Żołna wschodnia
Żołna wschodnia (Merops orientalis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny żołn (Meropidae). Ma bardzo szeroki zasięg występowania, rozciągający się w Afryce od Egiptu po Sudan Południowy (na tym kontynencie głównie Sahel), w Azji od Bliskiego Wschodu poprzez Półwysep Arabski po Wietnam i Kambodżę. Niezagrożona wyginięciem.
| Merops orientalis[1] | |||
| Latham, 1802 | |||
 Podgatunek ceylonicus, Sri Lanka | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
żołna wschodnia | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy opisał John Latham w roku 1801. Nadał mu uznawaną obecnie przez IOC nazwę Merops orientalis. Holotyp pochodził z Imperium Marathów (obecnie część Indii)[4].
IOC uznaje 8 podgatunków[5], natomiast autorzy Handbook of the Birds of the World Alive (a tym samym IUCN) uznają obecnie cztery, pozostałe wyodrębnili do dwóch osobnych gatunków: dwa podgatunki z Półwyspu Arabskiego (cyanophrys i muscatensis) jako Merops cyanophrys, a dwa podgatunki afrykańskie (cleopatra i viridissimus) jako Merops viridissimus[4]. Proponowany podgatunek nadjanus włączony jest w muscatensis[6].
Podgatunki i zasięg występowania
IOC wyróżnia następujące podgatunki[5]:
- żołna szmaragdowa[7] (M. o. viridissimus) Swainson, 1837 – Senegal do północnej i centralnej Etiopii
- M. o. cleopatra Nicoll, 1910 – Dolina Nilu (Egipt) do północnego Sudanu
- żołna niebieskolica[7] (M. o. cyanophrys) (Cabanis & Heine, 1860) – południowy Izrael, zachodni i południowy Półwysep Arabski
- M. o. muscatensis Sharpe, 1886 – centralny i wschodni Półwysep Arabski
- M. o. beludschicus Neumann, 1910 – południowy Irak do północno-zachodnich Indii
- żołna wschodnia[7] (M. o. orientalis) Latham, 1801 – zachodnie Indie na wschód do Bangladeszu
- M. o. ceylonicus Whistler, 1944 – Sri Lanka
- M. o. ferrugeiceps Anderson, 1879 – północno-wschodnie Indie do południowo-centralnych Chin i Indochin
Środowisko życia stanowią obszary zalesione z porozrzucanymi drzewami i krzewami, w okolicach strumieni lub wybrzeży. Spotykany również w obszarach pustynnych z akacjami i daktylowcami, na wydmach i niedaleko ogrodów[8]. Występuje na wysokości do 2500 m n.p.m.[9]
Morfologia
Długość ciała wynosi 26–28 cm, z czego około 10 cm stanowi ogon. Rozpiętość ciała waha się między 29 i 30 cm, zaś masa ciała to 15–20 g[8]. Dla dorosłego samca z Egiptu pozostałe wymiary są następujące: dziób około 2,4 cm, skrzydło 9,2 cm, środkowe sterówki 13,5 cm (pozostałe 7,4 cm), skok 1,1 cm. U podgatunku beludschicus sterówki (nieśrodkowe) mają około 6 cm[8]. U osobników dorosłych wierzch ciała intensywnie zielony, zaś czoło, wierzch głowy i górna część grzbietu mają barwę rudozłotą. Niższa część grzbietu, kuper i bardziej wewnętrzne lotki II rzędu szarozielone lub zielononiebieskie. Lotki I rzędu na wewnętrznych chorągiewkach rude, zaś na zewnętrznych intensywnie zielone. Lotki II rzędu z wyjątkiem tych najbliższych tułowia posiadają czarne plamy na końcu. Sterówki matowozielone, dwie środkowe silnie wydłużone, obrzeżenia chorągiewek wewnętrznych rudawe. Spód ciała jasnozielony. Występuje czarna półobroża na gardle i czarny pasek biegnący przez oko. Pod przepaską przez oczy biegnie jasnoniebieski pasek. Gardło i brzuch posiadają niebieski lub niebieskozielony odcień. Dziób czarniawy, tęczówka szkarłatna, nogi i stopy ołowianoszare. Samice różnią się jedynie brakiem barwy niebieskiej na spodzie ciała oraz węższym niebieskim paskiem pod okiem[2]. U osobników młodocianych brak półobroży, są również bardziej matowe i jaśniejsze, od spodu niemal białe[8].
