Tatra T3

Tramwaj T3 jest następcą wozów Tatra T1 i Tatra T2 opartych na koncepcji PCC. Jest to główny typ tramwaju eksploatowanego w Czechach i na Słowacji, a także najliczniejszy (obok KTM-5) typ tramwaju na świecie (wyprodukowano 13 991 wagonów silnikowych i 122 doczepne).

T3 to jednokierunkowy wóz konstrukcji stalowej, wyposażony w troje drzwi składanych harmonijkowo oraz charakterystyczne siedzenia z laminatu. W Czechach mówi się na nie czasem „Sanie Lenina”.

Od lat 80. XX wieku poddawano go różnym modernizacjom – w tym np. dodanie układu tyrystorowego oszczędzającego prąd.

• T3 (1369 sztuk) – dla Czechosłowacji
• T3SU (11368 sztuk) – dla ZSRR
• T3SUCS (911 sztuk) – dla Czechosłowacji
• T3D (250 sztuk) – dla NRD
• T3YU (46 sztuk) – dla Jugosławii
• T3R (50 sztuk) – dla Rumunii

Odmiany oznaczone inaczej (np. T3M, T3R.P) to oznaczenia wozów zmodernizowanych przez przedsiębiorstwa komunikacyjne we własnym zakresie.

Wagony doczepne B3D (121 sztuk) eksportowano do NRD, a B3YU (4 sztuki) do Jugosławii.

Odmiana tramwaju T3 produkowana w latach 1969–1988 dla ówczesnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

W latach 1964–1965 w Dreźnie testowano wagony T3 wypożyczone z Pragi. Jednak ze względu na szerokość pudła tramwaje tego typu zakupił jedynie Chemnitz i Schwerin. W obydwu miastach przeprowadzano modernizacje wyeksploatowanych wagonów poprzez montaż nowych drzwi odskokowo-uchylnych, modernizację wyglądu zewnętrznego i wnętrza wozu. Wycofane z eksploatacji egzemplarze sprzedano do miast takich jak Ałmaty, Dyneburg, Dniepr i Tuła.

Odmiana tramwaju Tatra T3 przeznaczona na eksport do ZSRR.

Po wprowadzeniu do eksploatacji wozów T2SU ZSRR postanowił zamówić następcę tych wagonów. Zakłady ČKD w Pradze wyprodukowały wóz T3SU jako następcę tramwaju T2SU. Pierwsze egzemplarze zostały dostarczone w 1963 roku do Moskwy, a następnie do innych miast w ZSRR.

Pierwsze tramwaje tego typu nie różniły się zasadniczo od Tatr T2SU. Jedną z niewielkich różnic była zabudowana kabina motorniczego oraz dwoje harmonijkowych drzwi (wozy produkowane od 1976 roku zostały jednak wyposażone w troje drzwi). Kolejną różnicą było zastosowanie mocniejszych grzejników.

Tramwaje T3SU to wozy, wyprodukowane w rekordowej liczbie 11 368 sztuk. Pomimo ich podeszłego wieku i nierzadko złego stanu technicznego nadal są one eksploatowane.

Odmiana tramwaju Tatra T3 produkowana na eksport do dawnej Jugosławii. Pierwszy wagon tego typu powstał w 1967 roku. Wagon różnił się od wozu T3 pantografem zainstalowanym na drugiej sekcji.

Pierwszy egzemplarz testowany był w Sarajewie. W trakcie testów pantograf przeniesiono na przód wozu. Jednak 46 egzemplarzy dostarczono do miasta Osijek, gdzie eksploatowane są do dziś. W trakcie eksploatacji uległy one drobnym modernizacjom (m.in. montaż połówkowego pantografu). Tramwaje T3YU eksploatowane w Osijeku od wozu prototypowego różnią się pantografem zamontowanym na przedzie tramwaju oraz wózkami przystosowanymi na rozstaw torów 1000 mm.

Wagony typu T3R wyprodukowane dla Rumunii były, oprócz prototypu LHB dla Bukaresztu, pierwszymi tramwajami zakupionymi za granicą po II wojnie światowej. Z powodu znacznej szerokości pudła wynoszącej 2,5 m na ich zakup zdecydowało się jedynie miasto Gałacz. Tamże dostarczono pierwszy wagon w 1971 r. z okazji otwarcia pierwszego normalnotorowego odcinka sieci tramwajowej. Wagony odróżniały się od pozostałych wagonów typu T3 innym typem wyposażenia elektrycznego, które było dostosowane do napięcia stałego 750 V. Łącznie do Gałacza dostarczono w 1978 r. 50 Tatr T3R. Obecnie wszystkie są już wycofane z eksploatacji^[1].

