Teksańska masakra piłą mechaniczną (film 1974)

Piątka nastolatków – inwalida Franklin Hardesty (Paul A. Partain), jego siostra Sally (Marilyn Burns), ponętna Pam (Teri McMinn), jej chłopak Kirk (William Vail) i chłopak Sally Jerry (Allen Danziger) – wybiera się do Teksasu, by odwiedzić grób dziadka Hardestych i następnie spędzić wakacje w domu należącym do rodziny Sally i Franklina. Podczas dłużącej się podróży zabierają ze sobą dziwacznego autostopowicza, który w ich vanie rani najpierw siebie, a następnie Franklina brzytwą. Mężczyzna zostaje wyrzucony z pojazdu.

Po dotarciu na miejsce, grupa rozdziela się i wybiera się na zwiedzanie okolicy. Pam i Kirk szukają jeziora, w którym chcą popływać. Po drodze trafiają na odludny dom, do którego Kirk wchodzi, by pożyczyć od właścicieli potrzebną benzynę, pozostawiając swoją dziewczynę przed posesją. Gdy jego powrót się przedłuża, do domu wchodzi też Pam. W poszukiwaniu chłopaka, natrafia na pomieszczenie, w którym znajduje różne przedmioty wykonane z ludzkich kości. Uciekając, zostaje złapana przez postawnego mężczyznę o pseudonimie Leatherface (Gunnar Hansen), który zaciąga ją do swojego rzeźniczego pomieszczenia, gdzie Pam dostrzega zwłoki Kirka. Leatherface wiesza Pam na rzeźniczym haku i powraca do obrabianego przez siebie ciała Kirka. Tymczasem, po powrocie do vana, Sally i Franklin zaczynają martwić się o swoich przyjaciół. Jerry zostaje wysłany na ich poszukiwania i trafia do tego samego domu, co oni. W chłodziarce znajduje ciało Pam, które nagle powraca do życia. Na miejscu zjawia się Leatherface, zabija Jerry'ego uderzeniem młota i wpycha Pam z powrotem do chłodziarki.

Gdy nadciąga wieczór, Sally i Franklin wybierają się na poszukiwania niepowracających przyjaciół. W lesie zaskakuje ich Leatherface, który płata ciało Franklina piłą mechaniczną. Sally ucieka, krzycząc, a Leatherface rusza w pogoń za nią. Dziewczyna odnajduje drogę na stację benzynową, którą wcześniej odwiedziła wraz z grupą. Właściciel stacji Drayton Sawyer (Jim Siedow) próbuje uspokoić Sally. Sally ulega mężczyźnie, lecz szybko orientuje się, że jest on powiązany ze ścigającym ją psychopatą i autostopowiczem, który zaatakował Franklina. Sally budzi się przywiązana do krzesła, posadzona przy stole, podczas kolacji organizowanej w rzeźniczym domu przez autostopowicza, Leatherface'a i ich brata Draytona, którzy wraz ze swoim niemal zmumifikowanym dziadkiem (John Dugan) zastraszają ją i grożą jej. Sally cudem uwalnia się z knebli i wybiega z domu, wyskakując przez okno. Leatherface i autostopowicz gonią ją, a drugi z psychopatów dźga ją podczas pościgu brzytwą. Gdy grupa pojawia się nagle na drodze, kierowca ciągnika siodłowego przejeżdża autostopowicza. Zatrzymuje się w obawie o ofiarę, lecz zostaje zaatakowany przez Leatherface'a, który następnie goni jego i Sally. Kierowca tira rzuca w Leatherface'a narzędziem w głowę, przez co morderca traci przytomność. Szybko ją odzyskuje, gdy potwornie rani sobie nogę piłą. Sprawca wypadku ucieka, a Sally zatrzymuje kierowcę pick-upa i wsiada do jego samochodu w ostatniej chwili przed atakiem Leatherface'a. Sally, w skrajnej histerii, cieszy się z udanej ucieczki, pozostawiając sfrustrowanego Leatherface'a, ze wściekłością i goryczą porażki wymachującego w powietrzu piłą mechaniczną...

Film uważany jest przez znawców za klasyk wśród horrorów i prekursor podgatunku slasher. Gdy w październiku 1974 roku na ekrany kin wchodził zaledwie drugi z kolei reżyserski film Tobe'a Hoopera, nikt nie wiedział, że na zawsze zmieni on oblicze horroru filmowego. Siła filmu Hoopera tkwi w ukazaniu zła nie w obliczu potwora, strzygi czy modnego w latach sześćdziesiątych przybysza z kosmosu – jak to robiono wcześniej, a w bliźnim. Ucieleśnieniem zła okazała się bowiem zamieszkująca peryferie Teksasu rodzina zbrodniarzy, lubujących się w fizyczno-psychicznym torturowaniu i mordowaniu swoich ofiar. Film powstał we wczesnych latach siedemdziesiątych i był pierwszym tak brutalnym i krwawym projektem przeznaczonym do szerokiego odbioru publicznego.

