Biała (miasto)

 

Miasto jest położone w południowo-zachodniej Polsce, w województwie opolskim, około 7 km od granicy z Czechami, na pograniczu Kotliny Raciborskiej i Wysoczyzny Bialskiej. Należy do Euroregionu Pradziad. Leży na terenie Nadleśnictwa Prudnik (obręb Prudnik)^[6]. Przez granice administracyjne miasta przepływa rzeka Biała i potok Psiniec^[7].

W Białej panuje klimat umiarkowany ciepły. Średnia temperatura roczna wynosi +8,3 °C. Duże zróżnicowanie dotyczy termicznych pór roku. Średnie roczne opady atmosferyczne w rejonie Białej wynoszą 613 mm. Dominują wiatry zachodnie^[8].

Według Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju częściami Białej są^[9]:

• Stare Miasto
• Szonowice

W mieście znajduje się również osiedla^[10]:

• os. Tysiąclecia
• os. 40-lecia

 

Nazwa miejscowości pochodzi od polskiej nazwy koloru białego^[11]. Polską historyczną nazwą miasta była nazwa Biała. Heinrich Adamy w swoim spisie nazw miejscowości na Śląsku, wydanym w 1888 roku we Wrocławiu, wymienia jako najstarszą zanotowaną nazwę Bela, Bialy podając jej znaczenie „Von der Saline Czulicz bei Bialy kommt der name Zülz” (pol. Od salin Czuliczów obok Białej wywodzi się nazwa Zülz)^[11]. Niemiecka nazwa Zülz pochodzi więc od zgermanizowanego nazwiska śląskiego rodu Czuliczów, do których należała salina (miejsce pozyskiwania soli) usytuowana w okolicy obecnej miejscowości Biała. Podobny wniosek płynie z lektury topograficznego opisu Śląska z 1865 roku, który wymienia dwie miejscowości: miasto Biała (Zülz)^[12] oraz Solec (Alt-Zülz)^[13].

Miejscowość została wymieniona w zlatynizowanej formie antiquum Culez w łacińskim dokumencie wydanym w 1285 roku przez Bolesława księcia opolskiego^[14]. W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 wymienione są dwie zlatynizowne nazwy miejscowości: Bela i Czolz^[15][16].

W 1475 roku w łacińskich statutach Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Czulcze^[17].

W niemieckojęzycznym opisie geograficznym pruskiego Śląska i hrabstwa kłodzkiego z 1832 roku podane są dwie nazwy miasta: Zülz i Bialy^[18]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod polską nazwą Bialy oraz nazwą niemiecką Zulz^[19]. Statystyczny opis Prus z roku 1837 notuje „Zülz (poln. Biala)”^[20].

Polską nazwę Biała oraz niemiecką Zulz w książce Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej wydanej w Głogówku w 1847 wymienił górnośląski ksiądz i pisarz Józef Lompa^[21]. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku notuje miasto pod obecnie stosowaną, polską nazwą Biała, a także niemiecką Zülz we fragmencie: „Zülz (1226 Bela, Urba Zulicensis, polnisch Biała)”^[12]. Źródło cytuje również stare miasto Białej we fragmencie „Altstadt (1379 alta Civitas Czulcz, polnisch Stari miasto)”, a także leżącą w pobliżu miejscowość Solec we fragmencie „Alt-Zülz (1534 Soletz, polnisch Sollec)”^[13]. Opis notuje także treść łacińskiej inskrypcji z otoku miejskiej pieczęci: Sigillum civitatis Czulitz^[12].

12 listopada 1946 r. ustalono polską nazwę miejscowości – Biała^[22].

W historycznych dokumentach nazwę miasta wzmiankowano w różnych językach oraz formach: Bela (1225), Bela (1226), Bela (1238), Bala (1279), Bela (1285), Belam alias Czolz (ok. 1300), Byela (1303), Zoltz (1317), Culcz (1318), Stadt Czulcz (1451), Biala, Biela, Zülz (1551), Biele (1583), Zülz, poln. Biała (1845), Biały, inaczej Biała lub Biały Solc, niem. Zülz (1880), Biała, Zülz (1900), Zülz – Biała, -ej, bialski (1946), Biała, -łej (1980)^[23].

Ślady pobytu człowieka na terenie obecnego miasta Biała, potwierdzone badaniami archeologicznymi, sięgają epoki żelaza. Odnaleziono urnę na prochy oraz ozdobną szpilę z tamtego okresu^[24]. Znaleziono również ołowiane garnki, naczynia i resztki kości^[25].

 

Teren, na którym powstała Biała, należał do plemienia Opolan^[26]. Przedlokacyjna osada na terenie obecnego miasta powstała na przełomie X i XI wieku^[27].

