Województwo podlaskie

 

Zobacz hasło województwo podlaskie w Wikisłowniku

Województwo podlaskie zostało utworzone w 1999 roku z województw poprzedniego podziału administracyjnego:

• całości białostockiego
• większości łomżyńskiego (oprócz gmin: Andrzejewo, Boguty-Pianki, Nur, Szulborze Wielkie i Zaręby Kościelne)
• części suwalskiego (tylko gminy powiatów: augustowskiego, sejneńskiego i suwalskiego z miastem Suwałki).

Województwo posiada fragmenty pierwotnej Puszczy Białowieskiej oraz unikatowe bagna w dolinie Biebrzy i rozlewiska Narwi. Wyróżnikiem jest także wielokulturowość i wielowyznaniowość jego mieszkańców.

Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 20 187,02 km², co stanowi 6,5% powierzchni Polski^[4].

Województwo jest położone w północno-wschodniej Polsce i graniczy z^[5]:

• Białorusią (z obwodami brzeskim i grodzieńskim) na długości 236,3 km na wschodzie
• Litwą (z okręgami mariampolskim i olickim) na długości 100,3 km na północy
• Rosją (z obwodem królewieckim) dotyka go na trójstyku granic Polski, Rosji i Litwy

oraz z województwami:

• lubelskim na długości 3,9 km na południu
• mazowieckim na długości 345,7 km na południowym zachodzie
• warmińsko-mazurskim na długości 220,4 km na północnym zachodzie

Województwo podlaskie znajduje się na terenach Niziny Podlaskiej, Pojezierza Suwalskiego i Niziny Mazowieckiej. Krajobraz urozmaicony, ukształtowany na północy podczas zlodowacenia bałtyckiego, na pozostałym obszarze podczas zlodowacenia środkowopolskiego. Najwyższe wzniesienia występują na północy, gdzie dominuje krajobraz pagórkowaty pojezierny, obejmujący pojezierza: Zachodniosuwalskie, Wschodniosuwalskie, Ełckie, oraz sandrowy pojezierny (Równina Augustowska); w środkowej i południowej części przeważają równiny peryglacjalne (wysoczyzny: Kolneńska, Białostocka, Wysokomazowiecka, Drohiczyńska, Wzgórza Sokólskie, Międzyrzecze Łomżyńskie, Równina Bielska), urozmaicone wcinającymi się w nie kotlinami i dolinami rzek, na zachodzie leży skraj sandrowej Równiny Kurpiowskiej.

 

W skład województwa podlaskiego wchodzą następujące krainy historyczno-etnograficzne:

• Podlasie (większość powiatu białostockiego, powiat bielski, powiat hajnowski, powiat moniecki, część powiatu siemiatyckiego, część powiatu sokólskiego, wschodnia część powiatu wysokomazowieckiego). Ponadto część ziem regionu znajduje się poza granicami województwa podlaskiego; na obszarze województwa mazowieckiego i lubelskiego, na południe od Bugu (są to ziemie od Węgrowa po Międzyrzec Podlaski)
• Suwalszczyzna (powiat augustowski, północna część powiatu grajewskiego, część powiatu sokólskiego, powiat sejneński, powiat suwalski). Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach Litwy.
• Mazowsze – ziemia łomżyńska i ziemia wiska (większość powiatu grajewskiego, powiat kolneński, powiat łomżyński, powiat zambrowski, zachodnia część powiatu wysokomazowieckiego, zachodnia część powiatu białostockiego)
• Polesie (część powiatu siemiatyckiego). Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach województwa lubelskiego, a także Białorusi i Ukrainy.
• Ruś Czarna (mała część powiatu białostockiego i hajnowskiego na wschodzie) Pozostałe ziemie regionu znajdują się w granicach Białorusi.
• Mazury (mała część powiatu grajewskiego, głównie wsie znajdujące się na północ od Grajewa za rzeką Ełk położone wzdłuż granicy z województwem warmińsko-mazurskim).

W wymiarze północ-południe województwo rozciąga się na długości 237 km, to jest 2°07′50″. W wymiarze wschód-zachód rozpiętość województwa wynosi 170 km, co w mierze kątowej daje 2°32′29″.