Spełnionym zadaniem Teksańskiej masakry piłą mechaniczną było zaszokowanie publiki otwartymi scenami bestialstwa i zwyrodnienia. Nakręcony za niewielkie pieniądze film (aktorzy w nim grający za swoje role nie dostali więcej niż tysiąc dolarów wynagrodzenia) okazał się ogromnym przebojem i doczekał trzech kolejnych części. Lecz tylko pierwszy z sequeli zrealizował jeszcze Tobe Hooper, dwanaście lat po premierze niniejszego filmu, ponadto w konwencji komedii gore; film nie spotkał się z pozytywnym przyjęciem zagorzałych fanów pierwowzoru, który miał niepowtarzalny klimat – surowe, często niedoświetlone zdjęcia, oszczędna, budząca szczery niepokój muzyka wzbudzały lęk i sprawiały wrażenie wiarygodności. Ten film określono niepokojącym już od pierwszych minut. Liczne elementy jego fabuły – niekorzystny układ planet, makabryczne wiadomości usłyszane w radiu, budzące strach majaczenia miejscowego alkoholika czy wreszcie napotkany autostopowicz, którego piątka młodych ludzi podróżujących vanem na swoje nieszczęście zabiera – potęgowały w widzu realne wrażenie strachu. Oglądający dowiadują się także o makabrycznym odkryciu policji na miejscowym cmentarzu, gdzie zwłoki wielu nieboszczyków zostają bezczeszczone i okradzione – następnie okazuje się, że mieszkająca w okolicach rodzina Sawyerów lubuje się w ozdabianiu swojego domu różnymi gadżetami robionymi z kości. Ten pomysł na koszmarny wystrój zaczerpnięto ze sprawy Eda Geina (podobnie jak zamiłowanie Leatherface'a do przywdziewania maski z ludzkiej skóry). Po serii mordów, Ed Gein został złapany w 1957 roku w stanie Wisconsin; sąsiedzi powiedzieli potem, że był miłym, choć skrytym człowiekiem. W jego domu policja znalazła rozkładające się zwłoki, abażury i fotele z ludzkiej skóry, liczne naczynia zrobione z kości. Później niektórzy ludzie w miasteczku Plainfield z przerażeniem przypomnieli sobie że czasami kupowali od niego mięso, a oskarżony podczas przesłuchania stwierdził z zaskakującą szczerością, że nigdy nie był na polowaniu. Ta prawdziwa historia zainspirowała nie tylko Hoopera do nakręcenia horroru, ale również Roberta Blocha, który mieszkał w tym samym stanie co Gein, do napisania Psychozy.

Specyficzny, parny klimat filmu potęgowały jego najdrobniejsze aspekty wizualne i dźwiękowe. Charakterystycznym posunięciem reżysera okazał się pomysł celowego przybrudzenia taśmy filmowej^[1], który zadziałał na korzyść w ukazaniu filmu jako historii o brudnym, spsiałym świecie, o której wspominali krytycy. Uciążliwe warunki meteorologiczne spowodowane zbyt wysoką temperaturą podczas kręcenia zdjęć również znalazły swoje odbicie w gotowym projekcie. Wielu fanów filmu Hoopera nie przyjęło z aprobatą powstałego po latach jego remake'u, ponieważ jego atmosfera była różna od klimatu hooperowskiego horroru. Właściwe występowanie muzyki filmowej, poza sekwencją wyświetlania kredytów, jest znikome, a za podkład dźwiękowy, wedle wizji reżysera, posłużyły między innymi dźwięki otwieranego trumiennego wieka czy rozkopywanej ziemi.

Początkowo przyjęty sceptycznie, na przestrzeni lat film stał się sztandarową pozycją wśród slasherów i filmów gore, a także wśród samych horrorów, poziomem stając na równi z tak spektakularnie ocenianymi filmami jak Egzorcysta, Halloween czy Krzyk. Na krytycznym portalu Rotten Tomatoes film zdobył 70% głosów użytkowników, stając się jednym z lepiej przyjętych filmów grozy. Jeszcze lepiej film wyceniono w bazie Internet Movie Database, gdzie jego średnia przekracza 7.5.

