Edytujesz Nomenklatura chemii nieorganicznej
Twoja edycja także może zostać zrewertowana. Sprawdź, czy na pewno chcesz wprowadzić ukazane poniżej różnice między wersjami. Jeżeli edycja, którą rewertujesz, nie jest wandalizmem, dopisz w opisie zmian powód rewertu. Nie poprzestawaj na domyślnym opisie. Pamiętaj o 4. filarze Wikipedii. |
Aktualna wersja | Twój tekst | ||
Linia 4: | Linia 4: | ||
Wysiłki w celu opracowania spójnego systemu nazewnictwa związków nieorganicznych podejmowane były od lat 40. XX wieku. Wraz z rozwojem chemii nieorganicznej i pojawiającymi się tendencjami do ujednolicenia nazewnictwa związków organicznych i nieorganicznych zmieniały się zalecenia dotyczące nazewnictwa systematycznego i akceptowanego nazewnictwa tradycyjnego oraz nazw pośrednich. Wytyczne te opracowywane są od 2001 roku przez ''{{j|en|Division of Chemical Nomenclature and Structure Representation}}'' [[Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej|Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej]], a wcześniej przez ''{{j|en|IUPAC Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry}}''. Najnowsza publikacja (stan na rok 2016), tzw. ''{{j|en|Red Book}}'', z zaleceniami dotyczącymi m.in. nazewnictwa rekomendowanego, akceptowanego i niewskazanego, pochodzi z roku 2005. Zalecenia te obejmują symbole i nazewnictwo [[pierwiastek chemiczny|pierwiastków chemicznych]] oraz [[związki nieorganiczne|związków nieorganicznych]]. IUPAC proponuje trzy ogólne systemy nomenklaturowe oraz dwa uzupełniające dla [[kwasy tlenowe|kwasów tlenowych]] i ich [[pochodna (chemia)|pochodnych]], np. [[anion]]ów, [[sole|soli]] i [[estry|estrów]]. Ponadto odrębne rozdziały poświęcone są [[związki kompleksowe|związkom koordynacyjnym]] i [[związki metaloorganiczne|metaloorganicznym]] oraz ciałom stałym<ref name="Red Book 2005" />. |
Wysiłki w celu opracowania spójnego systemu nazewnictwa związków nieorganicznych podejmowane były od lat 40. XX wieku. Wraz z rozwojem chemii nieorganicznej i pojawiającymi się tendencjami do ujednolicenia nazewnictwa związków organicznych i nieorganicznych zmieniały się zalecenia dotyczące nazewnictwa systematycznego i akceptowanego nazewnictwa tradycyjnego oraz nazw pośrednich. Wytyczne te opracowywane są od 2001 roku przez ''{{j|en|Division of Chemical Nomenclature and Structure Representation}}'' [[Międzynarodowa Unia Chemii Czystej i Stosowanej|Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej]], a wcześniej przez ''{{j|en|IUPAC Commission on Nomenclature of Inorganic Chemistry}}''. Najnowsza publikacja (stan na rok 2016), tzw. ''{{j|en|Red Book}}'', z zaleceniami dotyczącymi m.in. nazewnictwa rekomendowanego, akceptowanego i niewskazanego, pochodzi z roku 2005. Zalecenia te obejmują symbole i nazewnictwo [[pierwiastek chemiczny|pierwiastków chemicznych]] oraz [[związki nieorganiczne|związków nieorganicznych]]. IUPAC proponuje trzy ogólne systemy nomenklaturowe oraz dwa uzupełniające dla [[kwasy tlenowe|kwasów tlenowych]] i ich [[pochodna (chemia)|pochodnych]], np. [[anion]]ów, [[sole|soli]] i [[estry|estrów]]. Ponadto odrębne rozdziały poświęcone są [[związki kompleksowe|związkom koordynacyjnym]] i [[związki metaloorganiczne|metaloorganicznym]] oraz ciałom stałym<ref name="Red Book 2005" />. |
||
System nazewnictwa nieorganicznego opracowywany jest przez IUPAC w |