Miejscowość została założona pod koniec XII wieku według prawa niemieckiego jako wieś książęca^[28]. Pierwotna lokacja osady, zwana Starym Miastem, powstała na 40 łanach na szlaku komunikacyjnym z Nysy do Krakowa. Biała wraz z pobliską Prężyną były najbardziej oddalonymi punktami księstwa opolskiego w odniesieniu do Moraw^[10] (pobliski Prudnik oraz Lubrza znajdowały się już na Morawach). Po raz pierwszy wzmiankowana była w dokumencie wystawionym 29 listopada 1225 w Jemielnicy przez księcia opolskiego Kazimierza I, który udzielił przesiedlonym Niemcom w Gościęcinie wszelkich swobód, które posiadali w Białej^[28]. W tymże roku odnotowano istnienie w niej kościoła Świętych Apostołów Piotra i Pawła. W 1240 wieś posiadała prawo miecza^[10].

 

Pod koniec pierwszej połowy XIII wieku na wzniesieniu na zachód od Starego Miasta nastąpiła druga lokacja. Wzniesiono tam drewniany zamek obronny, będący siedzibą kasztelana^[10]. Historyk Jan Piotr Chrząszcz jako początek istnienia Białej jako miasta przyjął okres panowania księcia Władysława, a dokładniej okolice roku 1270. W tymże okresie wzniesiono tu kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny. Istnienie siedziby kasztelanii w Białej potwierdza dokument z 1279^[28]. Od 1273 do 1313 miastem rządzili kasztelanowie: Tomas von Kamen z Kamienia Śląskiego, Świętopełk oraz rycerz Henryk z Grabiny^[10]. 10 kwietnia 1311 w dokumentach obok księcia Bolesława wymieniany był wójt z Białej^[28]. W 1313 miasto weszło w skład księstwa niemodlińskiego^[10]. Pomimo pewnego istnienia jako miasto przed 1285, posiadanie przez Białą praw miejskich potwierdzone zostało dopiero 18 lutego 1327^[28]. Początkowo obowiązywało w niej prawo flamandzkie, następnie średzkie^[10], a w 1372 Henryk I niemodliński nadał Białej prawo magdeburskie^[27]. Wsie w pobliżu Białej stosowały prawo bialskie^[10].

W 1335 wspominany był archiprezbiterat bialski^[29], a w 1374 – szkoła w Białej^[30]. Po śmierci księcia Henryka I w 1382, na zamku w Białej rezydowała jego wdowa Eufemia wrocławska^[10], do której Biała należała do 26 kwietnia 1386^[29]. Miasto przypadło Władysławowi Opolczykowi^[10]. Biała uczestniczyła w porozumieniu z Prudnikiem, Ścinawą Małą, Głogówkiem i Niemodlinem w sprawie ścigania i karania śmiercią przestępców^[29]. W 1427 książę głogówecko-prudnicki Bolko V potwierdził wcześniejszy przywilej zezwalający na osiedlanie się Żydów w Prudniku, Białej, Głogówku i Strzeleczkach^[31]. W czasie rejzy husytów na Śląsk, w marcu 1428 rycerstwo i mieszczanie z Białej zostali wzięci do niewoli przez husytów^[32], natomiast samo miasto zostało splądrowane^[27].

 

W 1502 książę Jan II Dobry nadał mieszkańcom Białej przywilej pozwalający na remont murów obronnych, które groziły zawaleniem. W tymże roku nadał statut cechowy tkaczom w Białej, a w 1503 krawcom, piekarzom i szewcom^[29]. W myśl zawartych z Janem II Dobrym umów Biała wraz z całym księstwem opolsko-raciborskim przypadła królom czeskim z dynastii Habsburgów. Udzielali oni opolskiego lenna m.in. Wazom w latach 1645–1666^[33].

Według księgi podatkowej z 1534, do zamku w Białej należał folwark obok miasta, ogród chmielowy, sad owocowy, staw, mniejszy staw koło Żabnika, las, a także dziewięć wsi: Stare Miasto, Szonowice, Kolnowice, Radostynia, Wasiłowice, Prężyna, lenno wsi Czyżowice, Śmicz i Pleśnica. W mieście znajdował się młyn słodowy. Na terenie miasta mieszkało 9 rodzin żydowskich. W obrębie murów miejskich było 97 właścicieli domów. Na Rynku mieszkało 10 kramarzy, mieścił się tam browar, dwie garbarnie i jeden warsztat garncarski. Na Prudnickim Przedmieściu nie mieszkał nikt, znajdowały się tam jedynie stodoły, natomiast na Nyskim Przedmieściu znajdowały się dwa majątki i było tam 7 właścicieli domów^[33]. 28 października 1544 w Białej wybuchł pożar^[33], który zniszczył wszystkie drewniane budowle w mieście łącznie z kościołem parafialnym^[27].

