Jerzy Duda-Gracz

Ukończył Państwowe Liceum Technik Plastycznych w Częstochowie (obecna nazwa: Zespół Szkół Plastycznych im. Jacka Malczewskiego w Częstochowie)^[1], a następnie Akademię Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie Wydział Grafiki w filii w Katowicach (obecnie Akademia Sztuk Pięknych w Katowicach), gdzie otrzymał dyplom w 1968 roku. Później pracował w ZWUS. Nauczał na Wydziale Grafiki w latach 1976–1982, był docentem, nauczycielem akademickim malarstwa i grafiki^[2]. W latach 1992–2001 nauczał w Europejskiej Akademii Sztuk w Warszawie, a później, aż do śmierci, pracownik Wydziału Radia i Telewizji im. K. Kieślowskiego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.

Profesor Jerzy Dzierżysław Duda vel Gracz był określany jako „wnikliwy satyryk” o ostrym programie publicystyczno-moralizatorskim. Jego malarstwo zawsze budziło silne emocje. Przedstawiając ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz używając czytelnych symboli, obnażał ludzkie wady – głupotę, nietolerancję, zakłamanie, chamstwo, lenistwo, ślepą fascynację pieniądzem i kulturą amerykańską.

Każdy obraz Dudy-Gracza oznaczony jest numerem i datą. Artysta tłumaczył, że ta dokumentacja miała być początkowo czynnikiem dyscyplinującym młodego malarza. Po latach okazało się to bardzo przydatne w tropieniu falsyfikatów.

Krzysztof Teodor Toeplitz pisał o malarstwie Dudy-Gracza, że to świat głęboko tragiczny. Świat, w którym człowiek nie potrafi znaleźć wewnętrznej harmonii i godnego miejsca. Często także wpisywano artystę w nurt groteski, porównując jego twórczość z malarstwem Petera Bruegla i Witolda Wojtkiewicza.

Sam artysta tak mówił o swojej sztuce: „maluję świat, który odchodzi, umiera, gdzie więcej jest snu, zdarzeń z dzieciństwa, świat w pejzażu przedindustrialnym. Na moich obrazach nie ma drutów telefonicznych, kabli, anten satelitarnych, samochodów, samolotów – tego wszystkiego, co zaprowadzi człowieka z powrotem na drzewo, jeżeli nadal będzie się tak intensywnie rozwijał pod tym względem” ; „Maluję to, co mi w duszy gra; im bardziej człowiek pierniczeje, tym lepiej wie, że odchodzi, a z nim cały ten świat. Z upływem czasu rodzi się czułość i tęsknota za tym, co bezpowrotne”.

Z okazji jubileuszu 25-lecia pracy artystycznej, powiedział, że „żegna się z publicystyką, bo przeszły mu już naiwne pasje poprawiania świata”.

Twórca zmarł na trzeci zawał serca^[3] 5 listopada 2004, podczas wieczornej drzemki w trakcie pleneru malarskiego w Łagowie.

Do najbardziej znanych prac zalicza się m.in.:

• Pamięci ojca (1970)
• List na zachód (1973)
• Jeźdźcy Apokalipsy, czyli Fucha (1977)
• Kalendarz polski (1981)
• Wigilia (1981)

Stworzył wiele autoportretów oraz portretów – m.in. Jerzego Waldorffa i Kazimierza Rudzkiego.

• Motywy i Portrety Polskie (1968–1979)
• Motywy, Tańce, Dialogi Polskie (1980–1983)
• Obrazy Jurajskie (1984–1986)
• Obrazy Arystokratyczno-Historyczne (1985–1991)
• Pejzaże Polskie i Obrazy Prowincjonalno-Gminne (od 1986)
• Golgota Jasnogórska (2000–2001)

Od 1999 malarz pracował nad cyklem obrazów będących malarską interpretacją wszystkich dzieł ulubionego kompozytora katowickiego artysty – Fryderyka Chopina^[4]. Prace te ukończył jesienią 2003. Każdy z utworów posiada swój własny obraz, a w przypadku większych form muzycznych – każda z jego części. Wszystkie te obrazy, wedle słów samego artysty, zostały namalowane po uprzednich głębokich studiach nad życiem i twórczością Chopina ze szczególnym uwzględnieniem wypowiedzi kompozytora na temat swoich dzieł. Całość tworzy przedsięwzięcie artystyczne pt. Chopinowi składające się z 313 dzieł obrazujących 295 utworów. Cykl składa się z serii prac akwarelowo-temperowych („Etiudy”, „Preludia”, „Pieśni”), olejnych (wszystkie pozostałe formy muzyczne), oraz całunów symbolizujących utwory zaginione.

Obrazy te, w postaci ekspozycji multimedialnej, były prezentowane na Światowej Wystawie EXPO 2005 w Japonii [1], a po raz pierwszy zostały udostępnione bezpośrednio widzom na jesieni 2005 w salach Teatru Wielkiego – Opery Narodowej w Warszawie, z okazji odbywającego się w tym samym czasie XV Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.

