کوک ټاپوګان

کوک ټاپوګان ^[۱] (انګلیسي: Cook Islands)د اوقیانوس په براعظم کې موقعیت لري، د جنوبي آرام سمندر ، د فرانسې پولینیشیا لویدیز، د ټونگا ختیځ او د امریکا سموا سویل لوېديځ کې موقعیت لري. د کوک ټاپوګانو پلازمېنه د اوارووا ښار دی ^[۲] چې نفوس یې 10,000 دی. د کوک ټاپوګانو مساحت 240 مربع کیلومتره دی او نفوس یې 19,569 تنه دی.

د کوک ټاپوګان یو ټاپوډله ده او له 120 څخه ډېر ټاپوګان لري چې تر ټولو مهم يې راروټونگا، ^[۳] ایتوتاکي، ^[۴] راکاهنگا، ^[۵] پوکاپوکا ^[۶] او پالمرسټن ^[۷] .

د لرغونپوهنې پوهانو او لرغونپوهانو د کوک ټاپوګانو کې په څلورم پیړۍ کې د انسان د وجود نښې موندلي دي. د راراتونګا زباني تاریخ (د کوک ټاپوګانو تر ټولو مهم او د کوک ټاپوګانو یوازېنی د اوسېدو وړ ټاپو) شاوخوا 1400 کاله دمخه تاریخ لري.

لومړی اروپایان په ۱۵۹۵ کال کې دغو ټاپوګانو ته ورسېدل، د «الوارو دی مینډانا»په نوم اسپانوي سيندکتونکی و، چې په ناڅاپي ډول يې ^[۸] د پوکاپوکا په شمالي ټاپو کې يوه لنډه دمه وکړه. په 1606 کې، یو بل اسپانوي ناڅاپه چې پیډرو فرنانډیز دی کویروس ^[۹] نومیده، بل شمالي ټاپو راکاهنګا ته سفر وکړ، د هغه پاتې کیدل هم لنډمهاله وه. خو کیپټن جیمز کوک ^[۱۰] انګلیسي ناپاک لومړی اروپایی و چې دا ټاپو یې په بشپړ او دقیق ډول کشف کړ.کیپټن کوک په 1773 کې دې ټاپوګانو ته ورسید او په 1777 کې بیرته خپل هیواد ته راستون شو. ټول نامعلوم ټاپوګان کشف کړل. په ۱۸۳۵ م کې د جنوبي ارام سمندر د ټاپوګانو په لومړۍ اطلس کې دغه ټاپوګان د کوک ټاپوګانو په نوم ثبت شول او اوس هم په همدې نوم یادېږي، په هغه وخت کې شمالي ټاپوګان د پینرین ټاپو په نوم یادېدل ^[۱۱] او دا ټاپوګان د ماني هکي په نوم یادیدل ^[۱۲] .

په نولسمه پېړۍ کې دغو ټاپوګانو ته د عیسوي مشنریانو پښې پرانیستل شوې، چې د ټاپوګانو د کلتور او مذهب په ارتقا کې یې لوی رول لوبولی، خو مشنریانو د ټاپوګانو د اصلي کلتورونو د له منځه وړلو لپاره هیڅ اقدام ونه کړ. لومړنی عيسوي مشنري چې کوک ټاپو ته يې سفر وکړ د لندن د عیسوي مشنري ټولنې څخه د "جان ویلیامز" ^[۱۳] په نوم یو پادری و چې په 1821 کې ایتوتاکي ټاپو ته ننوتل. که څه هم د سویلي ارام سمندر په نورو ټاپوګانو کې د عيسوي مشنريانو اغېز خورا زيات و، نور عيسوي مشنريان په 1823 کې د سوسايټ ټاپو (فرانسي پولینیشیا) څخه راروټونګا ټاپو ته راننوتل.

په 1888 کې، انګلستان په رسمي توګه د پولینیشیا (د کوک ټاپوګانو لویدیز ګاونډی) ته د فرانسې د ادعا په ځواب کې د کوک ټاپوګان په رسمي ډول د محافظت اعلان وکړ، چې وروسته بیا په جنوبي آرام سمندر کې د برتانوي استعمار شمیر په چټکۍ سره وده وکړه. په 1900 کې، نیوزیلینډ راروټونگا او د کوک ټاپوګانو نور لوی ټاپوګان سره ضمیمه کړل، او څو کاله وروسته، نیوزیلینډ نور شمالي ټاپوګان هم ضمیمه کړل.

په 1965 کې، کوک ټاپو په داخلي چارو کې ځان حکومت ترلاسه کړ، مګر د هغې دفاع او بهرنۍ پالیسي لاهم د نیوزیلینډ په واک کې ده.

البرټ هنري ^[۱۴] چې د کوک ټاپوګانو د ګوند مشر و ^[۱۵] د کوک ټاپوګانو د خپلواکۍ په غورځنګونو کې مهم رول ولوباوه. البرټ هنري په 1968 کې لومړی وزیر شو، په 1974 کې هغه د نایټ په توګه وټاکل شو، مګر دا رتبه لږ وروسته لغوه شوه. په 1980 کې، هغه په فساد تورن شو. البرټ هینري په 1981 کې مړ شو.

د ډیموکراټ ګوند مشر ډاکټر توماس ډیوس ^[۱۶] د کوک ټاپو راتلونکی لومړی وزیر و. د څو کلونو راهیسې د کوک ټاپو په سیاسي بې ثباتۍ اخته و، لومړی وزیر یې په لنډه موده کې بدل شو او پر ځای یې بل کس وټاکل شو، چې د دې دورې په مهمو لومړیو وزیرانو کې جیفري هنري او هینري نیفو یادولای شو. په 14 دسمبر 2004، جیم ماروري ^[۱۷] د کوک ټاپوګانو لومړی وزیر شو.

د کوک ټاپوګانو د اوسېدونکو 87٪ نسل ماوري او 5٪ پولینیشیان دي، همدارنګه، د کوک ټاپوګانو د اوسېدونکو 55٪ مذهب انګلیسي ، 16٪ کاتولیک ، 8٪ د اوومې ورځې اډونټیسټ، 3٪ کلیسا دی. د لیټر ډی سینټ او 5٪ پروټسټینټ . د کوک ټاپوګانو رسمي ژبه انګلیسي ده، او ماوري هم په پراخه کچه ویل کیږي.

د کوک ټاپوګانو اسعارو د نیوزیلینډ ډالر دی، د سنټو یو واحد سره. د کوک ټاپوګانو تر ټولو مهم صادرات ناریل، آم، تازه او لیمويي میوې، کب، اوسپنې او جامې دي. سیاحت د کوک ټاپوګانو یو له خورا مهم صنعتونو څخه دی.

• کوک ټاپوګان