Sukces filmu Hoopera przyczynił się do powstania długiej serii filmowej. Filmy z właściwej serii powstały w latach 1986-1994; były to trzy sequele, zbliżone poziomem, pierwszy z nich wyreżyserowany w 1986 roku właśnie przez reżysera części pierwszej. O ile Teksańska masakra piłą mechaniczną 2 i Teksańska masakra piłą mechaniczną 3 były czarnymi komediami z elementami gore, tak czwórka – Następne pokolenie, kontynuowała bezpośrednio motyw przedstawiony w części pierwszej i zawierała w sobie znikome ilości czarnego humoru. Nie spotkała się jednak z pozytywnym przyjęciem. W 2003 roku, kiedy moda na odświeżanie starszych datą horrorów rosła, Marcus Nispel odnowił konwencję serii i wyreżyserował remake filmu Hoopera, który przysporzył serii nowych fanów. Film odniósł wielki sukces komercyjny i przyczynił się do realizacji prequela remake'u: Początku (2006). W Hollywood spekulowano krótko na temat realizacji kolejnej części filmu – sequela do prequela, jednak twórcy filmów wyprodukowanych po roku 2003 ostatecznie zdementowali pogłoski na ramach internetowego serwisu Bloody Disgusting, stwierdzając, że seria jest dla nich zakończona.

Jeszcze w fazie postprodukcji występowały problemy z wypuszczeniem filmu do dystrybucji ze względu na jego bestialską brutalność. Ostatecznie 28 sierpnia 1974 roku wytwórnia Bryanston Distributing Company wyraziła zgodę na jego promocję^[2]. Tobe Hooper ubiegał się dla swojego filmu o kategorię PG-13 (z ang. parents strongly cautioned; według amerykańskiego systemu przyznawania filmom kategorii wiekowych, dozwolony od lat trzynastu), jednak ostatecznie stowarzyszenie MPAA przyznało mu oznaczenie R (restricted; osoby poniżej siedemnastego roku życia mogą oglądać film jedynie z rodzicem lub pełnoletnim opiekunem). Amerykańska kategoria R okazała się ulgowa, gdy liczne kraje zakazały dystrybucji filmu na swoich terenach, a inne opóźniły jego premierę do kilku, kilkunastu lub nawet kilkudziesięciu lat. Powstawały także wersje ocenzurowane, przy czym poddawane były mocnym obróbkom montażowym.

Wydania filmu pierwotnie zabroniono w następujących krajach:

• Niemcy (dystrybucji filmu zakazano w 1985 roku, po latach wydano go w wersji ocenzurowanej, dozwolonej od lat osiemnastu)
• Finlandia (dystrybucji filmu zakazano w 1984 roku; wydano go w 1996 roku w kategorii K-18)
• Wielka Brytania (dystrybucji filmu zakazano w 1974 roku; wersję nieocenzurowaną wydano dopiero w 1999 roku)
• Brazylia (pierwotnie zakazano dystrybucji filmu, lecz wydano go w 1998 roku jako film dozwolony od osiemnastego roku życia)
• Australia (oryginalnie zakazano dystrybucji filmu, następnie przyznano mu kategorię R)
• Chile (pierwotnie film mogły oglądać osoby powyżej osiemnastego roku życia, lecz w 1978 roku zabroniono jego dystrybucji)
• Islandia (dystrybucja filmu była zakazana w latach 1985-1999, następnie wydano go w kategorii -16)
• Irlandia (pierwotnie zakazano dystrybucji filmu, lecz po latach wydano go jako film dozwolony od osiemnastego roku życia)
• Norwegia (zabroniono dystrybucji wideofonicznej filmu; wersję nieocenzurowaną wydano dopiero w 1997 roku)
• Szwecja (dystrybucja filmu nadal jest zakazana)
• Singapur (dystrybucja filmu nadal jest zakazana)

Od momentu światowej premiery, film wydano na kasetach VHS, LaserDiscu oraz dyskach CED, UMD, DVD i Blu-ray. Obecnie jest on łatwo dostępny, lecz we wczesnych latach osiemdziesiątych dystrybucja filmu przeznaczona do użytku domowego również sprawiała kłopoty. Próba wydania filmu na kasetach wideo w Wielkiej Brytanii skończyła się fiaskiem, a Teksańska masakra piłą mechaniczną trafiła na tzw. listę "video nasties" – zestawienie filmów o brutalnej treści, przesyconych krwawymi scenami lub kontrowersyjnymi wątkami religijnymi.

