Zweno

KP „Zweno” zostało utworzone w kwietniu 1927 przez grupę intelektualistów, na czele których stał Dimo Kazasow. Członkowie Koła, których liczba nie przekraczała kilkuset, byli w większości przedstawicielami inteligencji bułgarskiej, wojskowymi i politykami. Ci ostatni rekrutowali się z różnych partii politycznych (poza komunistyczną) przy czym uczestnictwo w KP „Zweno” nie wiązało się z utratą ich dotychczasowej przynależności partyjnej.

Podstawowym zadaniem, jakie postawili sobie założyciele KP „Zweno”, było zapobiegnięcie zgrupowaniu się bułgarskich sił politycznych w dwa wrogie sobie obozy i skoncentrowanie uwagi polityków na społeczno-ekonomicznych i kulturalnych problemach kraju^[1]. Koło sprzeciwiło się bezkarnym (z powodu braku adekwatnych działań ze strony rządu) działaniom podejmowanym przez Wewnętrzną Macedońską Organizację Rewolucyjną w tzw. Macedonii Pirińskej, które prowadziły do bratobójczych walk wśród jej członków należących do zwalczających się wzajemnie frakcji i częstych zabójstw politycznych w Bułgarii.

W ciągu kilku lat po założeniu Koła wśród jego członków wykrystalizowała się ideologia odrzucenia tradycyjnej demokracji parlamentarnej (obowiązującej w kraju na mocy Konstytucji Tyrnowskiej) i dążenia do ustanowienia silnej, ponadpartyjnej władzy autorytarnej. W okresie sprawowania rządów przez Blok Narodowy (1931–1934) wokół KP „Zweno” skupili się niezadowoleni z polityki rządu działacze partii burżuazyjnych oraz większa część zarządu wpływowego Związku Wojskowego, który zrzeszał bułgarskich oficerów. Zróżnicowanie polityczne i społeczne w obrębie Koła doprowadziło do tarć i konfliktów, w efekcie których w styczniu 1934 Dimo Kazasow wraz z grupą zwolenników wystąpili z niego i przyłączyli się do Narodowego Ruchu Socjalnego profesora Aleksandyra Cankowa. Na czele KP „Zweno” stanął były wojskowy i minister Kimon Georgiew. 19 maja 1934 wspierani przez armię aktywiści Koła dokonali zamachu stanu i przejęli władzę^[2].

Po przejęciu władzy Koło utworzyło rząd, na czele którego stanął Kimon Georgijew. Oprócz działaczy „Zwena” i wojskowych weszli do niego także ludowcy z prawicowej frakcji BLZCh oraz zwolennicy Narodowego Ruchu Cankowa. Przewrotowcy unieważnili Konstytucję Tyrnowską i rozwiązali Zgromadzenie Narodowe, likwidując w ten sposób system parlamentarny i zastępując go systemem rządów autorytarnych. Rząd zdelegalizował wszystkie partie polityczne i związki zawodowe w kraju, zaś KP „Zweno” zostało formalnie rozwiązane. Część jego członków kontynuowała działalność organizacji w podziemiu.

Rząd Georgijewa nawiązał stosunki dyplomatyczne ze Związkiem Radzieckim, a swojego sojusznika na Bałkanach upatrywał w Jugosławii^[3].

Ponieważ część działaczy wywodzących się z KP „Zweno” i Związku Wojskowego głosiła poglądy republikańskie, przewrót majowy nosił znamiona antymonarchistycznego, mimo iż postulat obalenia monarchii nie został formalnie postawiony. Z tego powodu car Borys III był przeciwny rządowi Georgijewa. W styczniu 1935, z pomocą wiernych mu oficerów należących do Związku Wojskowego, Borys III wymusił dymisję gabinetu i powierzył misję utworzenia nowego rządu generałowi Penczowi Złatewowi^[2]. Kilka miesięcy później odsunął od władzy również Złatewa, nominując na stanowisko premiera lojalnego wobec siebie Andreja Toszewa. Tym samym działacze KP „Zweno” utracili władzę i znaleźli się w opozycji wobec cara.

Jeszcze przed wybuchem wojny członkowie KP „Zweno” zmienili część swoich poglądów politycznych, rezygnując m.in. z dążenia do autorytaryzmu i akceptując ideę demokracji parlamentarnej. Zwolennicy Koła włączyli się do tzw. Frontu Narodowego, który usiłował zapobiec udziałowi Bułgarii w nadchodzącym konflikcie zbrojnym. Do „Zwena” przyłączyli się niektórzy byli aktywiści WMRO z tzw. frakcji Protogerowa.

Po wybuchu II wojny światowej KP „Zweno” opowiedziało się przeciwko udziałowi kraju w konflikcie. Kiedy rząd Fiłowa zdecydował o przystąpieniu Bułgarii do paktu trzech, działacze „Zwena” zaangażowali się w ruch oporu przeciwko monarsze. We wrześniu 1943 Koło włączyło się do Frontu Ojczyźnianego zainicjowanego przez Bułgarską Partię Robotniczą. Aktywiści „Zwena” wzięli udział w przygotowaniu zamachu stanu przeprowadzonego 9 września 1944, a po obaleniu rządu współtworzyli koalicyjny gabinet, na czele którego stanął Kimon Georgijew. 1 października 1944 Koło oficjalnie wznowiło zawieszoną od 1934 działalność organizacyjną i przemianowało się na Związek Narodowy „Zweno” (bułg. Народен съюз "Звено")^[1].

Po 9 września 1944 działacze Związku współtworzyli z komunistami i ludowcami kilka kolejnych gabinetów rządowych. W tym okresie w „Zwenie” wyodrębniły się trzy nurty:

• prawicowy, na czele którego stał Wasyl Jurukow i który był przeciwny tzw. władzy ludowej i zacieśnianiu współpracy z Bułgarską Partią Robotniczą (komuniści),
• centrowy, w którym główną rolę odgrywał lojalny wobec Frontu Ojczyźnianego Kimon Georgijew,
• lewicowy, na czele którego stali T. Dobrosławski i T. Trofinow. Nurt ten był kontrolowany przez komunistów z Bułgarskiej Partii Robotniczej (komuniści) i opowiadał się przeciwko prawicowcom skupionym wokół Jurukowa.

W 1946 Związek Narodowy „Zweno” przyjął nowy program Frontu Ojczyźnianego, który zakładał budowę socjalizmu według modelu stalinowskiego. W lutym 1949, podczas konferencji partyjnej, działacze „Zwena” zdecydowali o samorozwiązaniu organizacji. Byłym członkom zalecono wstąpienie do Frontu Ojczyźnianego. Tym samym Związek przestał istnieć na bułgarskiej scenie politycznej^[1].

• czasopismo „Zweno” (1928–1934)
• gazeta „Izgrew” (bułg. Изгрев, czyli w tłum. „Wschód Słońca”) (1932–1934 i 1944–1949)
• czasopismo „Brazda” (bułg. Бразда, czyli w tłum. „Bruzda”) (1936–1942 i 1945–1948)