Mikołaj I Petrowić-Niegosz

Mikołaj urodził się we wsi nieopodal miasteczka Nieguszi. Pochodził ze starej, czarnogórskiej rodziny szlacheckiej – Petroviciów. Rodzina ta mieszkała w tych okolicach już od czasów średniowiecza oraz sprawowała władzę w Czarnogórze w okresie teokracji, gdy krajem kierował prawosławny metropolita Cetynii(inne języki). Jego ojciec Mirko Petrowić-Niegosz (1820–1867) był oficerem armii czarnogórskiej i weteranem wojen Czarnogóry przeciwko Imperium Osmańskiemu. Młodszym bratem ojca był Daniel, który w 1851 uzyskał od Austro-Węgier i Rosji uznanie państwowości czarnogórskiej oraz jawne poparcie dla sprawy zjednoczenia jej ziem^[5] .

Mikołaj był wychowywany w duchu zaleceń brata stryjecznego jego dziadka Stanka (zm. 1851), ostatniego władyki (księcia i biskupa) czarnogórskiego Piotra II. Zaowocowało to u niego wysokim poczuciem odrębności kulturowej Słowian południowych. Mikołaj był przygotowywany do roli wojskowego. Wychowywał się z dala od ojczyzny. We wczesnym dzieciństwie został posłany do Istrii, aby księżna Darinka, żona Daniela I przysposobiła chłopca do zasad etykiety i nauczyła manier dworskich. Mieszkał wtedy w posiadłości ziemskiej Kustic k. Triestu. Księżna była zwolenniczką kultury francuskiej jako właściwej dla przyszłego władcy. Za jej aprobatą został posłany do szkoły w Paryżu. Mikołaj uczył się w Lycée Louis le Grand. W przeciwieństwie do współczesnych mu następców tronów, zwłaszcza włoskich i bałkańskich, kultura francuska nie zdominowała u niego kultury ojczystej. Dzięki paryskiej edukacji zyskał jednak miano księcia obytego na europejskich salonach, wykształconego i nowoczesnego.

Już w młodości Mikołaj wykazywał zagorzały patriotyzm, co wyrażał m.in. pisząc wiersze. Reprezentowały one wysoki poziom artystyczny i miały umocnić poczucie odrębności kulturowej Czarnogórców.

13 sierpnia 1860, wraz ze śmiercią swojego stryja Daniela i rezygnacją ojca, objął rządy książęce^[6] . Natychmiast podjął przygotowania wojenne przeciwko Turcji, wspierając powstanie w Hercegowinie (1852–1862). Mikołaj wystosował ultimatum do sułtana, aby ten uznał suwerenność Czarnogóry i dokonał korekcji granic, włączając do księstwa portowe miasto Bar^[7]. Jednak klęska militarna Bośniaków, zmusiła Mikołaja do podjęcia rokowań pokojowych w 1862. Niepodległość kraju utrzymał wyłącznie dzięki interwencji dyplomacji Francji i Rosji^[7].

Pod wpływem nastrojów społecznych, powodowanych przez kolejne powstanie w Hercegowinie (1875–1878), Mikołaj zainicjował rozmowy z księciem Serbii Milanem II, w wyniku których kierowane przez nich państwa zawarły w czerwcu 1876 sojusz antyturecki^[8]. Traktat ustalił, że państwa będą dystansowały Austro-Węgry od spodziewanego konfliktu i wystąpią w nim wspólnie oraz, że po wygranej Bośnia przypadnie Serbii, a Hercegowina Czarnogórze^[8]. 30 czerwca 1876 Serbia wypowiedziała wojnę Turcji, ogłaszając że „ruch sprzymierzonych państw słowiańskich jest czysto narodowy”^[8]. Konflikt, który przeszedł do historii jako serbska wojna o niepodległość(inne języki), zakończył się rozejmem 15 stycznia 1877. Pomimo militarnej porażki doprowadził on do ujęcia sprawy serbskiej przez delegację rosyjską na konferencji w San-Stefano^[6] . Na mocy zawartego traktatu 3 marca 1878, Mikołaj uzyskał dla Czarnogóry część południowej Hercegowiny, Bar i Podgoricę^[9].