12 kwietnia 1564 cesarz Maksymilian II Habsburg zlecił powołanie komisji dla stworzenia nowej księgi wieczystej dla Białej. W tym samym roku władzę w mieście przejął baron Georg von Proskowski, właściciel pobliskiego Prószkowa. Udzielił on nowych przywilejów bialskim rzeźnikom, kowalom, ślusarzom i stolarzom. Herb Białej został uzupełniony herbem rodziny Prószkowskich^[33]. Sejmik księstwa opolsko-raciborskiego przyjął uchwałę zobowiązującą Żydów do sprzedania swoich domów, spłacenia długów i opuszczenia granic księstwa. Prószkowscy wstawili się za pozostaniem Żydów w Białej. W konsekwencji Biała stała się jedynym miastem na Górnym Śląsku, w którym było dozwolone swobodne żydowskie osadnictwo^[34]. Drugim takim miastem na całym Śląsku był Głogów^[35]. Osiedlało się tu wielu Żydów, trudniących się głównie handlem. Z czasem było ich tak wielu, że Białą zaczęto nazywać „Miastem Żydów” lub „Miastem Sprawiedliwych”^[36]. W 1584 zmarł Georg von Proskowski, a baronem Białej, Chrzelic i Prószkowa został jego syn – Hans Christoph von Proskowski^[37].

 

Na prośbę barona Hansa Christopha, w piśmie z dnia 13 kwietnia 1601 cesarz Rudolf II zaaprobował osiedlanie się Żydów w Białej. 4 maja 1606 Hans Christoph kupił od cesarza „władztwo Białej”, czyli zamek i miasto z przyległościami^[37]. W latach 1632–1633 w Białej panowała epidemia dżumy^[30]. Miasto zostało splądrowane podczas wojny trzydziestoletniej. Z rachunków podskarbiego z lat 1635–1638 wynika, że w tym czasie w mieście istniały 94 duże domy, 9 domów kramarzy oraz 27 domów poza bramami miasta, czyli na Nyskim i Prudnickim Przedmieściu, odbywały się 3 jarmarki. W spisie z 1647 i 1648 naliczono 155 domów^[37]. Dla upamiętnienia ofiar dżumy z 1633, w 1656 wzniesiono kaplicę cmentarną^[27]. W XVII wieku w mieście schronili się polscy i wiedeńscy Żydzi. Biała do XIX wieku pozostała ośrodkiem życia kulturalnego i gospodarczego społeczności żydowskiej na Górnym Śląsku. Żydzi przyczynili się do rozwoju gospodarczego miasta. W XVIII wieku było to jedyne miasto w Rzeszy Niemieckiej, w którym mieszkało więcej Żydów niż chrześcijan^[38].

 

W 1704 w Białej wybuchła „wojna piwna” spowodowana nieuregulowaną sprzedażą piwa przez pułkownika Johanna Cebullę mieszkającego na zamku^[10]. Do 1742 miasto było siedzibą powiatu sądowego bialskiego w Monarchii Habsburgów^[39]. Po I wojnie śląskiej znalazło się w granicach Królestwa Prus i weszło w skład powiatu prudnickiego w prowincji Śląsk^[40]. Pomiędzy Białą i Gostomią stacjonowały wojska pruskie^[41]. W XVIII wieku Biała podlegała inspekcji podatkowej w Prudniku^[42]. W 1745 Biała stała się miastem garnizonowym^[30]. W 1746 w Białej znajdowała się placówka pocztowa, podlegająca pod urząd pocztowy w Prudniku^[43]. W 1747 na Rynku w Białej wybudowano nowy budynek dla władz miasta, określany jako ratusz^[44]. W 1780 miasto miało 2036 mieszkańców, z czego 1001 było Żydami^[27]. Friedrich Albert Zimmermann w 1784 notował, że w Białej odbywała się uprawa lnu^[45]. W 1791 wybudowano nową cegielnię i odbudowano ratusz. Biała była ośrodkiem koronkarstwa. Po pożarze w 1793 w mieście zaczęto stawiać murowane budynki^[10].

Po wprowadzeniu edyktu emancypacyjnego w 1812 wielu Żydów zamieszkałych w Białej zaczęło przeprowadzać się w lepiej rozwinięte gospodarczo rejony Śląska^[46]. Wśród nich znalazł się Samuel Fränkel, który założył tkalnię lnu i adamaszku (późniejszy „Frotex”) w Prudniku^[47]. Przez kilka kolejnych lat w Białej chowano zmarłych Żydów z pobliskich miejscowości, między innymi z Prudnika^[48], Opola^[49], Raciborza^[50] i Koźla^[51]. Podczas wojen napoleońskich w 1813 w Białej przy ulicy Wałowej i Szkolnej kwaterowały wojska Napoleona^[27].

