پیل یا خپریدو څخه د مخنیوي لپاره، دا د اور د مثلث د یوې برخې د ورکیدو لپاره کافي دي.

وګورئ: زردشت مقدس اورونه

د اتاش کلمه په پهلوي کې ataxš او په اوستان کې ātarsh ده. دا کلمه د آوستان له کلمې څخه اخیستل شوې او په سنسکرت کې هوتش (ګرم + ایش) معنی لري قرباني خورونکی. دا کلمه په منځني فارسي کې ADUR یا ardar او په عصري فارسي کې Azar ده. چې د منځنۍ فارسي ادور او اردار د پښتو ژبې د اور له کليمې سره ډېر نږدې دی او يوه ريښه لري ^[۴]

په عصري فارسي او په مختلفو ژبو کې اور ته د اتش، اتش، تیش، آدیش، ازار، اګر، عیر، الووو (د خراسان په ځینو سیمو کې) ویل کیږي. اتش چې په تهراني ژبو او ځینو نورو ژبو کې د اتش تلفظ دی، په پهلوي کې اتش او په دري فارسي کې عیش هم وو. ^{[سرچينه پکارده]} په تاجیکي فارسي کې دې ته ''اوتاش '' (otas̆) هم ویل کیږي او په کردي کې ورته Avar and Agar (کرد: Avar and Agar) ویل کیږي او په ترکي کې ورته Ott (ott) وایي.

د اور وژنې ماسټر کول د انسان په ژوند کې یو له مرحلې څخه و ، کوم چې د دوی په ژوند کې د یو لړ انقلابي پرمختګونو او له نورو انتروپایډونو څخه د دوی د توپیر لامل شو. اور د تودوخې، پخلی او ساتنې لپاره جوړ شوی و. د خوړو پخول د خواړو هضم او ژاولو اسانه کوي او د انرژي اندازه ډیروي چې له خواړو څخه ترلاسه کیدی شي ، کوم چې د خوړو په موندلو کې د انسانانو وخت کموي. په اور باندې د انسان د تسلط دقیق وخت معلومول اسانه کار نه دی. داسې شواهد شته چې له یو څخه تر یو نیم ملیون کاله وړاندې په سویلي افریقا کې او شاوخوا 700 څخه تر 800 زره کاله وړاندې په میسوپوتامیا (منځني ختیځ) کې د اور د پیل کیدو شاهدان دي، مګر د دې سیمو د خلاص طبیعت له امله کیدای شي دا اورونه وي. د بریښنا محصول، او نه د انسان جوړ شوی. په 2012 کې، د هغه اور پاتې شوني وموندل شول چې شاوخوا یو ملیون کاله وړاندې اور لګیدلی و. په جنوبي افریقا کې د وانډرورک غار کې دا اور د انسانانو د یو ډول لخوا رامینځته شوی ، کوم چې ډیری احتمال د قد سړی دی . مګر د خوړو د پخولو سیسټم د شتون لومړنی شواهد چې په کې اور، شنه او تنور شامل دي شاوخوا 400 زره کاله دمخه تاریخ لري. ^[۵]

په لرغونې افسانه کې، پرومیټیوس د خدایانو څخه اور غلا کړی او انسانانو ته یې ورکړی، او د دې له امله، هغه ته د سخت عذاب سره مخ شو چې هره ورځ یو عقاب د هغه ځګر وخوري. اور ته د پخوانۍ نړۍ د متمدنو هیوادونو لخوا خورا درناوی شوی. د هندوانو په نظر کې د اور څښتن ته اگني ویل کېده، یونانیانو د اور د خدای " هیسټیا " د کور او کور د خدای په توګه ګڼله، او رومیانو د ویستا کنوارو په مرسته د اور سپیڅلي اور ساتنه کوله. په فورم کې د هغې قبر، او چینایي ، خدای اور د "ساو وانګ" په نوم یاد کړ. ایزد ازر هم د ایرانیانو په منځ کې د ستاینې وړ و.

یهودان اور ته ځانګړې پاملرنه کوي، ځکه چې د دوی په عقیده، لس حکمونه د اور سره نازل شوي، او څښتن ، د دوی خدای، د موسی لخوا په غره کې د اور په توګه لیدل شوی. د هغه په تفسیر کې، د اور ژبه د څښتن ژبه ده. په ډیری مذهبونو او کلتورونو کې چیرې چې قرباني یو له اصلي دودونو څخه دی، اور د پاکوالي، پاکوالي یا رب نښه ده. البته، په عیسویت کې، د دوزخ اور د اوږدې مودې لپاره د خدای او آسمانونو د رڼا په وړاندې ولاړ دی. په قرآنکریم کې د دوزخ د اور او د اور د عذاب یادونه شوې ده او شیطان او پیریان له لوګي پرته له اور څخه پیدا شوي دي. ^{[سرچينه پکارده]}