Potwierdzenie statusu niepodległego państwa na konferencji berlińskiej (1878) oraz zwiększenie terytorium Czarnogóry zapewniły jej podstawy rozwoju gospodarczego^[10]. Pojawienie się nielicznej warstwy mieszczańskiej i inteligencji skłoniło Mikołaja do przeprowadzenie reform ustrojowych kraju^[11]. W 1879 zadekretował zniesienie Senatu, a w jego miejsce ustanowił rząd złożony z pięciu ministerstw i uchwałodawczą Skupsztinę. Rzeczywiście Mikołaj sprawował władzę absolutną, gdyż na szefa rządu powołał swego kuzyna Bożydara, zaś nowy organ parlamentarny składał się z ośmiu wojewodów mianowanych przez księcia^[11].

W polityce zagranicznej Mikołaj utracił w 1870 poparcie Francji, wraz z upadkiem Napoleona III^[12]. Pozostawał wierny sojuszowi z Rosją, który potwierdził w 1868. Pozwoliło to Mikołajowi nie tylko na korzystne wsparcie Czarnogóry na arenie międzynarodowej. Również zapewniło to staranne wykształcenie jego córkom. Poprzez małżeństwa córek, Milicy i Anastazji z wielkimi książętami rosyjskimi, Piotrem(inne języki) i Mikołajem Mikołajewiczami jego rodzina weszła do bliskiego otoczenia carów^[13]. Książę Mikołaj szybko stawał się popularny tak wśród domów panujących, jak wśród mieszkańców wszystkich krajów południowosłowiańskich^[13]. Car Mikołaj II nazwał swojego czarnogórskiego imiennika „najlepszym przyjacielem, jakiego w ogóle ma Rosja”^[13]. Szukał książę oparcia także we Włoszech, jednak poza realizacją ambicji dynastycznych poprzez małżeństwo córki Heleny z następcą tronu Wiktorem Emanuelem wiele nie uzyskał^[12]. Szczególnie złe relacje prowadził z Serbią od czasu, gdy król Aleksander odrzucił propozycję ożenku z jedną z młodszych córek Mikołaja – Ksenią lub Wierą. Zmiany przyniósł dopiero przewrót dworski w Serbii w 1903, w którego wyniku władzę królewską objął jego zięć Piotr^[12].

Zmiana domu panującego w Serbii doprowadziła również do pobudzenia opozycji czarnogórskiej. Pod jej wpływem Mikołaj zwołał w 1905 zawieszoną Skupsztinę, nazywając ją zgromadzeniem ustawodawczym^[13]. W czasie jej obrad oktrojował Czarnogórze konstytucję, w znacznej mierze wzorowaną na serbskiej ustawie zasadniczej z 1869^[13]. Pod auspicjami księcia zawiązała się Prawdziwa Partia Narodowa z premierem na czele. Jednak opozycyjna do niej liberalna Partia Narodowa również miała charakter dynastyczny, bo przewodniczył jej kuzyn księcia Aleksander(inne języki)^[13]. W 1907 po zdobyciu większości parlamentarnej przez drugą z partii i utworzeniu rządu Marka Radulovicia, książę rozwiązał Skupsztinę i rozpoczął prześladowanie opozycji^[13].

Książę rozpisał nowe wybory, w których wyniku wyłonił się posłuszny monarsze rząd Lazara Tomanovicia. W wyniku terroru państwa w 1909 uwięziono 40 działaczy opozycji^[13]. Wobec działań księcia wzrastała na sile tajna opozycja młodoserbska. Wywodząca się tego ruchu organizacja Omladina (pol. Odnowa) zorganizowała szereg nieudanych zamachów na życie Mikołaja^[14].

Kryzys bośniacki w 1908 zmusił Mikołaja do wydania deklaracji z 5 kwietnia tegoż roku, gdzie stwierdził, że pomimo sojuszu nie poprze zbrojnej interwencji Serbii, przemilczał jednak kwestię przynależności Hercegowiny^[15]. Dzięki poparciu Włoch doprowadził również do uwolnienia portów Czarnogóry z blokady przez flotę austro-węgierską^[15].

