Zygmunt Lercel

Zygmunt Lercel

Siwiński, Z-24

podporucznik
Data i miejsce urodzenia	2 maja 1921 Włocławek
Data i miejsce śmierci	1 czerwca 1950 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1939–1945
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa

Zygmunt Lercel ps. „Siwiński”, „Z-24” (ur. 2 maja 1921 we Włocławku, zm. 1 czerwca 1950 w Warszawie) – podporucznik Wojska Polskiego, agent Głównego Zarządu Informacji.

Zygmunt Lercel urodził się 2 maja 1921 we Włocławku, w rodzinie Mieczysława (1894–1944), legionisty II Brygady, i Genowefy z Siwińskich (1901–1954)^[1][a]. Był starszym bratem Henryka Marcina (1925–1997), Marii Antoniny (ur. 1927) i Antoniego Filipa (ur. 1930).

Zygmunt przed wybuchem II wojny światowej ukończył gimnazjum salezjańskie w Aleksandrowie Kujawskim. Był członkiem „Sokoła”. W czasie kampanii wrześniowej walczył w 14 pułku piechoty jako ochotnik. 3 września jako wartownik powstrzymał niemieckich sabotażystów przed podpaleniem koszar we Włocławku, za co został odznaczony^{[potrzebny przypis]}. Został wzięty do niemieckiej niewoli, ale wkrótce zwolniony. Według jego własnych informacji, przez większość okupacji prowadził w Warszawie sklep spożywczy i jednocześnie od 1941 roku należał do Związku Walki Zbrojnej, a od 1943 roku do wywiadu Armii Krajowej. 8 września 1941 roku zawarł związek małżeński z Sabiną Rybińską.

W końcu lipca 1944 roku wyjechał do Krakowa, a pod koniec sierpnia powrócił na Mazowsze i w Pruszkowie zgłosił do niemieckiej policji kryminalnej, wówczas należącej strukturalnie do Gestapo. Jako członek Kripo zajmował się tropieniem ukrywających się Żydów oraz brał udział w egzekucjach. Po wojnie utrzymywał, że służba w niemieckiej policji została mu nakazana przez przełożonych z Armii Krajowej, którzy chcieli go wykorzystać jako źródło informacji o niemieckich jednostkach wojskowych, jednak brak ku temu dokumentów. Gdy odnalazł po kilku miesiącach zaginioną w powstaniu warszawskim rodzinę, zdezerterował z Kripo i przeniósł się do Łodzi.

Przed nadejściem Armii Czerwonej wyjechał w 1945 roku do Włoch, gdzie wstąpił do 2 Korpusu Polskiego i w stopniu podporucznika służył w 3 Dywizji Strzelców Karpackich. W II Korpusie miał rzekomo przejść kurs dla oficerów informacji i propagandy i podjąć współpracę z wywiadem brytyjskim. Przebywając we Włoszech, usiłował też ściągnąć do siebie pozostałą w Polsce żonę. Kiedy jej przyjazd okazał się niemożliwy, Lercel podjął współpracę z podległą rządowi lubelskiemu Misją Wojskową, co zostało jednak wykryte przez kontrwywiad 2 Korpusu Polskiego. Po dekonspiracji wyjechał do Polski. Został tajnym współpracownikiem Głównego Zarządu Informacji. Przyjął pseudonim „Siwiński” będący nazwiskiem panieńskim matki. Razem z żoną otrzymali dokumenty legalizacyjne. On legitymację oficerską, w której figurował jako kapitan, a Sabina Lercel – legitymację żony oficera^[3].

30 grudnia 1946 Prezydium Krajowej Rady Narodowej nadało ppor. Zygmuntowi Lercel Krzyż Walecznych „za wybitne zasługi w dziele zorganizowania Odrodzonego Wojska Polskiego i bohaterskie czyny w walce niemieckim najeźdźcą”^[4].

W połowie 1946 roku został skierowany do rozpracowania pomorskich oddziałów partyzanckich majora Zygmunta Szendzielarza „Łupaszki”. Szukając kontaktów z tym środowiskiem podawał się za oficera 2 Korpusu Polskiego. Nawiązał znajomość z pochodzącą spod Radomska córką oficera 2 Korpusu, która znała także członków struktur Konspiracyjnego Wojska Polskiego. Celem rozbicia niedobitków tych struktur rozpoczęto 9 sierpnia 1946 roku akcję „Lasy”. Lercel miał wcielić się w oficera „Z-24” przysłanego przez 2 Korpus jako następca aresztowanego niedawno dowódcy KWP Stanisława Sojczyńskiego „Warszyca”. W ciągu kilku tygodni Lercel zdołał uzyskać akceptację dowódców pododdziałów dla swojej osoby i dobrze poznać strukturę konspiracyjnych jednostek. Po miesiącu akcji zaczął wzywać dowódców na spotkania, podczas których byli oni aresztowani i przekazywani GZI lub zabijani. Zniknięcie kolejnych dowódców ukrywał przed partyzantami, tłumacząc, że zostali oni przerzuceni na Lubelszczyznę. Skutkiem akcji były liczne aresztowania i obławy na szeregowych żołnierzy podziemia.

W uznaniu zasług w operacji „Lasy” Lercel został nagrodzony kwotą 25 000 zł oraz przydziałem deficytowych towarów. Następnie został skierowany do rozpracowania partyzantki na Lubelszczyźnie, ale nie odniósł tam sukcesu. Również kolejna operacja w Małopolsce zakończyła się porażką. Sfrustrowany Lercel zaczął w raportach dla przełożonych pisać nieprawdę, popadł też w alkoholizm.

W 1948 roku zauważono fałszerstwa w jego raportach. Przełożeni zaczęli się obawiać, że jego nieodpowiedzialne zachowanie i powielanie w nowych operacjach elementów starych akcji może doprowadzić do dekonspiracji agenta i w ten sposób zagrozić siatce kontrwywiadowczej GZI. 10 września 1948 roku został zatrzymany i osadzony w areszcie Informacji Wojskowej w Krakowie^[5]. Śledztwo prowadzone przeciwko niemu zostało zakończone 26 stycznia 1950 roku aktem oskarżenia. Zygmunt Lercel został oskarżono o to, że jako funkcjonariusz niemieckich władz bezpieczeństwa działał na szkodę osób poszukiwanych i prześladowanych przez władze ze względów politycznych i rasowych. Od września do grudnia 1944 roku przyczynił się do aresztowania w Pruszkowie i Częstochowie łącznie siedmiu osób narodowości polskiej oraz dwóch narodowości żydowskiej. Ponadto w akcie oskarżenia znalazł się zarzut nielegalnego posiadania broni palnej^[6]. 15 marca 1950 roku został skazany na łączną karę śmierci i przepadek całego mienia na rzecz Skarbu Państwa. Skarga rewizyjna skazanego nie została uwzględniona przez Najwyższy Sąd Wojskowy. 25 maja 1950 roku Prezydent RP Bolesław Bierut nie skorzystał z prawa łaski. 30 maja 1950 roku Lercel został przewieziony do więzienia mokotowskiego. Tam 1 czerwca 1950 roku o godz. 20.30 został rozstrzelany^[6]. Pochowany w kwaterze na Łączce, gdzie grzebano straconych w tym więzieniu żołnierzy Armii Krajowej.

• Jerzy Bednarek, Zygmunt Lercel (1921–1950), agent Głównego Zarządu Informacji Wojska Polskiego w: Aparat represji w Polsce w Polsce Ludowej 1944-1989 Nr 1 (5), Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Rzeszowie, Rzeszów 2007, ISSN 1733-6996.