Dąbrowa Tarnowska

Nazwę swą Dąbrowa Tarnowska wywodzi od porastających przed wiekami te okolice lasów i gajów dębowych, zwanych dąbrowami. Na kartach historii pojawiały się nazwy: Dambrowa – 1378 r., Dambrawa Magna (Dąbrowa Wielka) – 1578 roku^[3].
W XX w. Dąbrowa, dla odróżnienia od innych miast o tej samej nazwie, otrzymała nazwę urzędową Dąbrowa Tarnowska.

Badania pradziejów regionu Dąbrowa Tarnowska potwierdzają istnienie zorganizowanej osady już pod koniec XIV wieku^[4]. Wieś była własnością rodu Ligęzów, którzy lokowali ją na prawie niemieckim w 1422 roku. Dąbrowa była wówczas rozwiniętą osadą. Już wówczas był tu duży młyn, duże gospodarstwo rybne, 60 gospodarstw kmiecych i folwark Feliksa Ligęzy. Mówiąc o rozwoju Dąbrowy i ich mieszkańcach trzeba wspomnieć, że dzisiejsze dzielnice Ruda i Podkościele stanowiły oddzielne miejscowości. Za czasów gdy właścicielem wsi był kasztelan sandomierski Mikołaj Spytek Ligęza stała się ona centrum produkcji, usług rzemieślniczych oraz wymiany handlowej dla okolicy.

 

Mikołaj Spytek Ligęza był fundatorem kościoła parafialnego, który wybudowany został prawdopodobnie w 1614 roku. Zbudował także w latach 30. XVII w. otoczony rozlewiskami rzeki Bagienicy zamek w typie „palazzo in fortezza”^[5]. Zamek był wybudowany na planie czworoboku z wałami i czterema narożnymi bastionami, otaczającymi rezydencję Ligęzów na terenie zwanym „Podzamcze”. Zamek nie był użytkowany długo jako rezydencja, ponieważ w latach 1683–1693 na wzgórzu, na północ od zamku Michał Lubomirski zbudował nowy barokowy pałac, a stary zamek bastionowy zamieniono na browar.

 

Najprawdopodobniej w 1693 r. doszło do nadania Dąbrowie praw miejskich i nowego rozplanowania założenia miejskiego na wschód od pałacu. W 1697 r. Dąbrowa dostała przywileje urządzania trzech jarmarków rocznie. Były to słynne jarmarki – targi końmi i wołami. W 1771 r. na miejscu dawnego kościoła został wybudowany nowy, na ówczesne czasy imponujący. W XVIII w. Dąbrowa była miastem w pełni rozwiniętym gospodarczo. Były tu liczne cechy rzemieślników, szkoła, szpital. Imponujący rozwój miasta przerwał I rozbiór Polski. W 1846 r. pałac barokowy został zniszczony przez pożar, na jego miejscu został wzniesiony w latach 1948–1965 nowy kościół parafialny. Z okresu istnienia pałacu pozostała do dziś zabytkowa brama wjazdowa. W 1906 r. została oddana do użytku linia kolejowa, wkrótce sieć komunikacyjna, funkcjonowała też poczta. I i II wojna światowa poczyniły ogromne spustoszenie i przyniosły duże straty w ludziach. Lata powojenne to okres wzrostu gospodarczo – społecznego i kulturalnego miasta i powiatu dąbrowskiego.

Podczas okupacji hitlerowskiej, w lipcu 1942 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 3200 Żydów. W październiku roku zostali wywiezieni do obozu zagłady Bełżcu i tam zamordowani^[6].

Klimat Dąbrowy Tarnowskiej zaliczany jest do klimatów podgórskich nizin i kotlin, jest łagodny i dość suchy, korzystnie działający na organizm człowieka. Sprzyja on rolnictwu i sadownictwu.

 

 

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[7].

• Zespół kościoła filialnego pw. Wszystkich Świętych. Obiekt znajduje się na małopolskim Szlaku architektury drewnianej w Województwie Małopolskim^[8];
• synagoga;
• cmentarz wojenny nr 248 z I wojny światowej, kaplica;
• brama zamkowa, park i piwnice pałacowe;
• obelisk Ligęzów;
• willa „Jaga” ul. 1 Maja 3.