Pierwotnie w miejscowości dominowała ludność polskojęzyczna, co odnotowuje topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 roku we fragmencie: „In den älteren Zeiten wurde mehr Polnisch als Deutsch gesprochen, gegenwärtig ist aber die deutsche Sprache die vorherrschende.” („W starszych czasach mowa była bardziej polska niż niemiecka, ale w chwili obecnej dominującym językiem jest niemiecki.”)^[12]. Z powodu praktyk germanizacyjnych, Polacy z Białej posyłali swoje dzieci poza Śląsk, na dawne terytorium Królestwa Polskiego, aby w spokoju mogły uczyć się języka polskiego, o czym pisał w „Gazecie Toruńskiej” Filip Robota^[52]. W 1861 w Białej mieszkało 339 Żydów^[53].

 

W 1854 zbudowano szosę do Prudnika, a w 1864 szosę do Krapkowic. W 1868 powołano Związek Czeladniczy, w 1890 ochotniczą straż pożarną^[54]. Po podziale dziedzictwa w 1872 miasto kupiło zamek. Od 1875 był on wykorzystywany na cele oświatowe. Do 1925 mieściło się w nim seminarium nauczycielskie^[10]. Od 1872 istniał Związek Oszczędnościowo-Pożyczkowy^[25]. We wrześniu 1893 założono Męski Związek Gimnastyczny. Sąd Miejski w Białej, który miał swoją siedzibę w ratuszu, został zawieszony i przeniesiony do Prudnika^[54]. W 1895 zawiązana została spółka Kolej Prudnicko-Gogolińska z siedzibą w Prudniku, której celem stała się budowa drugorzędnej, normalnotorowej linii lokalnej z Prudnika do Gogolina, m.in. przez Białą. Linia została oddana do użytku w 1896^[55]. W latach 1895–1896 wzniesiono powiatowy szpital im. św. Elżbiety w Białej. W 1898 zbudowano cukrownię w Szonowicach^[54].

Na początku XX wieku liczba mieszkańców wzrosła do 2816 osób. W mieście znajdowało się więzienie i urząd celny. Zbudowano gazownię i wodociąg, rozpoczęto modernizację budynków, rozbudowano szosę między Białą i Ligotą Bialską^[25]. Według spisu ludności z 1 grudnia 1910, na 2842 mieszkańców Białej 2382 posługiwało się językiem niemieckim, 430 językiem polskim, 2 innym językiem, a 28 było dwujęzycznych^[56]. Podczas I wojny światowej w hali sportowej w Białej mieścił się lazaret. W mieście działał Czerwony Krzyż^[57].

 

Od 1919 Biała należała do nowo utworzonej prowincji Górny Śląsk. Prowincja została zlikwidowana w 1938, a 18 stycznia 1941 utworzono ją ponownie.

W 1921 w zasięgu plebiscytu na Górnym Śląsku znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Biała znalazła się po stronie zachodniej, poza terenem plebiscytowym^[56]. W mieście odbyło się zebranie, podczas którego działacze narodowi Aleksander Skowroński i Franciszek Strzoda opowiedzieli się za Polską. Mieszkańcy Białej dołączali do straży granicznej. W mieście dochodziło do potyczek między Niemcami i Polakami. Po wybuchu III powstania śląskiego do Białej przybywali uciekinierzy z Głogówka i Krapkowic^[58].

 

W Białej powołano Klub Towarzyski, Seminaryjny i Klub Sportowy, a także Katolicki Związek Kobiecy, Związek Niemców, Ochotnicza Kolumna Sanitarna, Spółdzielnia Mieszkaniowa^[58]. W latach 20. XX wieku został założony Park Miejski w Białej^[59]. 27 sierpnia 1922 poświęcono pomnik poległych w I wojnie światowej^[58]. W mieście utworzono lokalny oddział Prudnickiej Powiatowej Kasy Oszczędności^[60].

W styczniu 1932 Bruno Schramm, członek Sturmabteilung, został pobity podczas walk ulicznych z komunistami w Białej i zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. Został on przez nazistów uznany za męczennika^[61]. Podczas nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938, bojówki hitlerowskie spaliły bialską synagogę zbudowaną w 1774^[62].

 

W styczniu 1945 przez Białą przeszły kolumny więźniów niemieckich obozów koncentracyjnych. W toku tzw. „marszu śmierci” wiele osób zmarło lub zostało zamordowanych przez Niemców^[63].

Oddziały niemieckie zostały w 1945 roku wyparte z miasta przez oddziały 117 korpusu piechoty 21 Armii i 7 samodzielnego korpusu zmechanizowanego gwardii ze składu 1 Frontu Ukraińskiego. W walkach o miasto zginęło 137 żołnierzy Armia Czerwona. Na miejscu ich pierwotnego pochówku na Placu Zamkowym postawiono Pomnik Wdzięczności Armii Czerwonej^[64]. W wyniku walk została spalona wschodnia pierzeja Rynku z ratuszem^[10]. Sowieci ograbiali domy w mieście, a także kościół, szpital i plebanię^[65].

