Tori Amos

Tori Amos

Tori Amos (2017)
Imię i nazwisko	Myra Ellen Amos
Data i miejsce urodzenia	22 sierpnia 1963 Newton, Karolina Północna
Instrumenty	fortepian, klawesyn, klawikord, klawinet, organy Hammonda, wurlitzer, rhodes, fisharmonia
Typ głosu	mezzosopran[1]
Gatunki	rock alternatywny[2], pop alternatywny[2], indie rock[2]
Zawód	piosenkarka, muzyk, producent muzyczny, kompozytorka
Aktywność	od 1979
Wydawnictwo	Atlantic Records, Epic Records, Rhino Records, Universal Republic, Deutsche Grammophon, Mercury Classics, Decca Records
Powiązania	Y Kant Tori Read
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Strona internetowa

Tori Amos, właśc. Myra Ellen Amos^[2] (ur. 22 sierpnia 1963 w Newton^[2]) – amerykańska piosenkarka, autorka tekstów i piosenek, pianistka.

Śpiewa, grając na fortepianie, przy akompaniamencie sekcji rytmicznej, elektrycznych gitar i niekiedy sekcji smyczkowej. Jej utwory charakteryzują się metaforycznym przesłaniem i osobistym wydźwiękiem.

Do 2005 sprzedała ponad 12 milionów albumów na całym świecie^[3]. Była nominowana do wielu nagród muzycznych, w tym np. osiem razy do nagrody Grammy.

Była pierwszym rzecznikiem, utworzonej w 1994, amerykańskiej organizacji „Rape, Abuse & Incest National Network” (RAINN) – darmowego telefonu zaufania łączącego osoby dzwoniące z najbliższym lokalnym centrum kryzysowym dla ofiar przemocy na tle seksualnym.

Gdy miała dwa lata, wykazała talent muzyczny, potrafiąc samodzielnie odtworzyć na fortepianie zasłyszaną melodię^[4]. Mając trzy lata, skomponowała swoje pierwsze piosenki. W latach 1968–1974 była uczennicą Konserwatorium Muzycznego „Peabody”, gdzie uczyła się gry na fortepianie klasycznym^[5]. Po sześciu latach przerwała naukę w konserwatorium^[5]. Mając 13 lat, zaczęła grać koncerty w klubach gejowskich i barach z fortepianem^[6]. W 1977 wygrała lokalny konkurs talentów, wykonując piosenkę „More Than Just a Friend”^[5].

W wieku 16 lat wraz z bratem Mikiem napisała piosenkę „Baltimore”, która powstała na potrzeby konkursu organizowanego przez włodarzy miasta Baltimore. Dzięki utworowi zwyciężyli w konkursie, sama piosenka w 1980 została wydana w małym nakładzie jako debiutancki singiel Amos^[5]. W międzyczasie stworzyła i nagrała kilka innych kompozycji, które jej ojciec wysyłał do różnych wytwórni muzycznych^[5]. Jedno z demo muzycznych odsłuchał producent Narada Michael Walden, który zaproponował jej współpracę; pomimo realizacji kilku wspólnych nagrań, nie ujrzały one światła dziennego^[5]. Ofertę wokalistce złożyła też wytwórnia Atlantic Records, która po przesłuchaniach nastolatki podpisała z nią kontrakt na nagranie sześciu albumów.

W 1984 przeprowadziła się do Los Angeles, by rozwijać karierę muzyczną. W 1986 założyła zespół Y Kant Tori Read, z którym 6 stycznia 1988 wydała debiutancki album studyjny, również zatytułowany Y Kant Tori Read. Płyta nie była sukcesem komercyjnym^[7], co skłoniło Amos do rozwiązania grupy i skupienia się na działalności solowej. W 1990 rozpoczęła pracę nad materiałem na pierwszą solową płytę^[8]. Album, zatytułowany Little Earthquakes, miał swoją premierę 6 stycznia 1992. Materiał został ciepło przyjęty przez krytyków^[9] i słuchaczy, dzięki którym dotarł do 14. miejsca brytyjskiej listy bestsellerów i otrzymał status platynowej płyty w Stanach Zjednoczonych, gdzie ukazał się 25 lutego 1992. Kilka miesięcy później przeprowadziła się do Nowego Meksyku, gdzie nagrała drugi solowy album pt. Under the Pink.^{[potrzebny przypis]} Płyta wydana 25 stycznia 1994^[10] zadebiutowała na pierwszym miejscu UK Albums Chart^[11].

