Trąby (herb szlachecki)
Trąby – polski herb szlachecki, noszący zawołania Brzezina i Trąba[1]. Wzmiankowany w najstarszym zachowanym do dziś polskim herbarzu, Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, spisanym przez historyka Jana Długosza w latach 1464–1480[2]. Trąby jest jednym z 47 herbów adoptowanych przez bojarów litewskich na mocy unii horodelskiej z 1413 roku[3].
 Herb Trąby | |
| Typ herbu | |
|---|---|
| Zawołanie |
Brzezina, Trąba |
| Alternatywne nazwy |
Trąby, Trąbki, Tuba, Tres Tubae, Tria Cornua, Trzy Trąby, Tubae[1] |
| Pierwsza wzmianka | |
Herb występował głównie wśród rodzin osiadłych w ziemi krakowskiej, łęczyckiej, przemyskiej i na Rusi[1]. Spośród najbardziej znanych rodów pieczętujących się herbem Trąby, należy wymienić Radziwiłłów[4] i Rozwadowskich[5].
Trąby używał też Jan Władysław Rozwadowski[6].
Opis herbu
edytujOpis historyczny
edytujJan Długosz (1415–1480) blazonuje herb i opisuje herbownych następująco[7]:
Trambi, tres tubas nigras transuersaliter sibi iunctas defert. Genus Polonicum simulationis ignarum.
Po przetłumaczeniu:
Trąby, nosi trzy czarne trąbki poprzecznie połączone razem. Ród polski nieświadomy hipokryzji.
Kasper Niesiecki, podając się na dzieła historyczne Marcina Bielskiego, Bartosza Paprockiego i Szymona Okolskiego, opisuje herb[8]:
Trąby trzy czarne myśliwe, oprawne w cztery strefy, każda z nich złota, w polu białym; każda z nawiązaniem złotem, wszystkie trzy końcami cieńszymi, jakby się w jedno centrum schodziły, na hełmie jedni kładą dwie trąby myśliwe zakrzywione do góry, z korony stojące, z których jedna lewa czarna, druga prawa złota; inni zaś pięć piór strusich (...).
Opis współczesny
edytujOpis skonstruowany współcześnie brzmi następująco[a]:
Na tarczy w polu srebrnym trzy trąby czarne o okuciach złotych, połączone ustnikami.
W klejnocie pięć piór strusich.
Labry herbowe czarne, podbite srebrem.
Geneza
edytujNajwcześniejsze wzmianki
edytujNajstarsza pieczęć z 1385 - Wojciecha z Sącienna, najstarsza zapiska sądowa z 1388[9].
Herb został przedstawiony wśród innych polskich herbów w Herbarzu Złotego Runa z lat 1433-1435.
Najwcześniejsze lokalne źródło heraldyczne wymieniające ten herb to wspomniane już wcześniej Insignia seu clenodia Regis et Regni Poloniae, datowane na lata 1464–1480. Autorem tego dzieła jest polski historyk, Jan Długosz[10].
Aktem unii horodelskiej w 1413 r. herb Trąby został przeniesiony na Litwę (przyjął bojar Krystyn Ościk z Kiernowa adoptowany przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Mikołaja Trąbę). Pieczęć przywieszona pod aktem przez arcybiskupa nie zawierała jednak herbu Trąby, ale na tarczy herbowej wyraźny wizerunek głowy ludzkiej (przez Piekosińskiego herb ten sklasyfikowany został jako herb Mora; nie napisał on jednak że należał on do arcybiskupa)[11].
Herbowni
edytujLista Tadeusza Gajla
edytujLista herbownych w artykule sporządzona została na podstawie wiarygodnych źródeł, zwłaszcza klasycznych i współczesnych herbarzy. Należy jednak zwrócić uwagę na częste zjawisko przypisywania rodom szlacheckim niewłaściwych herbów, szczególnie nasilone w czasie legitymacji szlachectwa przed zaborczymi heroldiami, co zostało następnie utrwalone w wydawanych kolejno herbarzach. Identyczność nazwiska nie musi oznaczać przynależności do danego rodu herbowego. Przynależność taką mogą bezspornie ustalić wyłącznie badania genealogiczne.
Pełna lista herbownych nie jest dziś możliwa do odtworzenia, także ze względu na zniszczenie i zaginięcie wielu akt i dokumentów w czasie II wojny światowej (m.in. w czasie powstania warszawskiego w 1944 spłonęło ponad 90% zasobu Archiwum Głównego w Warszawie, gdzie przechowywana była większość dokumentów staropolskich)[12]. Lista nazwisk znajdująca się w artykule pochodzi z Herbarza polskiego, Tadeusza Gajla[13] (337 nazwisk[14]). Występowanie na liście nazwiska nie musi oznaczać, że konkretna rodzina pieczętowała się herbem Trąby. Często te same nazwiska są własnością wielu rodzin reprezentujących wszystkie stany dawnej Rzeczypospolitej, tj. chłopów, mieszczan, szlachtę. Jest to jednakże dotychczas najpełniejsza lista herbownych, uzupełniana ciągle przez autora przy kolejnych wydaniach Herbarza. Tadeusz Gajl wymienia następujące nazwiska uprawnionych do używania herbu Trąby[14]:
Tadeusz Gajl, Herbarz Polski
|
Pozostałe nazwiska
edytujJury Łyczkowski, na swojej stronie dotyczącej heraldyki, wspomina również o nazwiskach; Dobkowski, Giekowicz, Trubin, Wincz[15]. Wójcik - w 1418 Piotr Wójcik, syn Mikołaja Wójcika, zmarłego burmistrza łęczyckiego, dowiódł swego szlachectwa z herbu Trąby[16].