Od marca do maja 1945 powiat prudnicki znajdował się pod kontrolą radzieckiej komendantury wojskowej. 11 maja 1945 polska administracja przejęła władzę cywilną w powiecie prudnickim^[66]. Mieszkańcom Białej, posługującym się dialektem śląskim bądź znającym język polski, pozwolono pozostać w mieście po otrzymaniu polskiego obywatelstwa. W 1945 roku na ul. Prudnickiej ówczesny komendant posterunku Milicji Obywatelskiej ufundował symboliczną tablicę ku pamięci partyzantów polskich poległych podczas okupacji^[64].

W 1950 dyrekcja szpitala w Prudniku utworzyła izbę porodową w Białej^[67]. We wrześniu 1950 założono Gminną Kasę Spółdzielczą w Białej (późniejszy Bank Spółdzielczy)^[68]. Cegielnia parowa Ewalda Lichy w Białej została przejęta przez Prudnickie Zakłady Terenowego Przemysłu Materiałów Budowlanych w Prudniku^[69].

„Podział administracyjny województwa opolskiego według stanu na dzień 31 sierpnia 1964 r.” wymienia integralne części miasta: Stare Miasto, Szynowice^[70].

W mieście powstały nowe osiedla: Tysiąclecia i 40-lecia. W 1980 zbudowano nowy gmach szkolny^[10].

Pod koniec XX wieku w Białej zbudowano oczyszczalnię ścieków^[10]. W 2021 średniowieczna Wieża Bramy Prudnickiej została wyremontowana i udostępniona do zwiedzania dla turystów^[71]. W 2023 dwie wieże wodociągowe zostały zaadaptowane na punkty widokowe^[72]. Podczas powodzi 14 września 2024 została zalana nisko położona część miasta^[73]. Ucierpiały m.in. ulice Nyska i Przedmieście, stadion miejski i smażalnia ryb^[74].

Miasto zamieszkiwane jest przez mniejszość niemiecką oraz Ślązaków^[75]. Mieszkańcy posługują się gwarą prudnicką, będącą odmianą dialektu śląskiego.

Według danych GUS z 30 czerwca 2018, Biała miała 2442 mieszkańców (34. miejsce w województwie opolskim i 813. miejsce w Polsce), powierzchnię 14,71 km² (19. miejsce w województwie opolskim i 425. miejsce w Polsce) i gęstość zaludnienia 165,9 os./km²^[76].

Biała podlega pod Urząd Statystyczny w Opolu, oddział w Prudniku^[77].

Liczba mieszkańców

 ^[81]

Zabytki w Białej

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[82]:

• układ urbanistyczny
• kościół parafialny pw. Wniebowzięcia NMP, gotycki z XIV w., 1544 r., XVIII w.
• kościół filialny pw. śś. Piotra i Pawła, z XIV w., 1690 r.
• cmentarz żydowski
• zamek, późnorenesansowy z XVI w., 1640 r., XVIII w., XIX w.
• kapliczka
• kapliczka, ul. Kilińskiego 13
• mury miejskie obronne, z XV w. z basztami
  • brama – Wieża Bramy Prudnickiej
• wieża wodociągowa, tzw. wodna, z 1606 r.- XVII w., XX w.
• wodociągowa wieża ciśnień, ul. Wodociągowa wraz z otoczeniem w granicach działki nr 1584/3
• spichlerz, ul. Przedmieście 6
• Szpital, ul. Moniuszki 8, z 1896 r.
• dom mieszkalny, ul. Prudnicka 11 (d. 6)
• dom mieszkalny, ul. Prudnicka 15 (d. 8)
• domy mieszkalne, pierzeja zachodnia Rynku, z XIX w.
• dom mieszkalny, Rynek 14 (d. 20)
• dom mieszkalny, Rynek 15 (d. 21)
• dom mieszkalny, Rynek 17 (d. 23)
• dom mieszkalny, Rynek 20 (d. 26)
• dom mieszkalny, ul. Wałowa 1
• dom mieszkalny, ul. Wałowa 3

 

 

Biała stanowi ośrodek usługowy o znaczeniu lokalnym; drobny przemysł dziewiarski i materiałów budowlanych.

W mieście swoją siedzibę miały nieczynne już Prudnickie Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego i Pończoszniczego w Białej Prudnickiej. W skład niego wchodziły trzy zakłady: Zakład „A” w Białej, Zakład „B” w Łączniku oraz Zakład „C” w Strzeleczkach^[83].

W 2017 wskaźnik bezrobocia w Białej wynosił 7,2%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Białej wynosiło 3 609,33 zł^[5].

