Plac Gabriela Narutowicza w Warszawie
| Ochota | |
 nr rej. A-1378 z 13 marca 2017[1]
| |
 Plac Gabriela Narutowicza | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
Położenie na mapie Warszawy  | |
 52°13′08,4″N 20°59′01,9″E/52,218990 20,983860
| |
Plac Gabriela Narutowicza – plac w warszawskiej dzielnicy Ochota wytyczony w 1923 roku, jego układ urbanistyczny został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.
Układ
[edytuj | edytuj kod]Zaprojektowany w kształcie półkola plac przylega prostym bokiem do stanowiącej oś komunikacyjną dzielnicy ulicy Grójeckiej[2]. Zbiegają się tam ulice:
Opis
[edytuj | edytuj kod]Plac został wytyczony w 1923[2]. Nazwę, upamiętniającą zamordowanego w grudniu 1922 pierwszego Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Gabriela Narutowicza, nadano w styczniu 1923[3].
Pierwotnie był planowany jako miejsce targowe[4]. Jego powstanie dało impuls do rozbudowy dzielnicy. Centralną budowlą placu jest neoromański kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, którego budowę rozpoczęto jeszcze w 1911[4].
W latach 1925–1930 po wschodniej stronie placu wzniesiono zespół monumentalnych budynków Domu Akademickiego[5]. W latach 20. i 30. w tej części miasta powstało wiele domów spółdzielczych, z których większość przetrwała II wojnę światową[2]. Przed 1939 rokiem w rejonie placu i ulicy Filtrowej działało 35% wszystkich warszawskich spółdzielni mieszkaniowych, co wynikało z dostępności placów budowlanych[6]. W 1930 na placu Narutowicza zbudowano pętlę tramwajową[7].
31 lipca 1944 w kwaterze swego sztabu mieszczącej się w domu dochodowym Pocztowej Kasy Oszczędności Antoni Chruściel „Monter” podpisał rozkaz o rozpoczęciu następnego dnia powstania warszawskiego[8]. 1 sierpnia powstańcy usiłowali zdobyć Dom Akademicki, jednak polski atak załamał się. Niemcy podpalili później większość budynków[7]. Spłonął m.in. pokryty miedzianą blachą dach kościoła, wypalone zostało również wnętrze świątyni[9].
W kwietniu 1945 roku Państwowy Urząd Samochodowy uruchomił linię stałej komunikacji pasażerskiej obsługiwaną przez ciężarówki, łączącą śródmieście z Pragą[10]. Samochody kursowały od ul. Targowej do pl. Narutowicza cztery razy dziennie w każdą stronę[10].
3 października 1957 na placu miały miejsce studenckie protesty przeciwko zamknięciu tygodnika „Po prostu”; w starciach z milicją zostało rannych 50 osób[11].
W latach 60. w ramach modernizacji ulicy Grójeckiej powstała jezdnia po wschodniej stronie placu oraz nowy układ torów i pętli tramwajowej[7].
W grudniu 2002 na placu odsłonięto pomnik Gabriela Narutowicza[12].
W 2016 układ architektoniczny placu wraz z okolicą ograniczoną ulicami Kaliską, Mochnackiego, Filtrową i Słupecką został wpisany do rejestru zabytków[13]. W lutym 2017 ta decyzja została uchylona przez generalnego konserwatora zabytków[14]. W marcu 2017 układ urbanistyczny placu po raz kolejny został wpisany do rejestru zabytków[15][1].
Do 2018 była planowana przebudowa placu, zakładająca m.in. likwidację liczącej pięć torów postojowych pętli tramwajowej[16].
W sierpniu 2022 wyburzono stojący w centralnej części placu budynek ekspedycji tramwajowej, w miejsce którego ma zostać ustawiony przeniesiony pomnik Gabriela Narutowicza[17].
Ważniejsze obiekty
[edytuj | edytuj kod]- Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
- Dom Studencki Akademik
- Pomnik Gabriela Narutowicza
- Dom dochodowy Pocztowej Kasy Oszczędności
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – Warszawa [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 7 [dostęp 2019-04-19].
- ↑ a b c Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 4. Gagarina-Humańska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1997, s. 174. ISBN 83909794-5-4.
- ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 342. ISBN 83-86619-97X.
- ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 134.
- ↑ Marta Leśniakowska: Architektura w Warszawie 1918–1939. Warszawa: Arkada Pracownia Historii Sztuki, s. 112. ISBN 83-60350-00-0.
- ↑ Adam Piechowski: Losy spółdzielni mieszkaniowych w Warszawie w latach okupacji niemieckiej. Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 17−18. ISBN 83-209-0837-X.
- ↑ a b c Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 536. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Zarys działań natury wojskowej. Warszawa: Instytut wydawniczy PAX, 1969, s. 32.
- ↑ Kościoły Warszawy. Warszawa: Wydawnictwa Rady Prymasowskiej Budowy Kościołów Warszawy, 1982, s. 213.
- ↑ a b Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 25, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
- ↑ Plac Narutowicza w 1957 roku. Ochocianie, 2017-10-03. [dostęp 2018-02-07].
- ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 237. ISBN 83-88973-59-2.
- ↑ Barbara Jezierska, Decyzja nr 892/2016 [online], Mazowiecki wojewódzki Konserwator Zabytków, 28 czerwca 2016.
- ↑ Tomasz Urzykowski. Wypadły z rejestru zabytków. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 11–12 lutego 2017.
- ↑ MDM i pl. Narutowicza wróciły do rejestru. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 20 marca 2017.
- ↑ Jarosław Osowski. Jak się zmieni pl. Narutowicza?. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 12 lutego 2016.
- ↑ Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej w Warszawie [online], www.facebook.com [dostęp 2022-08-31] (pol.).