Występowanie w heraldyce terytorialnej
edytujHerb Trąby rodziny Jordanów został przyjęty przez miejscowości Dukla i Zakliczyn. Nawiązuje do niego również herb Jordanowa, a także gmin Siepraw, Lubień i Tokarnia. Trąby są jednym z elementów herbów Sławatycz i Węgrowa, które długo były miastami prywatnymi Radziwiłłów. Również herb gminy Nieborów zawiera Trąby z herbu ostatnich właścicieli dóbr nieborowskich. Herb gminy Przygodzice zawiera herb Trąby Radziwiłłów oraz Wieniawę Gołuchowskich i Leszczyńskich.
Odmiany
edytujOdmiany herbu Trąby |
Odmiany arystokratyczne herbu Trąby |
Galeria
edytuj-
Obraz przedstawiający Józefa Żagla z odmianą herbu Trąby
-
Herb Trąby na obrazie Helios na rydwanie, nieznanego autorstwa
-
Trąby na obrazie Bitwa pod Orszą 8 września 1514, autorstwa Hansa Krella
-
Fresk herbu Trąby na Zamku w Baranowie Sandomierskim
-
Obraz przedstawiający Mikołaja Radziwiłła zwanego Czarnym, otrzymującego książęcą odmianę herbu Trąby
-
Kartusz herbowy zawierający herb Trąby w Dąbrowie Tarnowskiej
-
Herb Trąby w Szlacheckiej Sprawie Lewkowskich
-
Trąby w księdze genealogicznej szlachty guberni wołyńskiej
Uwagi
edytuj- ↑ Opis współczesny jest skonstruowany zgodnie z obecnymi zasadami heraldyki. Zobacz: Blazonowanie.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Alfred Znamierowski, Herbarz rodowy, Warszawa: Świat Książki, 2004, s. 172, ISBN 83-7391-166-9.
- ↑ Długosz 1885 ↓, s. 24.
- ↑ Władysław Semkowicz (red.), Rocznik Towarzystwa Heraldycznego we Lwowie., t. V, Lwów: Towarzystwo Heraldyczne we Lwowie, 1921, s. 39.
- ↑ Niesiecki 1841 ↓, s. 39–83.
- ↑ Niesiecki 1841 ↓, s. 164–166.
- ↑ Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1910. Wiedeń: 1908, s. 728.
- ↑ Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae. Z kodeksu kórnickiego, wydał dr. Z. Celichowski, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 24 [dostęp 2021-06-14] (pol.).
- ↑ Kasper Niesiecki, Powiększony dodatkami z poźniejszych autorów rękopismów, dowodów, urzędowych i wydany przez Jana Nep. Bobrowicza, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. IX, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1842, s. 103-106 [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Andrzej Kulikowski: Wielki herbarz rodów polskich. Warszawa: Świat Książki, 2005, s. 306. ISBN 83-7391-523-0.
- ↑ Długosz 1885 ↓, s. 15–27.
- ↑ O litewskich rodach bojarskich zbratanych ze szlachtą polską w Horodle r. 1413. – 6. Ród Ościka (Trąba). „Miesięcznik Heraldyczny”. 5, s. 39, 1920. Lwów.
- ↑ Dzieje zasobu ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Gajl 2007 ↓, Bibliografia.
- ↑ a b Gajl ↓, Linki zewnętrzne.
- ↑ Łyczkowski ↓.
- ↑ Historia - Informacje turystyczne - Dla turysty - Starostwo Powiatowe w Łęczycy [online], www.leczycki.pl [dostęp 2023-10-10].
Bibliografia
edytuj- Jan Długosz, Insignia seu Clenodia Regis et Regni Poloniae, Zygmunt Celichowski, Poznań: Biblioteka Kórnicka, 1885, s. 27.
- Kasper Niesiecki, Herbarz polski, Jan Nepomucen Bobrowicz, t. VIII, Lipsk: Breitkopf i Haertel, 1841, s. 655.
- Tadeusz Gajl, Herbarz polski od średniowiecza do XX wieku. Ponad 4500 herbów szlacheckich 37 tysięcy nazwisk 55 tysięcy rodów, Gdańsk: L&L, 2007, s. 543, ISBN 978-83-60597-10-1, OCLC 233447252.
Linki zewnętrzne
edytuj- Tadeusz Gajl: Nazwiska. gajl.wielcy.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
- Dzieje zasobu. agad.gov.pl. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).
- Jury Łyczkowski: Herby szlachty litwińskiej. lyczkowski.net. [dostęp 2021-09-20]. (pol.).