26 października 2009 roku film trafił do obiegu DVD w Polsce, nakładem Epelpolu. Owo wydanie okazało się jednak być wadliwe, a nabywcy filmu, tuż po jego zakupie, masowo skarżyli się na niekorzystną jakość techniczną obrazu. Z czasem premiera źle skonfigurowanego filmu przeistoczyła się w skandal wśród osób, które go zakupiły, ponieważ Epelpol jako pierwszy, jak dotąd, zajął się dystrybucją Teksańskiej masakry piłą mechaniczną na polskim rynku DVD.

Wydanie Epelpolu zawierało szereg dodatków: między innymi dokumentalne filmy "Szokująca prawda o Teksańskiej masakrze piłą mechaniczną" i "Rany. 7 opowieści piły mechanicznej", a także wywiad z Teri McMinn i niewykorzystane materiały filmowe.

Wpływom Teksańskiej masakry piłą mechaniczną, okrzykniętej jednym z najlepszych i najbardziej wpływowych filmów grozy w historii światowej kinematografii^[3][4], uległy twory licznych reżyserów horrorów. Ridley Scott kredytował film jako źródło inspiracji dla swojego klasyka Obcy - ósmy pasażer Nostromo^[5]. Śladem Tobe'a Hoopera poszli także scenarzyści niezależnego filmu Halloween, Debra Hill i John Carpenter. Halloween również nie epatował widzów krwawymi scenami i bluzgającym językiem, a na przestrzeni lat uzyskał status filmu kultowego. Nie chcieliśmy, by film był brutalny. Chcieliśmy, by był jak pajac na sprężynie wyskakujący z pudełka po jego otwarciu – wyznała Hill. Halloween znalazł się wśród dwudziestu pięciu najlepszych filmowych horrorów według tygodnika Time. Według Rebecki Ascher-Walsh film zainspirował popularne serie horrorów: trylogię Martwe zło Sama Raimiego, cykl Halloween oraz Blair Witch Project i jego sequel: Księgę Cieni: Blair Witch 2. Również Dom tysiąca trupów Roba Zombie powstał z fascynacji reżysera projektem Hoopera.

Teksańska masakra piłą mechaniczną zainspirowała nie tylko filmowców. Punk rockowy zespół The Ramones złożył filmowi hołd w swoim utworze pt. Chain Saw, znajdującym się na albumie Ramones, wydanym 23 kwietnia 1976 roku. Zmarły w 2001 roku członek zespołu, wokalista Joey Ramone, słowa do piosenki napisał po obejrzeniu filmu. Postać Leatherface'a zainspirowała także gitarzystę Bucketheada, który wykorzystał fragmenty dialogów z filmu w utworach z płyty Giant Robot (NTT Records, 1996), a kilka kompozycji to jego autorska wizja muzycznej ilustracji do scen z filmu.

• Film jest błędnie interpretowany jako historia oparta na autentycznych wydarzeniach – Hoopera zainspirowała jedynie historia teksańskiego seryjnego mordercy, Eda Geina.
• Pierwotnie film miał nosić tytuł "Headcheese" ale nie brzmiał zbyt mrocznie.
• Film zajął pierwsze miejsca w plebiscytach magazynów Total Film i Giant na najlepsze horrory w historii kina.
• Reżyser pozwolił Gunnarowi Hansenowi rozwinąć postać, którą kreował tak, jak będzie mu odpowiadało. Hansen wymyślił, że morderca będzie opóźniony umysłowo i nigdy nie nauczył się płynnie mówić. W tym celu aktor kilkakrotnie odwiedził szkołę dla upośledzonych umysłowo.
• Tobe Hooper twierdzi, że pomysł na film przyszedł mu w momencie, kiedy stał w zatłoczonym sklepie z narzędziami^[6].
• Ludzki szkielet wykorzystany w trakcie kręcenia zdjęć jest prawdziwy. Filmowcy wykorzystali go, ponieważ taki sprowadzony z Indii był tańszy od sztucznego plastikowego szkieletu.
• Marilyn Burns podczas scen pościgu, poważnie się zraniła, krew na jej ubraniach była prawdziwa natomiast w
  • końcowej scenie Leatherface naprawdę przecina palec kobiecie. Sztuczna krew nie chciała wypłynąć ze zbiornika w nożu.

• • końcowej sc nie Leatherface naprawdę przecina palec kobiecie. Sztuczna krew nie chciała wypłynąć ze zbiornika w nożu.

• • W końcowej scenie Leatherface naprawdę przecina palec kobiecie. Sztuczna krew nie chciała wypłynąć ze zbiornika w nożu.

