San Jose (Kalifornia)

Ten artykuł dotyczy miasta w Stanach Zjednoczonych. Zobacz też: inne miejsca o tej nazwie.

San Jose

Widok w kierunku zachodnim z Mount Hamilton
Pieczęć Flaga
Dewiza: Capital of Silicon Valley
Przydomek: Tealtown, S.J., Man Jose
Państwo	Stany Zjednoczone
Stan	Kalifornia
Hrabstwo	Santa Clara
Data założenia	1777
Prawa miejskie	1850
Kod statystyczny	FIPS: 06-68000 GNIS ID: 1654952
Burmistrz	Sam Liccardo
Powierzchnia	461,5 km²
Wysokość	26 m n.p.m.
Populacja (2017) • liczba ludności • gęstość	1 035 317 2230,2 os./km²
Nr kierunkowy	408, 669
Kod pocztowy	Lista kodów 95101–95103, 95106, 95108–95139, 95118, 95141, 95142, 95148, 95150–95161, 95164, 95170–95173, 95190–95194, 95196
Strefa czasowa	UTC-08:00 UTC-07:00
Położenie na mapie Stanów Zjednoczonych San Jose
Położenie na mapie Kalifornii San Jose
37°18′07″N 121°52′31″W/37,301944 -121,875278
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

San Jose (wymowa: [ˌsæn hoʊˈzeɪ]; także San José; z hiszp. „Św. Józef”) – miasto w Stanach Zjednoczonych, w stanie Kalifornia, zlokalizowane na południowym krańcu zatoki San Francisco, w obrębie Doliny Krzemowej.

Stolica hrabstwa Santa Clara. Kiedyś małe miasto rolnicze. Pomiędzy latami 60. a 90. XX wieku stało się miejscem powstawania nowych dzielnic mieszkaniowych, dzięki czemu teraz jest największym miastem w północnej Kalifornii. Jest to jedno z głównych miast obszaru San Francisco Bay Area, przy czym jest jego największym miastem pod względem zaludnienia, obszaru oraz rozwoju przemysłowego.

San Jose założone zostało 29 listopada 1777 jako El Pueblo de San José de Guadalupe. Stając się pierwszym miastem hiszpańskiej kolonii Kalifornia. 11 lipca 1846 zostało zdobyte przez kapitana Thomasa Fallona, a trzy dni później, po akcesji Kalifornii do Stanów Zjednoczonych, nad miastem zawisła amerykańska flaga. W 1850 San Jose zostało pierwszym miastem inkorporowanym do stanu Kalifornia, stając się przejściowo jego stolicą do 1851^[1]. W czasie II wojny światowej miasto doświadczyło zwiększonego popytu na mieszkania dla żołnierzy i innych weteranów wracających z frontu. Dalszy wzrost populacji w latach powojennych oraz zwiększenie obszaru miasta spowodowało, iż obecnie zlokalizowane są tutaj przedsiębiorstwa należące do gigantów technopolii.

Przed kolonizacją przez Europejczyków region ten był zamieszkany przez grupy rdzennej ludności przynależącej do kilku szczepów Indian Ohlone^[2]. Pierwsi Europejczycy, których obecność można odnotować w tym rejonie, byli franciszkańskimi misjonarzami z ojcem Junípero Serra na czele. Począwszy od 1769 założyli oni szereg misji na terenach obecnego stanu Kalifornia.

29 listopada 1777 wicekról Nowej Hiszpanii, Antonio María de Bucareli y Ursúa, wydał rozkaz założenia rolniczej osady na terenach obecnego San Jose, która zaopatrywałaby w żywność pobliskie forty wojskowe. Miasteczko zostało założone przez hiszpańskiego oficera José Joaquína Morage i ochrzczone Pueblo de San José de Guadelupe. Było ono pierwszą niewojskową miejscowością w Górnej Kalifornii (Alta California)^[3].