• zegar na budynku dawnego ratusza (obecnie siedziba Sądu Rejonowego w Dąbrowie Tarnowskiej),
• synagoga przy ulicy Daszyńskiego, obecnie Muzeum Judaistyczne,
• ruiny barokowego pałacu Lubomirskich.
• dwór w miejscu jednego bastionów nieistniejącego zamku. Dwór nie posiada już ganku, Al. Wolności 4,
  • budynek wozowni z 1914 roku, al. Wolności 8 i 10.

• obelisk braci Lubomirskich z połowy XVIII w.
• pomnik w Danielniku,
• pomnik w Parku Miejskim „Poległym w imię honoru i niezłomnej służby Ojczyźnie. 1914–1920”, z płaskorzeźbą autorstwa Hanny Nałkowskiej,
• pomnik wotywny,
• pomnik Jana Pawła II.

 

 

W Dąbrowie Tarnowskiej funkcjonują trzy przedszkola, trzy szkoły podstawowe. W mieście istnieją 2 zespoły szkół ponadpodstawowych, w skład których wchodzą licea ogólnokształcące, technika, a także szkoły policealne.

Przedszkola:

• Publiczne Przedszkole nr 1,
• Publiczne Przedszkole nr 2,
• Przedszkole Niepubliczne – „Ochronka”.

Szkoły podstawowe:

• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 1 im. Jana Pawła II,
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Mikołaja Kopernika
• Publiczna Szkoła Podstawowa nr 3 im. Bohaterów Powiśla Dąbrowskiego.

Szkoły ponadpodstawowe:

• I Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki^[9];
• Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych nr 2 im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego.

Na terenie Nadleśnictwa Dąbrowa Tarnowska najwięcej jest borów, są to drzewostany iglaste z przewagą sosny, później następują takie gatunki jak dąb, buk, olsza, brzoza. Występują obwody łowieckie polne i leśne. Można w niej spotkać zwierzynę grubą: dzik, jeleń, sarna i przechodzący łoś, a także zwierzynę drobną, tj. zając, lis, jenot, borsuk, kuna domowa i leśna, bóbr oraz ptaki – kuropatwa, bażant, gołąb grzywacz, bocian biały i czarny oraz ptaki drapieżne^[10].

Lasy:

• Księży Las - ul. Jagiellońska
• Las Beleryt - ul. Szawarska
• Las Danielnik

 

Głównym organizatorem imprez kulturalnych na terenie gminy Dąbrowa Tarnowska jest Dąbrowski Dom Kultury. Są to m.in.:

• Wieczór Poetów Powiśla Dąbrowskiego,
• Przegląd Zespołów Teatralnych „Laur Melpomeny”,
• Dni Dąbrowy Tarnowskiej w ramach których wystąpili m.in.: Big Cyc, Grupa Operacyjna, zespół Łzy, Reni Jusis, Szymon Wydra & Carpe Diem, Monika Brodka, Ewelina Flinta, Brathanki, Kora oraz Wilki, Enej.
• Powiatowy Bieg „Sokoła”,
• Przegląd Dorobku Artystycznego Szkół „Płomień”.

• Izba Pamięci Żydów,
• Muzeum Polonijne,
• Muzeum Powiśla Dąbrowskiego,
• Muzeum Agatów i Skamieniałych Drzew.

• Kino Sokół 3D

• „Żyjmy Ewangelią” – czasopismo duszpasterskie.

• E-kurier Dąbrowski^[11]
• Prawdę Mówiąc^[12]
• Dabrowatar.pl
• Powiśle Dąbrowskie^[13]
• Dąbrowa Tarnowska – Nasze Miasto^[14]
• Informator Dąbrowski^[15]
• NaszePowisle.pl^[16]
• Głos 24

Pierwszym burmistrzem Dąbrowy Tarnowskiej wybranym w wyborach bezpośrednich był Stanisław Początek. Od 1994 roku sprawował tę funkcję do 2014 roku, kiedy w drugiej turze przegrał. Wygrał Krzysztof Kaczmarski, były starosta i wicestarosta dąbrowski^[17].

Po ostatecznym rozstrzygnięciu wyniki wyborów samorządowych w radzie doszło do koalicji trzech klubów radnych: Klubu Radnych Niezależni, Klubu Radnych Prawo i Sprawiedliwość, Klubu Radnych Alternatywa. Na przewodniczącego wybrany został Jacek Sarat.

 

Dzielnice i osiedla^[19]:

• Bagienica,
• Podkościele,
• Czernia,
• Ruda-Zazamcze,
• Ulinów,
• Zazamcze,
• os. Kościuszki,
• os. Westerplatte

• Franciszek Batorowicz,
• Mieczysław Pyrcz (do 1994),
• Stanisław Początek (1994–2014),
• Krzysztof Kaczmarski (od 2014).