Współrzędne geograficzne skrajnych punktów:

• północny: 54°24′37″ szer. geogr. N – granica państwowa na jeziorze Dunajewo (powiat suwalski),
• południowy: 52°16′47″ szer. geogr. N – nurt Bugu w pd. narożniku działki ewidencyjnej nr 1702 (powiat siemiatycki),
• zachodni: 21°35′34″ dług. geogr. E – zach. narożnik działki ewidencyjnej nr 46/3 (powiat łomżyński),
• wschodni: 24°08′03″ dług. geogr. E – słupek graniczny nr 1495 (powiat białostocki).

Najwyższym punktem jest wierzchołek Rowelskiej Góry – 298 m n.p.m.

Województwo podlaskie jest podzielone na 14 powiatów oraz 3 miasta na prawach powiatu.

Powierzchnia stan na 31 grudnia 2017^[2], liczba ludności stan na 30 czerwca 2020^[6].

Podział administracyjny	Powierzchnia [km²]	Ludność	Siedziba	Miasta	Liczba gmin
Miasta na prawach powiatu
Białystok	102,13	297 585			1
Suwałki	65,51	69 786			1
Łomża	32,67	62 795			1
Powiaty
powiat białostocki	2976,44	150 333	Białystok *	Łapy, Czarna Białostocka, Wasilków, Choroszcz, Supraśl, Zabłudów, Tykocin, Suraż, Michałowo	15
powiat sokólski	2054,50	66 286	Sokółka	Dąbrowa Białostocka, Suchowola, Krynki	10
powiat augustowski	1659,39	57 908	Augustów	Lipsk	7
powiat wysokomazowiecki	1288,91	56 652	Wysokie Mazowieckie	Ciechanowiec, Czyżew, Szepietowo	10
powiat bielski	1385,09	54 058	Bielsk Podlaski	Brańsk	8
powiat łomżyński	1354,59	50 894	Łomża *	Nowogród, Jedwabne	9
powiat grajewski	967,62	47 039	Grajewo	Szczuczyn, Rajgród	6
powiat siemiatycki	1459,46	43 910	Siemiatycze	Drohiczyn	9
powiat zambrowski	733,12	43 390	Zambrów		5
powiat hajnowski	1623,53	42 293	Hajnówka	Kleszczele	9
powiat moniecki	1381,79	40 251	Mońki	Knyszyn, Goniądz	7
powiat kolneński	940,10	37 983	Kolno	Stawiski	6
powiat suwalski	1307,00	35 606	Suwałki *		9
powiat sejneński	855,17	19 807	Sejny		5
* nie zalicza się powiatu ziemskiego

• Największe miasta województwa podlaskiego
•  
  Białystok – fragment rynku z fontanną
•  
  Suwałki – resursa obywatelska
•  
  Łomża – panorama od strony Narwi
•  
  Augustów – kamienica w rynku
•  
  Bielsk Podlaski – ratusz

 

Według danych z 30 czerwca 2020 r. województwo miało 1 176 576 mieszkańców, co stanowiło 3,1% ludności Polski^[6].

Dane z 30 czerwca 2020 r.^[6]:

Bardzo niska gęstość zaludnienia 61 os./km², największe zaludnienie (poza miastami) w zachodniej i środkowej części województwa podlaskiego; w Białymstoku i okolicach mieszka 1/3 ludności; niższy od średniej krajowej stopień urbanizacji 57,8%; wyższy przyrost naturalny 1,2, ujemne saldo migracji (0,6).

Podlaskie jest województwem najbardziej zróżnicowanym w Polsce pod względem etnicznym i kulturowym. Od stuleci sąsiadują tu różne narodowości i wyznania. Poza ludnością polską mieszkają tu:

• Białorusini (ok. 23 tys.),
• Litwini (ok. 4 tys.),
• Amerykanie (ok. 2 tys.),
• Ukraińcy (ok. 2 tys.),
• Anglicy (ok. 1 tys.),
• Rosjanie (ok. 0,9 tys.),
• Niemcy (ok. 0,9 tys.),
• Tatarzy (ok. 0,5 tys.),
• Romowie,
• Żydzi^[8].

Występuje tu najliczniejsze w Polsce skupisko ludności prawosławnej (ok. 95 tys., 63,1% wyznawców prawosławia w całym kraju)^[9], w Grabarce znajduje się ośrodek pielgrzymek prawosławnych (dane z 2021 roku).