34,0% aktywnych zawodowo mieszkańców Białej pracuje w sektorze rolniczym (rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i przemysł wydobywczy), 23,1% w sektorze przemysłowym (przemysł przetwórczy i budownictwo), a 13,5% w sektorze usługowym (handel, naprawa pojazdów, transport, zakwaterowanie i gastronomia, informacja i komunikacja) oraz 2,2% pracuje w sektorze finansowym (działalność finansowa i ubezpieczeniowa, obsługa rynku nieruchomości)^[5].

W mieście od 1994 swoją siedzibę ma zakład rozlewniczy, produkujący wody mineralne oraz napoje bezalkoholowe Ustronianka Sp. z o.o^[84].

Przy ulicy Głogóweckiej 1 znajduje się siedziba firmy PPHU „Rol-Pol” sp.j.^[85], która zajmuje się produkcją nawozów, środków ochrony roślin, materiału siewnego, materiałów budowlanych, paliwa, a także oferuje skup i sprzedaż płodów rolnych, oraz usługi transportowe^[86]. Posiada swoje punkty sprzedaży w Białej, Prudniku, Głogówku, Łączniku i Błażejowicach^[85].

Przy ulicy Prudnickiej 20A znajduje się komis samochodowy DOR-IMP^[87]. Przy ulicy Opolskiej 38 znajduje się firma Usługi ciesielskie Jacek Thiel, która zajmuje się sprzedażą produktów mających zastosowanie w budowie konstrukcji więźby dachowej^[88].

W mieście znajdują się m.in. placówki handlowe sieci: Biedronka, Delikatesy Centrum, Dino Polska^[89], Żabka.

Biała wraz z całą gminą podlega pod inspektorat ZUS w Prudniku^[90].

 

Przez Białą przebiega droga wojewódzka

• 414 Prudnik – Opole

W 2007 r. ukończono budowę wschodniej obwodnicy miasta.

Najdłuższą ulicą w mieście jest ulica Prudnicka (ok. 2,5 km).

 

Nieczynna stacja kolejowa w Białej znajduje się przy ul. Alejka PKP. Najbliższa czynna stacja kolejowa znajduje się w Prudniku.

Lokalni przedsiębiorcy i właściciele majątków ziemskich zawiązali w 1895 spółkę Kolej Prudnicko-Gogolińska z siedzibą w Prudniku, której celem stała się budowa linii lokalnej z Prudnika do Gogolina. Linia kolejowa nr 306 relacji Prudnik – Goglin została oddana do użytku w 1896^[91]. Powódź w 1997 zniszczyła most na Odrze w Krapkowicach, uniemożliwiając dojazd do Gogolina. W 2005 ruch na linii 306 został zawieszony. Zmodernizowana do celów towarowych linia relacji Prudnik – Krapkowice została oddana do użytku w 2016^[92][93]. Na bocznicy między składem militarnym w lesie koło Strzeleczek a Prudnikiem odbywa się wojskowy ruch transportowy^[94].

 

W 2004 prudnicki PKS został sprywatyzowany z udziałem Connex Polska^[95]. W 2008, w wyniku połączenia spółek PKS Connex Prudnik i PKS Connex Kędzierzyn-Koźle, utworzona została spółka Veolia Transport Opolszczyzna^[96], w 2013 przejęta przez Arriva Bus Transport Polska^[97]. W 2019 Arriva wycofała się z Prudnika^[98]. Wówczas organizacją przewozów pasażerskich w Białej i okolicy zajęły się ościenne PKS-y^[99]. W grudniu 2021 powołano Powiatowo-Gminny Związek Transportu „Pogranicze”, mający na celu poprawę jakości transportu^[100].

Ścieżki rowerowe oraz pieszo-rowerowe zostały zbudowane wzdłuż ulic: Prudnickiej, Ogrodowej, Parkowej, Jana i Karola Augustynów^[101].

W 2020 ukończono budowę ścieżki rowerowej z Prudnika do Mosznej, przedłużonej w 2021 do Zieliny^[102]. Ścieżka długości ponad 20 km zaczyna się w Prudniku przy rondzie im. Stanisława Szozdy i prowadzi wzdłuż dróg wojewódzkich nr 414 i 409 przez Lubrzę, Dobroszewice, Białą, Krobusz, Dębinę i Moszną^[103], kończąc się w Zielinie^[102].

 

W Białej znajdują się szkoły:

• Publiczne Przedszkole, ul. Tysiąclecia 16^[104]
• Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jarosława Iwaszkiewicza, ul. Tysiąclecia 16^[105]
• Technikum
• Zasadnicza Szkoła Zawodowa

31 sierpnia 2013 Zespół Szkół w Białej został włączony do Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Prudniku^[106].

