Wikipedysta:Rewoar/brudnopis3
Obszar |
okolice Czadcy, Bukowina, Ziemie Odzyskane | ||
---|---|---|---|
Pismo/alfabet |
łacińskie | ||
Klasyfikacja genetyczna | |||
lub | |||
W Wikipedii | |||
| |||
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu. |
Gwara czadecka (słow. kysucké goralské nárečia) – gwara przejściowa, posiadająca cechy dialektów małopolskiego i śląskiego języka polskiego. Słowaccy językoznawcy uważają ją za gwarę przejściową słowacko-polską, małopolskiego-śląskiego pochodzenia. Posługują nią obecnie się rdzenni mieszkańcy 4 wsi w powiecie Czadca na Słowacji, mieszkańcy wysp językowych w głębi Słowacji, potomkowie wywodzących się z Czadeckiego mieszkańcy 3 wsi na Bukowinie oraz repatrianci z tej krainy na Ziemiach Odzyskanych.
Klasyfikacja
[edytuj | edytuj kod]Według polskich językoznawców jest to gwara pasa górskiego (inna nazwa: pas podhalańsko-beskidzki) dialektu małopolskiego języka polskiego[1]. Słowaccy uważają zaś, że te pierwotnie małopolskie gwary, pod wpływem kontaktów polsko-słowackich, stały się gwarami przejściowymi polsko-słowackimi. Zaliczają je do gwar góralskich (słow. goralské nárečia)[2].
Zasięg
[edytuj | edytuj kod]W Czadeckiem gwara występuje w 4 wsiach (w tym 3 wsie z gwarą przejściową słowacko-czadecką)
. W słowackiej części tego regionu gwary używa się w 11 wsiach: 9 w powiecie Namiestów i 2 w powiecie Twardoszyn (w tym jedna wieś z gwarą przejściową słowacko-orawską). Ponadto gwara przejściowa słowacko-orawska występuje w wyspach językowych poza Orawą, we 5 wsiach, założonych przez osadników z Górnej Orawy[2].
Nazwa polska | Nazwa słowacka | Powiat (okres) | Uwagi |
---|---|---|---|
Czerne | Čierne | Czadca | gwara przejściowa słowacko-czadecka |
Oszczadnica | Oščadnica | Czadca | gwara przejściowa słowacko-czadecka |
Skalite | Skalité | Czadca | |
Świerczynowiec | Svrčinovec | Czadca | gwara przejściowa słowacko-czadecka |
Nazwa polska | Nazwa słowacka | Powiat (okres) | Uwagi |
---|---|---|---|
Głodówka | Hladovka | Twardoszyn | gwara przejściowa słowacko-orawska |
Mutne | Mútne | Namiestów | |
Nowoć | Novoť | Namiestów | |
Orawska Leśna | Oravská Lesná | Namiestów | |
Orawska Półgóra | Oravská Polhora | Namiestów | |
Orawskie Wesele | Oravské Veselé | Namiestów | |
Rabcza | Rabča | Namiestów | |
Rabczyca | Rabčice | Namiestów | |
Sihelne | Namiestów | ||
Sucha Góra | Suchá Hora | Twardoszyn | |
Zakamienny Klin | Zákamenné | Namiestów |
Nazwa polska | Nazwa slowacka | Powiat (okres) | Region historyczny | Uwagi |
---|---|---|---|---|
Huty | Liptowski Mikułasz | Liptów | gwara przejściowa słowacko-orawska | |
Liptovská Lúžna | Rużomberk | Liptów | gwara przejściowa słowacko-orawska | |
Lom nad Rimavicou | Brezno | Gemer | gwara przejściowa słowacko-orawska | |
Małe Borowe | Malé Borové | Liptowski Mikułasz | Liptów | gwara przejściowa słowacko-orawska |
Wielkie Borowe | Veľké Borové | Liptowski Mikułasz | Liptów | gwara przejściowa słowacko-orawska |
Fonetyka
[edytuj | edytuj kod]W gwarze orawskiej występują takie zjawiska fonetyczne jak[3]:
- mazurzenie;
- udźwięcznienie międzywyrazowe;