 

^[10]

 

 

Organem stanowiącym samorządu jest Sejmik Województwa Podlaskiego, składający się z 30 radnych. Siedzibą sejmiku województwa jest Białystok. Sejmik wybiera organ wykonawczy samorządu, którym jest zarząd województwa, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem. Obecny skład zarządu przedstawia się następująco: marszałek – Łukasz Prokorym, wicemarszałkowie: Wiesława Burnos i Marek Malinowski, członkowie zarządu: Bogdan Dyjuk i Jacek Piorunek.

Organem administracji rządowej jest wojewoda, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Białystok^[11], gdzie znajduje się Podlaski Urząd Wojewódzki w Białymstoku. W ramach urzędu działa także delegatura w Łomży^[12]. Obecnie wojewodą jest Jacek Brzozowski, a wicewojewodą Paweł Krutul^[13][14][15].

 

W 2012 r. produkt krajowy brutto woj. podlaskiego wynosił 36,1 mld zł, co stanowiło 2,2% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 30,1 tys. zł (71,7% średniej krajowej), co plasowało podlaskie na 14. miejscu względem innych województw^[16].

W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w woj. podlaskim wynosiła 16,7 mld zł, co stanowiło 1,7% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w podlaskim wynosiła 4,8 mld zł, co stanowiło 3,0% tej sprzedaży Polski^[17].

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. podlaskiego w 3. kwartale 2011 r. wynosiło 3220,88 zł, co lokowało je na 11. miejscu względem wszystkich województw^[18].

We wrześniu 2019 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 32,8 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 6,9% do aktywnych zawodowo^[19].

Według danych z 2011 r. 11,0% mieszkańców w gospodarstwach domowych woj. podlaskiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji), co stanowiło największy odsetek względem innych województw^[20].

 

Według danych z 31 grudnia 2012 r. w woj. podlaskim lasy obejmowały powierzchnię 618,4 tys. ha, co stanowiło 30,6% jego powierzchni. 32,7 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych^[21].

W rozległych lasach i puszczach (Puszcza Białowieska, Augustowska, Knyszyńska, Zielona), z których niektóre jako jedyne w Europie zachowały swój pierwotny charakter, można spotkać bogactwo unikatowej fauny i flory.^{[potrzebny przypis]} Spotkać tu można łosie, wilki, rysie i żubry żyjące w Puszczach Białowieskiej oraz Knyszyńskiej.

 

Na terenie województwa istnieją 4 parki narodowe, w tym najstarszy w Polsce Białowieski Park Narodowy, a także o największej powierzchni, czyli Biebrzański Park Narodowy. Dwa pozostałe parki narodowe to wigierski i narwiański.

 

Ochrona przyrody i środowiska naturalnego w województwie podlaskim obejmuje także 3 parki krajobrazowe, 85 rezerwatów przyrody oraz 2051 pomników przyrody.

Parki narodowe:

1. Białowieski Park Narodowy
2. Biebrzański Park Narodowy
3. Narwiański Park Narodowy
4. Wigierski Park Narodowy

Parki krajobrazowe:

1. Suwalski Park Krajobrazowy
2. Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej
3. Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi

87 rezerwatów przyrody oraz liczne obszary chronionego krajobrazu.

• Drogi ekspresowe: S8, S16, S19, S61
• Drogi krajowe: 8, 16, 19, 58, 61, 62, 63, 64, 65, 66
• Drogi wojewódzkie: 640, 645, 647, 648, 651, 652, 653, 655, 658, 659, 664, 668, 669, 670, 671, 673, 674, 676, 677, 678, 679, 681, 682, 685, 686, 687, 689, 690, 693

Na terenie województwa podlaskiego znajduje się 36 linii kolejowych, z których 6 jest liniami szerokotorowymi.

• Linie kolejowe^[23]: 6, 31, 32, 36, 37, 38, 39, 40, 43, 49, 50, 51, 52, 57, 58, 59, 451, 515, 516, 517, 836, 910, 911, 912, 913, 914, 915, 916, 923, 924, 925, 926, 927, 928, 929

Województwo podlaskie posiada 17 pojazdów szynowych zakupionych przez Urząd Marszałkowski, z których 11 stanowią spalinowe zespoły trakcyjne i autobusy szynowe, a pozostałe to sześć elektrycznych zespołów trakcyjnych. Przewoźnikiem obsługującym tabor należący do Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podlaskiego jest Polregio.