System nazewnictwa nieorganicznego opracowywany jest przez IUPAC w języku angielskim, a następnie dostosowywany do innych języków przez odpowiednie organizacje współpracujące z IUPAC. W Polsce jest to Podkomisja Nomenklatury Nieorganicznej [[Polskie Towarzystwo Chemiczne|Polskiego Towarzystwa Chemicznego]], której ostatnie zalecenia zostały opublikowane w roku 1998 i były możliwie wiernym tłumaczeniem tzw. ''{{j|en|Red Book I}}'' z 1990 roku<ref name="PTCh1998" />. W 2021 roku PTChem opublikował roboczą wersję tłumaczenia niektórych rozdziałów zaleceń IUPAC z 2005 roku<ref>{{cytuj|url = https://ktch.ptchem.pl/wp-content/uploads/2021/11/Red_Book_2005-PL_2016-11-03.pdf |tytuł = Materiały w trakcie opracowywania |data = 2021-11 |opublikowany = Komisja Terminologii Chemicznej Polskiego Towarzystwa Chemicznego |dostęp = o |data dostępu = 2024-03-05}}</ref>. |
||
Zarówno IUPAC, jak i PTChem zalecają stosowanie nomenklatury systematycznej<ref name="Red Book 2005" /><ref name="PTCh1998" />, jednak dla wybranych kwasów tlenowych i ich pochodnych o ugruntowanym nazewnictwie akceptowane są także nazwy tradycyjne<ref name="IR-8.1" /><ref name="IR-8.5" /><ref name="IR-8.2" />. |
Zarówno IUPAC, jak i PTChem zalecają stosowanie nomenklatury systematycznej<ref name="Red Book 2005" /><ref name="PTCh1998" />, jednak dla wybranych kwasów tlenowych i ich pochodnych o ugruntowanym nazewnictwie akceptowane są także nazwy tradycyjne<ref name="IR-8.1" /><ref name="IR-8.5" /><ref name="IR-8.2" />. |
||
Linia 204: | Linia 204: | ||
=== Nomenklatura wymiany funkcyjnej === |
=== Nomenklatura wymiany funkcyjnej === |
||
[[Plik:Nomenklatura wymiany funkcyjnej.png|thumb|250px|Nomenklatura wymiany funkcyjnej dla [[Tautomeria|tautomerów]] [[kwas tiosiarkowy|kwasu tiosiarkowego]]]] |
[[Plik:Nomenklatura wymiany funkcyjnej.png|thumb|250px|Nomenklatura wymiany funkcyjnej dla [[Tautomeria|tautomerów]] [[kwas tiosiarkowy|kwasu tiosiarkowego]]]] |
||
Dla pochodnych kwasów, w których atom tlenu lub |
Dla pochodnych kwasów, w których atom tlenu lub grupa hydroksylowa zostały zastąpione innym atomem lub grupą, można zastosować ''nomenklaturę wymiany funkcyjnej'', w której wymiana wskazana jest przez przedrostki (p) i wrostki (w), np. |
||
: OH → {{chem2|NH2}}: amid(o) (p, w) |
: OH → {{chem2|NH2}}: amid(o) (p, w) |
||
: O → OO: peroksy (p), perokso (w) |
: O → OO: peroksy (p), perokso (w) |
||
Linia 424: | Linia 424: | ||
== Nazewnictwo niesystematyczne kwasów tlenowych i ich pochodnych == |
== Nazewnictwo niesystematyczne kwasów tlenowych i ich pochodnych == |
||
=== System Stocka === |
=== System Stocka === |
||
„Liczba Stocka” oznacza [[stopień utlenienia]] pierwiastka lub centrum koordynacyjnego zapisywaną w nazwie |
„Liczba Stocka” oznacza [[stopień utlenienia]] pierwiastka lub centrum koordynacyjnego zapisywaną w nazwie związku chemicznego bezpośrednio po danym składniku. Współczesny format zapisu to liczba rzymska w nawiasie okrągłym, bez spacji pomiędzy członem nazwy a nawiasem. IUPAC zdecydowanie zaleca stosowanie liczb Stocka dla wskazania wartościowości metalu w solach zamiast dawniej używanych końcówek -awy/-owy oraz przedrostków pod-/nad-. |
||
W polskim systemie edukacyjnym zaleca się stosowanie systemu Stocka także dla kwasów tlenowych i ich pochodnych, np.: |
W polskim systemie edukacyjnym zaleca się stosowanie systemu Stocka także dla kwasów tlenowych i ich pochodnych, np.: |