Behawior
Theodor von Heuglin pisał o afrykańskich przedstawicielach żołny wschodniej, że w grupach rodzinnych lub w parach przesiadują w zaroślach trojeści (Asclepias). Natomiast T.C. Jerdon, odnosząc się do osobników z Indii, opisał gatunek następująco:
Zazwyczaj poluje, jak to czynią muchołówki, z nieruchomego stanowiska, którym może być szczyt gałęzi drzewa lub krzewu (albo żywopłotu), słup, źdźbło trawy, stara budowla, bardzo często drut telegraficzny, kopiec ziemi w polu. Zasiada niecierpliwie rozglądając się w poszukiwaniu owadów, za którymi może przebyć długi dystans, startując gwałtownie, i łapie ją [zdobycz] w locie przez słyszalne zatrzaśnięcie dzioba [...] Często łapie dwa lub trzy owady, nim znowu siądzie na żerdź [...]
Niekiedy również pożywienie zbiera z gałęzi[2]. Wśród zdobyczy odnotowano pluskwiaki, termity, chrząszcze, muchówki, ćmy, motyle, ważki, pająki i gąsienice. Głos stanowi powtarzany, miły w odsłuchu tryl triiiie. Niekiedy odzywa się przenikliwy tit-tit-tit albo głośnym priit[8].
Lęgi
Okres lęgowy trwa od marca do czerwca, zależnie od regionu nawet do sierpnia. W Afryce i na Półwyspie Arabskim występują pojedyncze gniazda, w Indiach odnotowuje się luźne kolonie, większe w Mjanmie i Pakistanie – 10 do 30 par[8].
Gniazdo mieści się w zagłębieniu w ziemi wykopanym przez oba ptaki z pary, w afrykańskiej części zasięgu w płaskiej ziemi lub niskim zboczu, zaś w pozostałych partiach w skarpie. Tunel ma długość 79–125 cm[10], zaś komora gniazdowa mieszcząca się na końcu około 15 cm średnicy[8]. W trakcie badań w Tamilnadu gniazda mieściły się około 450–460 m od najbliższych siedzib ludzkich[10].
Zniesienie liczy 4–8 białych jaj – w trakcie badań w Indiach w 15 lęgach te z trzema jajami stanowiły 46,6%, zaś te z czterema 40%; te z pięcioma i sześcioma jajami były bardzo rzadkie[10]. Przeciętna ich masa to 2,65–3,95 g, a wymiary 21x14 mm[10]. Inkubacja trwa 18–22 dni, wysiaduje głównie samica. W lęgach badanych w Tamilnadu pisklęta kluły się niesynchronicznie i ważyły średnio 3,16 g[10]. Młode opuszczają gniazdo po 22–31 dniach od wyklucia; karmione są przez oboje rodziców[8]. W 27. dniu ich życia dzioby mierzą około 2,5 cm[10].
Status i zagrożenia
Przez IUCN żołna wschodnia klasyfikowana jest jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern). Całkowita populacja nie jest znana, lecz prawdopodobnie ma trend wzrostowy, co w połączeniu z zasięgiem występowania liczącym 11,3 mln km² nie daje obaw co do przetrwania gatunku[9].
Przypisy
- ↑ Merops orientalis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Henry Eeles Dresser: A history of the birds of Europe : including all the species inhabiting the western palaearctic region. T. 5. 1871–1881, s. 171.
- ↑ Merops orientalis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Fry, H., de Juana, E., Boesman, P. & Kirwan, G.M.: Asian Green Bee-eater (Merops orientalis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-10)].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.): Todies, motmots, bee-eaters. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-02-27]. (ang.).
- ↑ del Hoyo, J.; Elliot, A. & Christie, D.A.: Handbook of the Birds of the World. T. Tom 6: Mousebirds to Hornbills. Lynx Edicions, 2003, s. 334. ISBN 84-87334-30-X.
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Meropidae Rafinesque, 1815 - żołny - Bee-eaters (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-02-27].
- ↑ a b c d e f g h Nicole Bouglouan: Green Bee-eater. Oiseaux-Birds, 18 stycznia 2012.
- ↑ a b Little Green Bee-eater Merops orientalis. BirdLife International. [dostęp 25 stycznia 2014]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-02)].
- ↑ a b c d e f Asokan et al.. Observations on Nest-sites, Eggs and Nestling Growth Patterns of the Small Bee-eater Merops orientalis L. in India. „World Journal of Zoology”. 4 (3), s. 163-168, 2009. ISSN 1817-3098.
Linki zewnętrzne
- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. [dostęp 2020-05-10]. (ang.).