Wykres liczby ludności miasta Dąbrowa Tarnowska na przestrzeni ostatnich 6 stuleci

• Piramida wieku mieszkańców Dąbrowy Tarnowskiej w 2014 roku^[22].

 

Przez Dąbrowę Tarnowską przebiega droga krajowa nr 73 (Kielce – Busko-Zdrój – Dąbrowa Tarnowska – Tarnów – Jasło) oraz droga wojewódzka nr 975 (Dąbrowa Tarnowska – Żabno – Wojnicz – Zakliczyn – Dąbrowa).

W Dąbrowie Tarnowskiej znajduje się nieczynna stacja kolejowa. Przez stację przechodzi zbudowana w 1906 r. linia kolejowa Tarnów – Szczucin, czyli tzw. Szczucinka. Ruch pasażerski został na niej zawieszony w 2000, a od 2006 r. jest całkowicie zamknięta. Koncepcja wydłużenia kolei ze Szczucina do Buska-Zdroju i jej zelektryfikowania, a tym samym stworzenia najkrótszego połączenia Tarnowa przez Kielce z Warszawą, nie została zrealizowana. Późniejsze plany inwestycyjne przewidywały połączenie Żabna, przez most w Nowym Korczynie, z Buskiem-Zdrojem (omijające Dąbrowę Tarnowską i Szczucin), jednak nie zostały one uwzględnione w dokumencie rządowym „Master Plan dla Transportu Kolejowego w Polsce do 2030 roku”^[23].

W 2012 r. przy ul. Szpitalnej otwarto sanitarne lądowisko.

 

Miasto obejmuje parafia rzymskokatolicka Najświętszej Maryi Panny Szkaplerznej, która należy do dekanatu Dąbrowa Tarnowska. W mieście znajduje się zbór Świadków Jehowy^[24].

 

W mieście działa Miejsko–Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji, będący samorządową jednostką organizacyjną powołaną do prowadzenia działalności sportowo-rekreacyjnej. Do podstawowych zadań ośrodka należy: organizowanie różnego rodzaju zawodów i imprez sportowych, współdziałanie z klubem „Dąbrovia”, organizacjami sportowymi, szkołami i innymi organizacjami społecznymi w dziedzinie rozwoju i popularyzacji różnych dyscyplin sportowych i rekreacyjnych.

Ośrodek na powierzchni 6 ha oferuje możliwość skorzystania z: hali sportowej, stadionu, bieżni 4 × 100, boiska do piłki nożnej, ścieżki zdrowia, otwartych torów łuczniczych, boiska do siatkówki plażowej i na trawie, basenu krytego, basenu odkrytego, brodzika dla dzieci, placu zabaw, lodowiska naturalnego i parkingu.

• Tarnów-Mościce – Dąbrowa Tarnowska (niebieski) – 29 km
• Tarnów-Rzędzin – Dąbrowa Tarnowska (zielony) – 35 km
• Dąbrowa Tarnowska – trasa miejska – 12 km
• Trasa-szlak „Rekreacyjna” – ok. 53 km
• Trasa „Zabytkowa-sakralna” – 70 km

•   Bałta, Ukraina (27.08.2016)^[25]
•   Rejon wileński, Litwa^[26]
•   Rixheim, Francja^[27]
•   Budapeszt, dzielnica Pestszentlőrinc-Pestszentimre, Węgry^[28]
•   Żydaczów, Ukraina^[29]

• Bank Spółdzielczy w Dąbrowie Tarnowskiej
• Gmina Dąbrowa Tarnowska
• Powiat dąbrowski
• Cmentarz wojenny nr 248 – Dąbrowa Tarnowska
• Cmentarz żydowski w Dąbrowie Tarnowskiej

• Moskal Krzysztof, Dąbrowa Tarnowska. Kronika Miasta i Gminy, Dąbrowa Tarnowska 2015.
• Książek Mieczysław, Zagadnienia genezy rozplanowania i typologii miast prywatnych XVI i XVII wieku w południowej Małopolsce, Kraków 1988, s. 148–151.

• Oficjalna strona Urzędu Gminy Dąbrowa Tarnowska
• Zamki Polskie serwis historyczno-krajoznawczy – Historia zamku w Dąbrowie Tarnowskiej
• Historia Żydów w Dąbrowie Tarnowskiej na portalu Wirtualny Sztetl
• Dąbrowa (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 925 .