• Przemienienie – plafon utworzony dla kościoła pw. Przemienienia Pańskiego we wsi Kamion-Toporów (Parafia św. Franciszka z Asyżu w Toporowie) – 1995
• Golgota Jasnogórska, klasztor o.o. Paulinów, Częstochowa – 2000/2001

• 1981: Filomena Marturano reż. M. Pawlicki, Teatr Śląski w Katowicach, Katowice
• 1984: Gra o Każdym reż. A. Dziuk, Teatr Stary, Kraków
• 1988: Carmen reż. M. Fołtyn, Państwowa Opera Śląska w Bytomiu, Bytom
• 1993: Pokusa reż. A. Dziuk, Teatr S.I. Witkiewicza, Zakopane
• 1999: Don Giovanni reż. W. Ochman, Państwowa Opera Śląska w Bytomiu, Bytom
• 2000: Grześkowiak reż. Laco Adamik, Centrum Sztuki Impart, Wrocław
• 2003: Kaligula reż. Agata Duda Gracz, Teatr J. Słowackiego, Kraków

• „Kultura Ludowa. Kultura Narodowa”, Galeria Zachęta, Warszawa 1978
• „Polaków Portret Własny”, Muzeum Narodowe, Kraków 1979
• „Malarstwo Polskie XX wieku”, Muzeum Narodowe, Kraków 1984
• „Życie Ludzi – Los Ziemi”, Galeria Zachęta, Warszawa 1986
• „Miasto i Ludzie w sztuce współczesnej”, Muzeum Historii M. Kraków 1999
• „Osobni” Muzeum Śląskie, Katowice 2000
• „Chopinowi” Jerzy Duda-Gracz, Teatr Wielki Warszawa 2005

• „Novy Ruch Polonaise”, Galeria Espace Cardin, Paryż 1974
• 41 Międzynarodowe Biennale Sztuki, Wenecja 1984
• 20 i 21 Międzynarodowe Targi Sztuki, Kolonia 1986, 1987
• Wystawa Światowa „EXPO'92" Sewilla 1992
• „Sztuka z Polski”, Krefeld 1998

Warszawa, Kraków, Wrocław, Poznań, Gdańsk. Muzeum Sztuki – Łódź, Muzeum Collegium Maius – Kraków, Muzeum Flagi Ziemi PAN – Warszawa, Centrum Scenografii Polskiej – Katowice, Muzeum Karykatury – Warszawa.

Katowice, Wałbrzych, Częstochowa, Gliwice, Opole, Słupsk, Olsztyn, Łódź, Bydgoszcz, Toruń, Radom, Bytom, Zabrze, Chełm, Chorzów.

Opole, Słupsk, Kielce, Łódź, Warszawa, Kraków, Wrocław, Sieradz, Katowice, Gorzów Wielkopolski, Olsztyn.

Muzeum Ufizzi – Florencja, Muzeum Watykańskie, Muzeum im. A. Puszkina – Moskwa, Muzeum Miejskie Gandawa, Muzeum Fundacji Bawag – Wiedeń, Muzeum Miejskie – Oldenburg

Austria, Belgia, Czechy, Dania, Francja, Holandia, Izrael, Japonia, Kanada, Meksyk, Norwegia, Rosja Szwecja, Szwajcaria, USA, Wenezuela, Wielka Brytania, Włochy, Węgry.

Wiesława Ochmana, Wojciecha Fibaka, Krafta-Alexandra księcia zu Hohenlohe-Oehringen.

• Nagroda Krytyki im. Cypriana Kamila Norwida, 1975
• Nagroda Prezesa Rady Ministrów II Stopnia, 1979
• Nagroda Prezydenta Miasta Katowice
• Nagroda Wojewody Katowickiego
• Nagroda Ministra Kultury i Sztuki I stopnia, (1985)
• Nagroda TPSP – Warszawa, za wydarzenie artystyczne roku („Obrazy holenderskie”), 1987
• Nagroda Polskiego Radia Katowice im. Juliusza Ligonia
• Nagroda Ministra Spraw Zagranicznych, 1988
• Medal „Polonia” i Srebrny Medal Solidarności Globalnej (za udział w EXPO'92), 1993
• Honorowa Nagroda Literacko-Artystyczna „Metafory” im. Klemensa Janickiego, Bydgoszcz, 1998
• Nagroda „Hanys”, Ruda Śląska, 2000

• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (Postanowieniem Prezydenta RP z 21 lutego 2000 r., „W uznaniu wybitnych zasług dla kultury polskiej, za osiągnięcia w pracy artystycznej”)^[5]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1996)^[6]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1986)
• Srebrny Krzyż Zasługi (1977)
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1980)
• Srebrna Odznaka Zasłużonemu w Rozwoju Województwa Katowickiego (1978)
• Nagroda Św. Brata Alberta (Warszawa 2001)

Uchwałą Rady Miasta Katowice 2007 roku nazwano jedną z ulic M.Katowice imieniem Jerzego Dudy-Gracza. W 2007 r. Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 540 tys. sztuk znaczek pocztowy o nominale 1,35 zł przedstawiający autoportret Jerzego Dudy-Gracza^[7].

• Ulica Jerzego Dudy-Gracza w Katowicach

• Jerzy Duda Gracz – Pro Memoria – wrocławska kolekcja, katalog wystawy, Muzeum Miejskie Wrocławia, 2005, ISBN 83-89551-12-8.
• Kamiński Ireneusz Jan, Duda Gracz, Penta, 1997.
• Matynia A., Powroty, Agaton, 1994.
• Matuchniak-Krasuska Anna, O recepcji groteski J. Dudy Gracza, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 1999.
• Bogdan Snoch: Górnośląski Leksykon Biograficzny. Suplement do wydania drugiego. Katowice: Muzeum Śląskie, 2006, s. 31. ISBN 83-60353-11-5.
• Toeplitz Krzysztof Teodor, Jerzy Duda Gracz, Arkady, 1985, 1992, ISBN 83-213-3600-0.

• Prof. przew. kwal. I Jerzy Dierżysław Duda vel Gracz, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2017-11-01] .
• Prezentacja obrazów artysty w Galerii Sztuki Katarzyny Napiórkowskiej
• Jerzy Duda-Gracz. Totalny striptiz – wywiad z artystą na temat jego malarstwa