 

• Akademia Teatralna – Filia w Białymstoku
• Państwowa Wyższa Szkoła Informatyki i Przedsiębiorczości w Łomży
• Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Suwałkach
• Politechnika Białostocka
• Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
• Uniwersytet w Białymstoku
• Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina – Filia w Białymstoku. Wydziały: Instrumentalno-Pedagogiczny, Edukacji muzycznej i Wokalistyki

 

• Wyższa Szkoła Administracji Publicznej im. Stanisława Staszica w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Menedżerska w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Białymstoku
• Niepaństwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Medyczna w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Matematyki i Informatyki Użytkowej w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Agrobiznesu w Łomży
• Wyższa Szkoła Zarządzania i Przedsiębiorczości im. Bogdana Jańskiego w Łomży
• Nadbużańska Szkoła Wyższa w Siemiatyczach
• Wyższa Szkoła Wychowania Fizycznego i Turystyki w Białymstoku
• Wyższa Szkoła Suwalsko-Mazurska im. Papieża Jana Pawła II w Suwałkach
• Wyższa Szkoła Służby Społecznej im. ks. Franciszka Blachnickiego w Suwałkach

• Archidiecezjalne Wyższe Seminarium Duchowne w Białymstoku
• Wyższe Seminarium Duchowne w Drohiczynie
• Wyższe Seminarium Duchowne w Łomży

W województwie podlaskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Zaściankach i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999^[25].

Województwo podlaskie, jakkolwiek w niewielkim stopniu pokrywało się z aktualnym obszarem, istniało pod tą nazwą także w latach 1513–1795 (Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita)) i 1816–1837. Poniżej jednostki administracyjne istniejące dawniej na obszarze aktualnego województwa podlaskiego.

Polska Rzeczpospolita Ludowa / III Rzeczpospolita

• Województwo białostockie (1945–1998)
• Województwo suwalskie (1975–1998)
• Województwo łomżyńskie (1975–1998)

II wojna światowa

• Bezirk Bialystok (1941–1945)
• Obwód białostocki (BSRR) (1939–1945)
• Obwód brzeski (BSRR) (1939–1945)

II Rzeczpospolita

• Województwo białostockie (II Rzeczpospolita) (1919–1939)
• Województwo poleskie (II Rzeczpospolita) (1921–1939)

I wojna światowa

• Ober-Ost, Bialystok-Grodno District (1915–1919)
• Generalne Gubernatorstwo Warszawskie (1915–1918)

Imperium Rosyjskie

• Gubernia grodzieńska (1796/1842–1915)
• Obwód białostocki (Rosja) (1807–1842)

Królestwo Polskie (kongresowe)

• Gubernia łomżyńska (1867–1915)
• Gubernia suwalska (1867–1915)
• Gubernia augustowska (1837–1866)
• Województwo augustowskie (1816–1837)

Księstwo Warszawskie

• Departament łomżyński (1807–1815)

Królestwo Prus

• Prusy Nowowschodnie – departament białostocki (1795–1807)

Korona Królestwa Polskiego

• Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita) (1569–1795)

Wielkie Księstwo Litewskie

• Województwo brzeskolitewskie (1566–1795)
• Województwo podlaskie (I Rzeczpospolita) (1513–1569)
• Województwo nowogródzkie (1507–1795)
• Województwo trockie (1413–1795)

Królestwo Polskie

• Księstwo Mazowieckie

Księstwo Halicko-Wołyńskie

• Księstwo halicko-wołyńskie

• Jaćwingowie
• Ruś Kijowska

Zobacz portal z wiadomościami w serwisie Wikinews na temat podlaskie

• Wrota Podlasia – Podlaski Portal Informacyjny – oficjalny portal Województwa Podlaskiego – prowadzony przez Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego
• Portal Ciekawe Podlasie – serwis popularyzacyjny na temat Podlasia, prezentujący fotografie i opisy wartościowych obiektów tego regionu
• Województwo podlaskie w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2015-05-20] , liczba ludności na podstawie danych GUS.