Po sukcesie albumu Under the Pink regularnie wydaje kolejne płyty: Boys for Pele (1996), From the Choirgirl Hotel (1998), To Venus and Back (1999), Strange Little Girls (2001), Scarlet’s Walk (2002), The Beekeeper (2005), American Doll Posse (2007), Abnormally Attracted to Sin (2009), Midwinter Graces (2009), Night of Hunters (2011), Gold Dust (2012), Unrepentant Geraldines (2014) i Native Invader (2017).

25 września 2013 w Lyttelton Theatre (Royal National Theatre) w Londynie odbyła się premiera musicalu The Light Princess, będącego adaptacją szkockiej baśni autorstwa George’a MacDonalda^[12][13]. Tori Amos jest autorką muzyki i tekstów piosenek, a Samuel Adamson – scenariusza (adaptacji) i tekstów piosenek^[12][14]. Widowisko reżyserowała Marianne Elliott^[13]. Za choreografię odpowiadał Steven Hoggett^[12][13].

Jest córką Mary Ellen Amos (z domu Copeland)^[15] i Edisona Amosa, doktora teologii^[16]. Ma dwoje starszego rodzeństwa, brata Edisona Amosa juniora i siostrę Marie Ellen, z zawodu lekarkę^[17].

Prababka Amos ze strony matki, Margaret Little, wywodziła się z plemienia Czirokezów i była jedną z osób, które uciekły z tzw. Szlaku Łez^[18]. Jej wnukiem był David „Poppy” Copeland, z którym Amos była silnie związana. Zmarł, gdy miała 9 lat. Zdaniem rodziny, wokalistka nigdy nie pogodziła się z jego śmiercią^[19]. Ojciec Amos wywodził się z konserwatywnej i religijnej rodziny irlandzkiej^[20]. Jego matka, Addie Allen Amos, była kobietą wykształconą – ukończyła studia na Uniwersytecie Wirginii^[21], co nie było powszechne wśród kobiet w jej czasach. Byłą osobą silnie wierzącą, a jej religijność była konserwatywna^[22]. To za jej sprawą ojciec Amos został pastorem metodystów, rezygnując z marzenia o karierze lekarskiej^[16]. Wokalistka w wywiadach opowiadała o konflikcie z babką, przede wszystkim z powodu wyznawanych przez Addie Amos konserwatywnych poglądów na seksualność^[22].

W 1998 poślubiła inżyniera dźwięku i realizatora, Marka Hawleya. Mają córkę Natashyę „Tash” Lórien Hawley. Mieszka w małej wiosce w Kornwalii, gdzie ma prywatne studio.

 Zobacz więcej w artykule Y Kant Tori Read, w sekcji Dyskografia.

W Polsce była dziewięć razy, dając jedenaście koncertów:

• 16 grudnia 2001, 9 marca 2005, 12 października 2011 (retransmisja 15 października 2011) i 24 sierpnia 2017 (transmisja na żywo^[50]) wystąpiła na kameralnych koncertach w Studiu im. Agnieszki Osieckiej w Trójce.
• 24 stycznia 2003 roku zaśpiewała dla publiczności zgromadzonej w poznańskiej Hali widowiskowo-sportowej Arena.
• 19 czerwca 2007 roku w ramach trasy koncertowej „American Doll Posse Tour” Tori Amos wystąpiła w Sali Kongresowej w Warszawie.
• 9 października 2009 w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu oraz 10 października 2009 w warszawskiej Sali Kongresowej podczas trasy „Sinful Attraction Tour”
• 13 października 2011 – dzień po w/w koncercie w Studiu im. Agnieszki Osieckiej – wystąpiła w Warszawie w Sali Kongresowej w ramach trasy „Night of Hunters”^[51].
• 13 października 2012 wystąpiła w Warszawie w Sali Kongresowej z towarzyszeniem Polskiej Orkiestry Radiowej w ramach trasy promującej album Gold Dust^[52].
• 12 czerwca 2014 wystąpiła w Warszawie w Sali Kongresowej w ramach trasy „Unrepentant Geraldines”^[53].
• 28 kwietnia 2023 wystąpiła w Spodku w Katowicach w ramach trasy „Ocean to Ocean tour 2023”

• Strona oficjalna (ang.)
• Toriphoria – strona fanowska m.in. z wywiadami z artystką