 

• Gminne Centrum Kultury w Białej^[107]
• Dni Białej – impreza plenerowa organizowana corocznie w lipcu na bialskim rynku^[108]
• Bialska Akademia Wiedzy i Umiejętności^[109]
• Międzypokoleniowy Teatr Odlotowy
• Bialska Parada Orkiestr Dętych^[110]
• DFK – Deutscher Freundeskreis^[111]

• Andrzej Sapkowski – Boży bojownicy, 2004; Lux perpetua, 2006

• Tygodnik Prudnicki
• Prudnik24
• Express Prudnicki
• Gazeta Pogranicza
• Nowa Trybuna Opolska – oddział w Prudniku

• Biała TV
• TV Prudnik (TV Pogranicza)

• Radio Opole – oddział w Prudniku
• Radio Park

• Teraz Prudnik!^[112] (do 2017 Tygodnik Prudnicki^[113])
• prudnik24.pl^[114]
• prudnicka.pl^[115]

 

 

Dekanat Biała

• parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (ul. 1 Maja 8)
  • kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (ul. 1 Maja 8)
  • kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła (Stare Miasto 8)

• Cmentarz Komunalny
• Cmentarz żydowski

• synagoga (spalona w 1938)
• kościół ewangelicki (nieczynny)

 

Głównym podmiotem odpowiedzialnym za sport i rekreację w mieście jest Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji z siedzibą przy ul. Prudnickiej 35^[116].

• boisko sportowe (ul. Koraszewskiego)
• boiska do gier małych w Parku Miejskim
• place gier i zabaw dla dzieci

• LKS Polonia Biała (piłka nożna)
• AP Biała (piłka nożna)
• Tigers Biała (piłka nożna)
• White MTB Team Biała (kolarstwo)

W 2000 w Białej odbyły się mistrzostwa Polski juniorów do lat 14 w szachach^[117]. 11 lipca 2012 przez Białą przebiegała trasa wyścigu Tour de Pologne^[118].

 

Miasto jest siedzibą gminy miejsko-wiejskiej. Organem wykonawczym jest burmistrz. W wyborach samorządowych w 2018 na urząd został wybrany Edward Plicko^[119]. Siedzibą władz jest Urząd Miejski na Rynku.

Mieszkańcy Białej wybierają do swojej Rady Miejskiej 3 radnych (3 z 15). Pozostałych 12 radnych wybierają mieszkańcy terenów wiejskich gminy Biała^[120].

Liczba radnych poszczególnych ugrupowań w Radzie Miejskiej w latach 2002–2028^[a]:

 

Ta sekcja od 2024-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

• Bonifatius Schmidt (1809–1823)
• Franz Kammel (1823–1830)
• Carl Gottwald (1830–1837)
• Friedrich Huth (1837–1843)
• Henryk Engel (1843–1867)
• Müller (1867–1875)
• Hauptmann von Euen (1875–1882)
• Freyhube (1882–1893)
• Badura (1893–1924)
• Julius Spak (1924–1941)
• Pätzold (1941–1945)

• Zygfryd Kusber (1990–1992)
• Henryk Małek (1992–2002)
• Arnold Hindera (2002–2014)
• Edward Plicko (od 2014)

 

Biała jest miastem o dużych walorach turystycznych^[131]. Oddział PTTK „Sudetów Wschodnich” w Prudniku ustanowił turystyczną Odznakę Krajoznawczą Ziemi Prudnickiej, którą zdobywa się poprzez zwiedzenie odpowiedniej liczby obiektów w miejscowościach położonych na ziemi prudnickiej, w tym w Białej^[132]. W Białej zaczyna się i kończy trasa Kolarskiego Rajdu Dookoła Ziemi Bialskiej, za przejechanie którego PTTK Prudnik przyznaje odznakę^[133].

12 i 14 lipca 2010, w ramach organizowanego w Prudniku VI Europejskiego Tygodnia Turystyki Rowerowej, w którym wzięli udział rowerzyści z całej Europy, przez Białą prowadziły trasy „Szlakiem Pielgrzyma” i „Szlakiem Jeńców Wojennych”^[134].

Przez Białą prowadzą szlaki turystyczne:

•   Szlakami bociana białego (46,6 km): Biała – Solec – Olbrachcice – Wierzch – Wilków – Rostkowice – Mokra – Łącznik – Brzeźnica – Górka Prudnicka – Ligota Bialska – Biała^[135]
•   Szlakami bociana białego (27 km): Biała – Prężyna – Miłowice – Śmicz – Pleśnica – Grabina – Otoki – Wasiłowice – Biała^[135]
• Opolskie pielgrzymowanie: Opole – Kamień Śląski – Góra Świętej Anny – Głogówek – Biała – Prudnik – Nysa – Opole^[136]
• W poszukiwaniu piękna żydowskich cmentarzy (19 km): Osobłoga – Krzyżkowice – Dytmarów – Olszynka – Słoków – Olbrachcice – Biała^[137]
• Dwa zamki w jeden dzień (12,5 km): Biała – Krobusz – Łącznik – Chrzelice^[138]
• Biała – Moszna (10 km): Biała – Krobusz – Dębina – Moszna^[139]
• Biała – Dębina – Łącznik (9,2 km)^[140]
• Szlakiem zabytkowych kościołów (9,12 km): Prężyna – Biała – Śmicz – Miłowice – Kolnowice – Otoki – Ligota Bialska – Krobusz – Dębina – Łącznik – Mokra – Żabnik – Gostomia – Solec – Olbrachcice^[141]
• Szlak zamków i pałaców dorzecza Osobłogi^[135]
• Szlak śląskich sanktuariów dorzecza Osobłogi^[135]

