Traktat angielsko-irlandzki

Ten artykuł od 2012-03 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Traktat angielsko-irlandzki (ang. Anglo-Irish Treaty, Treaty, ofic. Articles of Agreement for a Treaty Between Great Britain and Ireland, irl. Conradh Angla-Éireannach) – traktat angielsko-irlandzki, kończący irlandzką wojnę o niepodległość.

Negocjacje zaczęły się w lipcu 1921. Na czele angielskiej delegacji stał premier Wielkiej Brytanii Lloyd George, stronę irlandzką reprezentował Michael Collins oraz Arthur Griffith. Po wielu dyskusjach i sporach traktat ostatecznie podpisano w Londynie o 2:20 w nocy 6 grudnia 1921^[1].

• powoływał Wolne Państwo Irlandzkie (The Irish Free State), obejmujące 26 hrabstw południowych
• Wolne Państwo stawało się dominium brytyjskim, jak Australia, Kanada, Nowa Fundlandia, Nowa Zelandia i Afryka Południowa
• przynależność 6 hrabstw północnych (ulsterskich) miała zostać rozstrzygnięta później (o jej przyszłości miał decydować lokalny parlament w Belfaście).
• zachowywał przysięgę wierności wobec króla i prawo monarchy do mianowania gubernatora
• zobowiązywał skarb irlandzki do spłacenia części brytyjskiego długu wojennego
• uznawał działający od 1919 irlandzki parlament
• ograniczał obecność wojsk brytyjskich w Wolnym Państwie (jedynie Royal Navy zachowywała bazy w kilku portach)

Brytyjska Izba Gmin zatwierdziła traktat 16 grudnia 1921 większością 401 przeciw 58^[2], Izba Lordów tegoż dnia większością 166 przeciw 47^[3].

7 stycznia 1922 parlament w Dublinie ratyfikował traktat nieznaczną większością głosów (64 za, 57 przeciw)^[4], co spotkało się z burzliwymi protestami Eamona de Valery i części IRA – chodziło zwłaszcza o możliwy podział Irlandii i przysięgę wierności. De Valera rozpoczął wojnę domową. W tym czasie przez Ulster przetoczyła się fala antykatolickich rozruchów. 5 grudnia 1922 przyjęto konstytucję Wolnego Państwa. Dzień po jej przyjęciu Ulster formalnie opuścił Wolne Państwo.

Zgodnie z art. 18 Traktatu Wersalskiego Sekretariat Ligi Narodów zarejestrował Traktat 11 lipca 1924^[5].

Część zapisów traktatu nigdy nie znalazła realnego odzwierciedlenia w rzeczywistości (np. gubernator nie miał żadnej władzy). Stanowił on jednak olbrzymi krok na drodze Irlandii do niepodległości, równocześnie jednak Traktat stał się podstawą faktycznego podziału Irlandii na dwie odrębne części: Republikę Irlandii (pełna niepodległość w 1937) i Irlandię Północną (pozostającą w granicach państwa brytyjskiego). Uznaje się go także za główne źródło targającego Ulster po dziś dzień konfliktu religijnego.

• Neil Hegarty: Story of Ireland. Londyn: BBC Books, 2011, s. 281-283. ISBN 978-1-849-90246-5.