 

 

W latach 90. XX wieku wagony typu T3 modernizował liberecki przewoźnik. Oprócz znacznych przebudów, w wyniku których powstały tramwaje T3G i 02T (patrz niżej), przeprowadzano także modernizacje mniej ingerujące w konstrukcję wagonu, które oznaczano jako Tatra T3m. Głównym celem remontu tramwajów była modernizacja przedziału pasażerskiego (nowe siedzenia, podłoga antypoślizgowa, nowe oświetlenie).

• Tatra T3M – wyposażenie elektryczne typu TV1
• Tatra T3G – wyposażenie TV8 z tyrystorami GTO
• Tatra T3R – wyposażenie TV8 z tyrystorami GTO, nowy wygląd
• Tatra T3M.3 (także Tatra T3T), Tatra T3M.4 – wyposażenie TV14 z tranzystorami IGBT
• Škoda 01T (także Tatra T3M.0) – wyposażenie Škody z tranzystorami IGBT
• Škoda 02T (także Tatra T3M.04) – wyposażenie Škody z tranzystorami IGBT
• Tatra T3R.E – wyposażenie TV Europulse
• Tatra T3R.P (także Tatra T3P) – wyposażenie TV Progress
• Tatra K3R-NT – wyposażenie TV Progress, wagon przegubowy powstały z dwóch T3. Wbudowany środkowy człon niskopodłogowy

• Tatra T3S – wyposażenie TV14 z tranzystorami IGBT, nowy wygląd
• Tatra T3Mod – wyposażenie EVPÚ Nová Dubnica
• Tatra T3AS – wyposażenie EVPÚ Nová Dubnica, nowy wygląd

Tramwaje oparte na konstrukcji Tatry T3:

• Tatra T3M.2-DVC – wyposażenie typu TV1
• Tatra T6A5.3 – wyposażenie TV14 z tranzystorami IGBT, pudło tramwaju T6A5
• Tatra T3R.EV – asynchroniczne wyposażenie TV Europulse
• Vario LF – asynchroniczne wyposażenie elektryczne typu TV Europulse, środkowa część tramwaju jest niskopodłogowa, nowy wygląd
• Tatra T3R.PV – wyposażenie TV Progress
• Tatra T3R.PLF – wyposażenie TV Progress, środkowa część tramwaju jest niskopodłogowa
• Tatra T3R.SLF – wyposażenie Škody, środkowa część tramwaju jest niskopodłogowa
• T3 Coupé – nadwozie Coupé

• Tatra T3D-M – wyświetlacze, osłony wózków, nowa aparatura elektryczna, drzwi odskokowo-uchylne, pantograf połówkowy

