Sygnał zastępczy

Sygnał zastępczy, Sz – kolejowy sygnał wzrokowy podawany poprzez wyświetlanie migającego białego światła, przy pomocy jednej z komór semafora świetlnego (o ile ma białą komorę), dodatkowego sygnalizatora na słupie semafora, albo oddzielnego urządzenia tzw. sygnalizatora sygnału zastępczego.

Sygnał zastępczy jest stosowany do wydania zezwolenia na jazdę w szczególnych sytuacjach, takich jak:

• kiedy nie ma możliwości podania zwykłego sygnału zezwalającego (np. z powodu awarii urządzeń, uniemożliwiającej wyłączenie sygnału „Stój”, lub gdy urządzenia nie zezwalają na podanie innego sygnału),
• kiedy sygnał podany na semaforze jest wątpliwy (wyświetlone światło bądź kombinacja świateł nie ma swojego odzwierciedlenia w obowiązujących przepisach),
• kiedy w ogóle brak sygnału (semafor jest nieoświetlony).

W wymienionych sytuacjach sygnał zastępczy pozwala na przejechanie obok semafora bez dodatkowego pisemnego rozkazu z tym, że:

• w przypadku wyjazdu na tor lewy (przeciwny do zasadniczego) Sygnał zastępczy jest ważny wraz ze wskaźnikiem W24, w innym przypadku sygnał ten jest nieważny^[1],
• jadąc w obrębie stacji kolejowej zawsze obowiązuje ograniczenie prędkości do 40 km/h^[1],
• pociąg wyprawiony na tor szlakowy wyposażony w jednoodstępową (półsamoczynną) blokadę liniową ma obowiązek jechać z prędkością do 40 km/h w obrębie posterunku^[1]
• jadąc na tor szlakowy wyposażony w czynną, nieunieważnioną wieloodstępową (samoczynną) blokadę liniową należy ograniczyć prędkość do 20 km/h do pierwszego semafora wskazującego sygnał zezwalający^[1]
• w każdym przypadku należy przy tym jednak tak dobrać prędkość, by było możliwe natychmiastowe zatrzymanie składu w razie zauważenia przeszkody^[1]

Użycie sygnału zastępczego, co wynika ze specyfiki sytuacji, w których jest stosowany, nie zależy od ustawień innych urządzeń sterowania ruchem (oraz nie wpływa na sygnał wyświetlany przez tarcze ostrzegawcze i powtarzacze). Bezpieczeństwo prowadzenia ruchu pociągów zależy wówczas wyłącznie od personelu kolei; przy użyciu sygnału zastępczego można bowiem np. wyprawić pociąg na zajęty odcinek toru, co normalnie uniemożliwiłyby urządzenia sterowania. Z tego powodu stosowanie sygnału wymaga szczególnej ostrożności i jest każdorazowo odnotowywane w odpowiednich dokumentach. Mimo to, w przeszłości, niejednokrotnie zdarzały się wypadki kolejowe wynikłe z nieuzasadnionego użycia sygnału zastępczego, jak np. katastrofa kolejowa pod Szczekocinami. To również stało się przyczyną zmiany zasad używania przedmiotowego sygnału^[1].

• kolejowe sygnały świetlne

• Instrukcja o prowadzeniu ruchu Ir-1, stan 7.11.2019
  • § 63 „Prędkości jazdy pociągów” punkt 5, tabela najczęściej stosowanych ograniczeń prędkości
  • § 64 „Postępowanie drużyny pociągowej w czasie jazdy pociągu” punkt 2 1) a)