Mikołaj I rozpoczął pracę nad stworzeniem pierwszej czarnogórskiej konstytucji, którą nadał w 1905 pod naciskiem społeczeństwa, domagającego się większych swobód obywatelskich i praw socjalnych. Sam król widział potrzebę wprowadzenia konstytucji, jednak uważał, że należy się z tym wstrzymać. W 1906 przeprowadził reformę finansową, wprowadzając banknoty i opanowując galopującą inflację.

W 1883 r. Mikołaj odwiedził sułtana, z którym utrzymywał dobre stosunki, zarówno prywatne, jak i dyplomatyczne. W 1896 r. książę świętował dwóchsetlecie dynastii Petroviciów. W tym samym roku uczestniczył w koronacji cara Mikołaja II. W maju 1898 r. odwiedził królową Wiktorię w Windsorze. Dobre stosunki z państwami zachodnimi i Rosją pozwoliły Mikołajowi na aprobatę jego starań o koronę dla Czarnogóry. 28 sierpnia 1910 r. podczas obchodów jubileuszu 50-lecia panowania, władca przyjął tytuł króla, zgodnie z petycją od Skupsztiny (parlamentu)^[6] . W tym samym czasie został mianowany marszałkiem polowym armii rosyjskiej. Ten tytuł nigdy wcześniej nie przypadł żadnemu z cudzoziemców poza ks. Wellingtonem.

Kiedy w 1912 wybuchła I wojna bałkańska, król Mikołaj był jednym z najbardziej entuzjastycznych zwolenników ataku na Turcję. Pragnął zupełnie wypchnąć Portę z Europy. Zdobył Szkodrę, mimo że Turcy zablokowali całe wybrzeże Czarnogóry. Dzięki Mikołajowi Czarnogóra stała się najwierniejszym sojusznikiem Serbii (serbski król Piotr I był jego zięciem). W czasie I wojny światowej zobowiązał się do pomocy Serbii w odebraniu Austriakom Bałkanów. Czarnogóra miała nadzieję na zdobycie zachodniej części Hercegowiny. Po tym jak Skupsztina doszła w 1918 r. do porozumienia z Piotrem I Karadziordzieviciem, Czarnogóra stała się w 1918 r. częścią Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców^[5] . Mikołaj I pozostał na emigracji we Włoszech aż do swojej śmierci w 1921 r.

W 1989 trumny ze zwłokami Mikołaja I i jego żony Mileny zostały przywiezione z San Remo, gdzie uprzednio para królewska była pochowana i złożono je w marmurowych sarkofagach w kaplicy na Ćipurze w Cetyni, niedaleko pałacu królewskiego, który kiedyś zamieszkiwali.

• Wiesław Balcerak: Powstanie państw narodowych w Europie Środkowo-Wschodniej. Warszawa: PWN, 1974.
• Mirosław Dymarski: Odbudowa państwowości Czarnogóry – uwarunkowania historyczne i współczesne. W: Bałkany Zachodnie: Między przeszłością a przyszłością. Paweł Chmielewski (red.). Łódź: Wyd. UŁ, 2013, s. 397–409. ISBN 978-83-7525-969-8.
• Wacław Felczak, Tadeusz Wasilewski: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
• Mikołaj, król Czarnogóry. W: Małgorzata Hertmanowicz-Brzoza, Kamil Stepan: Słownik władców świata. Kraków: Wyd. „Zielona Sowa”, 2005, s. 466. ISBN 83-7435-077-6.
• Wiktor Hebda. Kształtowanie się państwowości Czarnogóry. „Politeja”. T. 8 (nr 1), s. 359–388, 2012. ISSN 2391-6737. 
• Mikołaj I. W: Britannica : Edycja polska. Wojciech Wolarski (red.). T. 26: Ma–Mi. Poznań: Wyd. „Kurpisz”, 2002, s. 388. ISBN 83-86600-54-3.
• Mikołaj I Petrowić-Niegosz. W: Wielka encyklopedia PWN. Jan Wojnowski (red.). T. 17: Mao–Moholy-Nagy. Warszawa: WN PWN, 2003, s. 415. ISBN 83-01-13827-0.

• Lista pochówków władców Czarnogóry ze zdjęciami grobów