Państwo	Miasto	Typ	Lata dostaw	Liczba szt.	Numery taborowe	Uwagi
Czechosłowacja	Bratysława	T3	1964–1966	42	267–308		[2][3]
		T3SU	1982	20	717–736		[2][3]
		T3SUCS	1985–1989	110	7737–7846		[2][3]
		nadwozie	1976	16	patrz uwagi		[4][3]
	Brno	T3	1963–1972	109	495–580, 1581–1603		[2][5][6]
		T3SUCS	1985–1989	49	1604–1652		[2][5][6]
		nadwozie	1971	1	1497		[5][6][4]
	Koszyce	T3	1963–1967	93	243–335		[2][7]
		T3SU	1982	20	336–355		[2][7]
		T3SUCS	1983–1989	69	356–424		[2][7]
		nadwozie	1970–1979	11	patrz uwagi		[4][7][8]
	Liberec	T3	1965–1973	20	29–48		[2][9]
		T3SU	1982–1983	10	49–58		[2][10]
		T3SUCS	1986–1987	23	59–81		[2][10]
	Most i Litvínov	T3	1967–1972	9	290–298		[2][11]
		T3SU	1982	26	patrz uwagi		[2][11]
		T3SUCS	1983–1987	43	patrz uwagi		[2][11]
		nadwozie	1968–1976	28	patrz uwagi		[11][12]
	Ołomuniec	T3	1966–1970	30	116–145		[2][13]
		T3SUCS	1983–1987	39	146–184		[2][13]
	Ostrawa	T3	1965–1975	97	701–797		[2][14]
		T3SU	1982	5	901–905		[2][14]
		T3SUCS	1983–1987	122	906–1027		[2][14]
		nadwozie	1976–1997	23	732, 777, 798, 1028–1047		[4][14]
	Pilzno	T3	1964–1976	48	160–207		[2][15]
		T3SU	1982	25	208–232		[2][15]
		T3SUCS	1983–1987	55	233–287		[2][15]
	Praga	T3	1960–1976	892	6101–6992	nr 6101 – prototyp	[2][16][17]
		T3SU	1982	20	7001–7020		[2][18][19]
		T3SUCS	1983–1989	272	7021–7292		[2][20][21]
		T3M	1992	1	8071	pierwotnie wagon testowy ČKD nr 8003, sprzedany dla DPP w 1992 r.	[22]
		nadwozie	1966–1996	43	patrz uwagi		[4][23][24][25]
Jugosławia	Osijek	T3YU	1968–1982	26	6839–6848, 7211–7222, 8223–8226		[2][26]
	Sarajewo	T3YU	1967–1969	20	120–139		[2][27]
NRD	Chemnitz	T3D	1968–1988	132	401–532		[2]
	Schwerin	T3D	1973–1988	115	201–297, 401–418		[2]
Rumunia	Gałacz	T3R	1971–1974	50	1–50		[28]
ZSRR	Barnauł	T3SU	1967–1985	444			[29]
	Charków	T3SU	1967–1987	735			[29]
	Dniepr	T3SU	1968–1987	370			[29]
	Donieck	T3SU	1967–1987	251			[29]
	Grozny	T3SU	1981–1986	70			[29]
	Irkuck	T3SU	1967–1968	30			[29]
	Iżewsk	T3SU	1966–1986	270			[29]
	Jekaterynburg	T3SU	1964–1986	530			[29]
	Kamieńskie	T3SU	1972–1986	183			[29]
	Kijów	T3SU	1964–1987	923	5052–5688, 5701–5858, 5901–5994, 6000–6032		[29]
		nadwozie	1981	2			[4]
	Kramatorsk	T3SU	1967	2	22, 23		[29][30]
	Krasnodar	T3SU	1980–1986	115			[29]
	Krzywy Róg	T3SU	1986–1987	50	001–050		[29][31]
	Kursk	T3SU	1966–1987	278			[29]
	Mariupol	T3SU	1967–1975	32	1001–1005, 1008–1034		[29][32]
	Moskwa	T3SU	1963–1987	2069			[29]
		nadwozie	1970–1971	6			[4]
	Niżny Nowogród	T3SU	1978–1986	220			[29]
	Nowokuźnieck	T3SU	1967–1986	215			[29]
	Odessa	T3SU	1966–1987	484	2945–3339, 4001–4089		[29][33][34]
	Orzeł	T3SU	1979–1985	85	001–085		[29][35]
	Piatigorsk	T3SU	1967–1987	117			[29]
	Rostów nad Donem	T3SU	1967–1985	405			[29]
	Ryga	T3SU	1974–1987	243			[29]
	Samara	T3SU	1964–1986	619			[29]
	Taszkent	T3SU	1983–1985	18	2501–2518		[29][36]
	Tuła	T3SU	1965–1986	401			[29]
		nadwozie	1971	1			[4]
	Twer	T3SU	1967–1986	306			[29]
	Ufa	T3SU	1966–1987	360			[29]
	Uljanowsk	T3SU	1966–1986	401			[29]
	Władykaukaz	T3SU	1972–1987	114			[29]
	Wołgograd	T3SU	1967–1987	425			[29]
	Wołżski	T3SU	1967–1980	75	52–126		[29][37][38]
	Woroneż	T3SU	1977–1986	209			[29]
	Zaporoże	T3SU	1966–1987	304			[29]

Numery wagonów

• Most – Litvínov (T3SU): 204, 205, 210, 211, 214, 222–225, 227–234, 236, 238, 246, 247, 249, 250, 259, 261, 266
• Most – Litvínov (T3SUCS): 235, 237, 240–245, 248, 251–254, 257, 260, 264, 269, 271, 274–284, 300–313
• Most – Litvínov (nadwozia): 201–203, 206–209, 212, 213, 215–221, 226, 239, 255, 256, 258, 262, 263, 265, 267, 268, 270, 280
• Praga (nadwozia): 6009, 6012–6025, 6092, 6138, 6163, 6164, 6289, 6457, 6736, 6779, 6795, 6798, 8009, 8015, 8051, 8053, 8063, 8067, 8068, 8072, 8074, 8076, 8077, 8079, 8080, 8082, 8083, 8087–8089
• Bratysława (nadwozia): 202–204, 207, 209–211, 213, 215, 218, 221–224, 228, 229
• Koszyce (nadwozia): 229, 229, 238, 239, 261, 266–268, 298, 301, 302

• Tramwaje Tatra
• Vario LF – tramwaj oparty na konstrukcji T3
• Tatra KT3 – tramwaj powstały na bazie dwóch T3