اور د لومړیو انسانانو لپاره ځانګړی اهمیت درلود. له هغه وخته چې انسان اور په لاس کې اخیستی، دا د هغه بدلون له امله چې د هغه په ژوند کې یې راوستی د انسان لپاره ځانګړی ارزښت ترلاسه کړی. کله چې انسان اور ته ډېر پام او درناوى وکړ، د هغې ځواک يې درک کړ او په پايله کې يې د مرستې، ملاتړ او پياوړتيا اړتيا پيدا شوه. له هغه وخت راهیسې چې فوق العاده ملکیتونه اور ته منسوب شوي ، د دې لومړی او اصلي دنده د شیطانانو مخنیوی و. اور تیاره لرې کوي او دښمنان له مینځه وړي. دا مفکوره شاید د شپې د غلو او وحشي حیواناتو له برید څخه سرچینه اخیستې وي. همدارنګه شیطان د انسان په فکر کې د وېرې یا ناروغۍ یا آفت مجسمه ده او اور د خپلې رڼا په رڼا کې د شپې وېره له منځه وړې او هم یې د انټي سیپټیک خاصیت له امله ناروغي له منځه وړې ده. د پخوانیو وختونو راهیسې د هند - اروپایانو ترمنځ، اور د شیطانانو یا بدو ځواکونو د لیرې کولو او د خدایانو یا ښو ځواکونو د جذبولو لپاره کارول کیږي. له همدې امله څرګنده ده چې د اور اهمیت د هند او ایرانیانو له وخته راهیسې د ایران او هند په خاوره کې د خلکو په ژوند کې رول لوبولی دی. هغه سړه چاپېریال چې اریایان ترې راوتلي د اور په دې ارزښت او اهمیت کې اغېزمن دی. بیا لوړ ځواک اور ته منسوب شو او دا د بدو ځواکونو او حتی په هند کې د انسانانو او خدایانو ترمینځ د اړیکې په توګه کارول کیده. اور د هند-اروپايي خلکو ترمنځ د کورنۍ د ژوند مرکز و او وروسته د اسرار په فضا پوښل شوی و. د اګني او عطار تر منځ د مشترکاتو ډیری ټکي شتون لري، چې دا ښیي چې د هند-ایران د یووالي په وخت کې د اور وژنې یو ډول دود و، چې په وروستیو وختونو کې د اګني او عطار د لمانځلو دوام دی. ^[۶]

پخوانیو ایرانیانو اور ته ډیر ارزښت او اهمیت ورکاوه، تر دې چې په (۹ فرغارد ) کې لیکل شوي دي: هغه څوک چې ستاسو د ضدیت له امله اور ته لاس اچوي، ووهه. په زردشتي مذهب کې، اور ته د خلاصون او بسپنه ورکولو مراسمو ته د "ظهر اور" ویل کیږي. د یزشان په څیر رسمونو کې، سپیڅلی اور په یوه ځانګړې خونه کې ایښودل کیږي چې یوازې عبادت کونکو ته د ننوتلو اجازه ورکول کیږي. دا اور د خوشبوي لرګیو سره بوی شوی چې ځینې وختونه د مذهبي خلکو او د خلاصون په مراسمو کې د ګډون کونکو لخوا راوړل کیږي. په یزشان کې اور د توجه مرکز دی. اصلي عبادت کوونکی د مراسمو په جریان کې تل اور ته مخ اړوي او د اور په لور ډیری دعاګانې کوي او په مراسمو کې د اور شتون د مراسمو یو له اړینو عناصرو څخه شمیرل کیږي. ^[۷]

د هندیانو په منځ کې د خدای په توګه د پیژندلو سربیره، اور د انسانانو د نړۍ او د خدایانو نړۍ ترمنځ د اړیکو په توګه هم پیژندل کیږي. اور د یاجنا په رسم کې خورا مهم دی. په هند کې د اور د رول او ارزښت سربیره خدایانو ته د تاوان رسولو په توګه، اور هم په ځانګړې توګه د یجنا په رسم کې مهم دی. د یجنه مراسم د اور له شتون پرته نشي ترسره کیدی. هغه اور چې د یاجنې په مراسمو کې کارول کیږي باید خورا پاک وي او د لرګیو یا تیږو د ټوټو سره یوځای په مینځلو سره رامینځته کیږي. د ایران او هند په مذهبونو کې د اور اهمیت او ارزښت چې له خورا پخوانیو وختونو څخه سرچینه اخلي، نه یوازې د دوی په مذهبي دودونو کې، بلکې د دوی په ورځني ژوند او ژورو باورونو کې هم ساتل شوي. ^[۸]

ایرانیانو څلورو عناصرو اوبه، باد، ځمکه او اور ته ډېره پاملرنه وکړه او ستاینه یې وکړه. په عین وخت کې، اور د نورو دریو په پرتله د ایرانیانو په منځ کې ډیر عام و، نو نورو قومونو فکر کاوه چې د دوی خدای اور دی. فردوسي په شاهنامې کې د اور په اړه د پخوانیو ایرانیانو د عقیدې په اړه لاندې لیکي: