Symbolizm
Symbolizm (gr. sýmbolon, tłum. znak umowny[1]) – kierunek w poezji i sztukach plastycznych, powstały we Francji i Belgii w drugiej połowie XIX wieku, zakładał, że świat poznawany zmysłami (materialny) jest złudą skrywającą prawdziwy, idealny świat, którego zmysłami i rozumem nie można zinterpretować. Pojęć ze świata prawdziwego nie da się opisać za pomocą zwykłego języka, może to zrobić tylko symbol.
W poezji symboliści dążyli do wywołania nastroju nie poprzez efekty malarskie, jak parnasiści, ale poprzez rytm i melodykę wiersza.
Historia
edytujZa prekursora symbolizmu uznawany jest rosyjski poeta Jewgienij Baratynski[2][3].
Po raz pierwszy nazwa symbolizm pojawiła się w 1886 r. w tytule manifestu programowego młodych poetów francuskich. Jesienią 1886 na łamach paryskiego dziennika „Le Figaro”. Jean Moréas ogłosił pierwszy manifest symbolizmu (Le Symbolisme), uznając go za przezwyciężenie pozostałości romantyzmu i dążeń parnasizmu. Dalsze elementy programu zostały zawarte w tekstach Verlaine'a, Mallarmégo, a także czterech numerach pisma "Le Symboliste", założonego w 1886 przez poetę Gustava Kahna. Nazwa bardzo szybko rozpowszechniła się w całej Europie: z Francji, Belgii, Niemiec, Skandynawii dotarła do Polski. Symbolizm przeciwstawiał się realizmowi, nie odsłaniał uczuć ani nie przekazywał idei. Symboliści opowiadali się za kunsztowną i swobodną (w odróżnieniu od parnasistów) formą wiersza.
Gorącym zwolennikiem symbolizmu w Polsce był Zenon Przesmycki („Miriam”)[4].
Po raz pierwszy w historii kultury nowy prąd miał korzenie muzyczne[5]. W powstaniu symbolizmu wielką rolę odegrała wizja „totalnego” dzieła sztuki sformułowana w pismach i wyrażona w dramatach muzycznych Richarda Wagnera. Pod wrażeniem wagnerowskich idei, Charles Baudelaire uznał muzykę za wzór dla poezji wyrażającej najbardziej osobiste i nieuchwytne przeżycia oraz wrażenia. „Takiego znaczenia nabrała dla symbolistów muzyka, bo to właśnie ona – skuteczniej niż słowo, a nawet obraz (wtedy jeszcze realistyczny) – pobudzała uczucia i wyzwalała intuicję”[5]. Programowym postulatem symbolistów stała się „korespondencja sztuk”, a kult „muzyczności” sprawił, że poeci coraz więcej uwagi poświęcali brzmieniu dobieranych słów, rezygnowali z regularnej budowy strof oraz wersyfikacji.
Nade wszystko muzyki! Dla niej
Przenoś wiersz nieparzysty nad inne
- Paul Verlaine, manifest Sztuka poetycka[a]
Symboliści, na przekór naturalizmowi, dążyli do wyrażania ogólnoludzkich problemów psychologicznych oraz treści metafizycznych, które można poznawać jedynie przez intuicję, emocje, podświadomość. Chcieli docierać w rejony niedostępne poznaniu racjonalnemu, poza byt realny, do rzeczywistości transcendentalnej. Ich podstawowym środkiem ekspresji stał się symbol, skrót, bowiem pojmowali sztukę jako swoisty język abstrakcyjnych znaków syntetycznych komunikujących o przeżyciach i emocjach artysty.
Symbolizm najsilniej zarysował się w literaturze: francuskiej (Arthur Rimbaud, Paul Verlaine, Stéphane Mallarmé, Charles Baudelaire), rosyjskiej (Aleksandr Błok, Andriej Bieły), belgijskiej (Maurice Maeterlinck), a także w polskiej (Bolesław Leśmian, Leopold Staff, Stanisław Wyspiański). Rozwijał się także w plastyce: francuskiej (Gustave Moreau, Pierre Puvis de Chavannes, Odilon Redon, nabiści), rosyjskiej (Michaił Wrubel), norweskiej (Gustav Vigeland), austriackiej (Gustav Klimt), polskiej (Józef Mehoffer, Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, Witold Wojtkiewicz, Władysław Podkowiński, Wlastimil Hofman) a także w wielu innych europejskich państwach.
Malarstwo symbolistyczne wywodzi się od twórczości Gustave’a Moreau, Arnolda Böcklina i prerafaelitów.
Symboliści rozpatrują obraz niezależnie od rzeczywistości, jest dla nich samodzielny, nie musi się odnosić do niczego poza subiektywnością jego twórcy. Kolor i forma były rozumiane jako wizualne ekwiwalenty myśli i wrażeń, choć nie zostały skrystalizowane w żaden formalnie jednolity styl jak np. niemiecki ekspresjonizm. Symboliści przeciwstawiali się dziewiętnastowiecznemu zapatrzeniu w naukę, mechanizacji i wzrastającemu materializmowi społeczeństw.
Uwagi
edytuj- ↑ tłum. Mieczysław Jastrun
Przypisy
edytuj- ↑ symbolizm, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-01-16].
- ↑ Baratynski Jewgienij A., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-05-28].
- ↑ Baratynski Jewgienij Abramowicz,, [w:] Mały Słownik Pisarzy Narodów Europejjskich ZSRR, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1966, s. 30.
- ↑ Andrzej Trzebiński: Pamiętnik. Iskry, 2001, s. 271. ISBN 978-83-207-1679-5.
- ↑ a b Danuta Gwizdalanka: Przemiany kultury muzycznej XX wieku. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, 2011, s. 22. ISBN 83-224-0922-2., cytat: „W przeszłości awangardę artystycznych przemian stanowili zazwyczaj literaci. Wytyczali sztuce nowe zadania, pobudzając malarzy oraz muzyków do poszukiwania tematów i form jeszcze nieznanych”
Bibliografia
edytuj- Jean Cassou: Encyklopedia symbolizmu. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1992. ISBN 83-221-0504-5.
- Ingo F. Walther: Art of the 20th Century. Taschen, 2005. ISBN 978-3-8228-4089-4.