Przez Białą prowadzą szlaki rowerowe^[142]:

•   Trasa rowerowa PTTK nr 261-c: Biała – Stare Miasto – Solec – Olbrachcice – Wierzch – Wilków – Rostkowice – Gostomia – Krobusz – Radostynia – Mokra – Łącznik – Brzeźnica – Górka Prudnicka – Ligota Bialska – Biała
•   Trasa rowerowa PTTK nr 262-z: Biała – Stare Miasto – Solec – Rostkowice – Gostomia – Nowa Wieś Prudnicka – Urszulanowice – Moszna – Ogiernicze – Łącznik – Chrzelice – Rzymkowice – Pogórze – Frącki – Brzeźnica – Górka Prudnicka – Ligota Bialska – Biała
•   Trasa rowerowa PTTK nr 263-n: Biała – Wasiłowice – Otoki – Grabina – Kolonia Otocka – Puszyna – Pleśnica – Śmicz – Miłowice – Prężyna – Biała

 

• Wieża Bramy Prudnickiej – jedna z pozostałości po średniowiecznych murach miejskich Białej. Wspomagała obronę Bramy Prudnickiej i stanowiła punkt obserwacyjny. Następnie pełniła rolę więzienia. Po remoncie wnętrza w 2021 pełni rolę punktu widokowego na panoramę miasta i okolic^[71].
• wieża wodna – zbudowana na przełomie XVI i XVII wieku, dostarczała wodę do zamku Prószkowskich, następnie miasta w obrębie murów obronnych. Pełniła tę rolę do XX wieku, kiedy zbudowano nowy system wodociągowy. W 2023 utworzono punkt widokowy na dachu budowli^[143].
• wieża ciśnień – wzniesiona w 1913. W 2023 utworzono punkt widokowy w dawnym zbiorniku na wodę^[143].

• Szpital im. św. Elżbiety (ul. Moniuszki 8)
• Przychodnia Medyczna „Zdrowie” (ul. Opolska 2)^[144]

• Policja – Posterunek Policji (ul. Prudnicka 29a), podległy Komendzie Powiatowej Policji w Prudniku^[145]
• Straż pożarna – Ochotnicza Straż Pożarna (ul. Prudnicka 35)^[146]

Teren miasta, jak i całej gminy Biała, położony jest w strefie nadgranicznej w związku z czym Straż Graniczna dysponuje, na tym obszarze, specjalnymi kompetencjami w zakresie bezpieczeństwa^[147]. Gminę Biała obejmuje zasięgiem służbowym placówka Straży Granicznej w Opolu ze Śląskiego Oddziału SG^[148].

• Artur Klose^[149]
• Zbigniew Komarnicki^[150]
• Eryk Murlowski^[151][152]
• Anna Myszyńska^[153]
• Filip Robota^[154]
• Manfred Słaboń^[155]
• Harry Thürk^[156]

• Colmar Grünhagen: Codex Diplomaticus Silesiae T.9 Urkunden der Stadt Brieg. Breslau: Josef Max & COMP., 1870.
• Johann GeorgJ.G. Knie Johann GeorgJ.G., Alphabethisch-Statistisch-Topographische Uebersicht aller Dörfer, Flecken, Städte und andern Orte der Königl. Preuß. Provinz Schlesien ..., Breslau: Graß, Barth und Comp., 1830, OCLC 751379865  (niem.).
• FelixF. Triest FelixF., Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, OCLC 315739117  (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
• L. Freiherrn: Der Preußische Staat in allen seinen Beziehungen (...) Dritter Band. Berlin: Verlag von’August Hirschwald, 1837.
• Ryszard Kasza: Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle. Przemysław Birna, Franciszek Dendewicz, Piotr Kulczyk. Prudnik: Powiat Prudnicki, 2020. ISBN 978-83-954314-5-6.

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Informacje w Wikipodróżach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

• Witryna Urzędu Miasta
• Biały, inaczej Biała lub Biały Solc, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 197 .
• Historia Żydów w Białej. sztetl.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-12)]. na archiwalnej stronie portalu Wirtualny Sztetl
• Biała, [w:] Archiwum wycinków prasowych, Instytut Śląski [dostęp 2020-11-09] .