• • Z powodu niskiego budżetu filmu Gunnar Hansen miał tylko jedną koszulkę do noszenia jako Leatherface. Została ona specjalnie ufarbowana i nie mogła być prana. Hansen musiał nosić ją podczas całych czterech tygodni kręcenia. Pod koniec nikt nie chciał jeść z nim lunchu, ponieważ jego ubranie strasznie śmierdziało. 
• Główna bohaterka filmu, Sally Hardesty, zostaje ukazana w czwartej części serii – Następnym pokoleniu: Marilyn Burns występuje w roli cameo jako pacjentka szpitala, wieziona na wózku do transportu chorych.
• Aktor John Dugan po tym jak założono na niego makijaż starca stwierdził, że już nigdy więcej nie chce przez to przechodzić. Dlatego wszystkie sceny z jego udziałem musiały zostać nakręcone za jednym razem, zanim zdjął z siebie makijaż. Nakręcenie wszystkich tych scen zajęło około 36 godzin, podczas których temperatura była bardzo wysoka. Większość czasu to sceny "obiadu", podczas których aktorzy siedzieli w pokoju wypełnionym martwymi zwierzętami i gnijącym jedzeniem. Edwin Neal grający autostopowicza narzekał, że kręcenie tej sceny było najgorszą rzeczą w jego życiu.
  • Z powodu niskiego budżetu filmu Gunnar Hansen miał tylko jedną koszulkę do noszenia jako Leatherface. Została ona specjalnie ufarbowana i nie mogła być prana. Hansen musiał nosić ją podczas całych czterech tygodni kręcenia. Pod koniec nikt nie chciał jeść z nim lunchu, ponieważ jego ubranie strasznie śmierdziało. 

• Bowen, John W. (listopad/grudzień 2004 r.). "Return Of The Power Tool Killer". Rue Morgue Magazine (Toronto, Ontario, Kanada: Marrs Media, Inc.) (42): 16–22. ISBN 71486-02372. ISSN 1481-1103.
• Dika, Vera (2003). Recycled Culture in Contemporary Art and Film: The Uses of Nostalgia. Britain: Cambridge University Press. ISBN 0-521-01631-2.
• Friedman, Lester D. (2007). American Cinema of the 1970s: Themes and Variations. Rutgers University Press. ISBN 0-8135-4023-2.
• Freeland, Cynthia A. (2002). The Naked and the Undead: Evil and the Appeal of Horror. Westview Press. ISBN 0-8133-6563-5.
• Greenberg, Harvey Roy (1994). Screen Memories: Hollywood Cinema on the Psychoanalytic Couch. Columbia University Press. ISBN 0-231-07287-2.
• Haines, Richard W. (2003). The Moviegoing Experience, 1968-2001. McFarland. ISBN 0-7864-1361-1.
• Hand, Stephen (2004). The Texas Chainsaw Massacre. Games Workshop. ISBN 1-84416-060-2.
• Jaworzyn, Stefan (2004). The Texas Chain Saw Massacre Companion. Titan Books. ISBN 1-84023-660-4.
• Muir, John Kenneth (2002). Horror Films of the 1970s. McFarland & Company. str. 332. ISBN 0-7864-1249-6.
• Muir, John Kenneth (2002). Eaten Alive at a Chainsaw Massacre: The Films of Tobe Hooper. McFarland & Company. ISBN 0-7864-1282-8.
• Phillips, Kendall R. (2005). "The Exorcist (1973) and The Texas Chainsaw Massacre (1974)". Projected Fears: Horror Films and American Culture. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-98353-6.

• Ed Gein

• Teksańska masakra piłą mechaniczną – seria filmów
• Teksańska masakra piłą mechaniczną 2 (1986) – pierwszy sequel filmu
• Teksańska masakra piłą mechaniczną 3 (1990) – drugi sequel filmu
• Teksańska masakra piłą mechaniczną: Następne pokolenie (1994) – trzeci sequel filmu
• Teksańska masakra piłą mechaniczną (2003) – remake filmu
• Teksańska masakra piłą mechaniczną: Początek (2006) – prequel filmu
• Piła mechaniczna 3D (2013) − sequel filmu, ignorujący wydarzenia przedstawione we wszystkich filmach z serii poza oryginalnym

• Plakat filmowy
• Teksańska masakra piłą mechaniczną w bazie IMDb (ang.)
• Teksańska masakra piłą mechaniczną w bazie Filmweb
• Szablon:Stopklatka
• Teksańska masakra piłą mechaniczną (film 1974) w bazie Filmweb

Szablon:Teksańska Masakra Piłą Mechaniczną