- występowanie samogłosek pochylonych:
- a pochylone, realizowane jako å – dźwięk pośredni pomiędzy a i o bliższa jednak o lub jako o;
- o pochylone, realizowane jako ů – dźwięk pośredni pomiędzy o i u;
- e pochylone, realizowane jako y, występuje zarówno po samogłoskach twardych, jak i miękkich;
- rezonans nosowy:
- w pozycji śródgłosowej:
- przed spółgłoską zwartą. W tej pozycji występują grupy e+N i o+N.;
- przed spółgłoską szczelinową. W tej pozycji występuje rezonans nosowy synchroniczny.;
- przed spółgłoskami ł, l (w typie stanął, stanęli). W tej pozycji występują realizacje wźon, wźyna; stanůł, stanyła.;
- w pozycji wygłosowej:
- odpowiednik ogólnopolskiego ę:
- -ym w 1. os. l. poj. czasu teraźniejszego;
- -e w bierniku l. poj. rzeczowników rodzaju żeńskiego, zakończonych w mianowniku lp na a jasne;
- -o w bierniku l. poj. rzeczowników rodzaju żeńskiego, zakończonych w mianowniku lp na a pochylone;
- odpowiednik ogólnopolskiego ą:
- -o w 3. os. lm czasu teraźniejszego;
- -o w bierniku l. poj. przymiotników, liczebników, zaimków rodzaju żeńskiego;
- -e w bierniku l. poj. przymiotników dzierżawczych, mających a jasne w mianowniku l. poj.;
- odpowiednik ogólnopolskiego ę:
- w pozycji śródgłosowej:
- występowanie spółgłosek protetycznych:
- przejście wygłosowego -χ w -k. Zachodzi to w:
- końcówkach fleksyjnych:
- w końcówce -ach w Miejscowniku l. mn. rzeczowników;
- w końcówce -ych (|| -ich) w Dopełniaczu i Miejscowniku l. mn. przymiotników, zaimków itd.;
- w końcówce 1. os. l. poj. czasu przeszłego;
- w końcówce 1. os. l. poj. trybu przypuszczającego
- w partykule ńek (niech);
- końcówkach fleksyjnych:
- przejście -χ w -k w określonych grupach spółgłoskowych, np. křest, křon;
- zachowanie frykatywnego r (ř);
- brak wałczenia, zwłaszcza w zachodniej części Orawy;
- wyrównanie analogiczne w końcówkach -i oraz -u w Dopełniaczu l. mn. liczebników i upowszechnienie się w nich χ (z jego przejściem w -k);
- wymowa połączeń pierwotnego połączenia ił. Występuje tu różnica w zależności od usytuowania tego połączenia. W pozycji synsylabicznej – jako ůł, a w pozycji heterosylabicznej jako ył;
- brak przegłosu e w o przed spółgłoskami zębowymi twardymi;
- utrzymanie miękkiego l’ nie tylko przed i;
- zachowanie dwuwargowego w (Obecnie występuje rzadko, tylko w wymowie starszego pokolenia.);
- zachowanie dźwięcznego v po spółgłoskach bezdźwięcznych;
- akcent inicjalny (Występuje głównie po stronie polskiej, bywa jednak nieregularny. Na Słowacji przeważa akcent paroksytoniczny.);
- uproszczenie wygłosowych grup spółgłoskowych -ść, -řć w -ś, -ř.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ DIALEKTOLOGIA POLSKA [online], www.dialektologia.uw.edu.pl [dostęp 2020-04-25] .
- ↑ a b c d e Júlia Dudášová-Kriššáková, Goralské nárečia z pohľadu súčasnej slovenskej jazykovedy, Preszów: Vydavateľstvo Prešovskej univerzity v Prešove, 2016, ISBN 978-80-555-1714-8 (słow.).
- ↑ Gwara Orawska - Górale Orawscy - Etnozagroda [online], www.etnozagroda.pl [dostęp 2020-04-25] .
Kategoria:Góralszczyzna Orawski Kategoria:Orawa Kategoria:Język słowacki