W 1797 osada została przeniesiona z obszaru, który obecnie zajmuje skrzyżowanie ulic Taylor Street oraz Guadelupe Parkway, na tereny obecnego centrum miasta. W 1825 San José znalazło się w granicach nowo utworzonego Meksyku, który właśnie uniezależnił się od Korony Hiszpańskiej. Później San Jose zostało zajęte przez Stany Zjednoczone, kiedy te w 1846 anektowały całą Kalifornię^[2]. Niedługo później miasto zostało drugim, po Sacramento, zarejestrowanym miastem w Kalifornii z własnym samorządem, a jego pierwszym merem został Josiah Belden. Miasto było pierwszą stolicą stanu. W 1850 i 1851 było gospodarzem pierwszych dwu sesji legislatury stanowej. Obecnie skwer znany jako Circle of Palms Plaza (czyli Plac Kręgu Palm) w śródmieściu San Jose upamiętnia rolę miasta jako pierwszej stolicy stanu.

Podczas trzęsienia ziemi w 1906 r. miasto nie ucierpiało tak poważnie, jak pobliskie San Francisco, poniosło jednak pewne straty. Powyżej 100 osób zginęło w szpitalu Agnews po tym, jak zawalił się dach i ściany budynku^[4]. Podczas II wojny światowej, wielu Japończyków zamieszkujących San Jose zostało internowanych i przymusowo umieszczonych w specjalnych obozach. W 1943 antymeksykańskie zamieszki miały także miejsce w San Jose.

W związku z rozpoczęciem działań wojennych gospodarka miasta zaczęła przestawiać się z rolniczej na przemysłową. Departament Wojny zlecił przedsiębiorstwu Food Machinery Corporation produkcję tysiąca gąsienicowych pojazdów amfibijnych typu LVT, które były budowane w fabryce przedsiębiorstwa niedaleko San Jose^[5]. Po wojnie przedsiębiorstwo zmieniło firmę na United Defense (obecnie BAE Systems), a jej filia w Santa Clara pozostawała dostawcą sprzętu wojskowego produkując między innymi: M113 Armored Personnel Carrier i Bradley Fighting Vehicle^[6]. W 1943 IBM otworzył tu swoją centralę na zachodnie wybrzeże USA, a w 1952 centrum badawczo-rozwojowe. Dzięki wynalezieniu przez IBM pierwszego komercyjnego komputera (IBM 305 RAMAC) oraz dysku twardego przemysł nowoczesnych technologii zaczął się szybko rozwijać^[7].

W latach 50. i 60. ubiegłego stulecia menedżer miasta, Dutch Hamann, prowadził bardzo aktywną kampanię rozwoju miasta. W tym czasie San Jose przyłączyło sąsiadujące tereny takie jak Alviso czy Cambrian Park, które dostarczyły tereny pod budowę przedmieść. Wskutek niezwykle szybkiego rozwoju i urbanizacji miasta w latach 70. pojawiła się reakcja antywzrostowa, orędownikiem której byli merowie Norman Mineta i Janet Gray Hayes. Mimo wyznaczenia granic rozwoju miejskiego, ustanowienia opłat dla deweloperów, oraz nadania praw miejskich sąsiadującym miejscowościom Campbell i Cupertino rozwój miasta nie został zahamowany^[5]. Czołowa pozycja San Jose w Dolinie Krzemowej spowodowała jeszcze większy wzrost gospodarczo-przemysłowy, a co za tym idzie większy wzrost liczby ludności. Te czynniki spowodowały, że wzrost cen nieruchomości w San Jose był największy w całych Stanach Zjednoczonych i wynosił 936 procent w latach 1976–2001^[8]. Starania rady miejskiej, aby podnieść gęstość zaludnienia były kontynuowane przez lata 90. Od lat osiemdziesiątych 60 procent budownictwa mieszkaniowego w San Jose to budownictwo wielorodzinne, nie zaś tradycyjne jednorodzinne domki, a od początku XXI stulecia ten odsetek wzrósł do 75 procent, co ukazuje tendencje rozwojowe w kierunku tzw. „Smart Growth”^[9].

Według danych United States Census Bureau, miasto zajmuje całkowitą powierzchnię 461,5 km², z czego 8,6 km² (1,86%) stanowią wody. W okolicach San Jose znajduje się uskok San Andreas, który stanowi główne źródło aktywności sejsmicznej w Kalifornii. Najpoważniejsze trzęsienie ziemi w tym rejonie miało miejsce w 1906. Mniejsze, ale również poważne, trzęsienia ziemi odnotowano w latach: 1839, 1851, 1858, 1864, 1865, 1868 i 1891. Trzęsienie ziemi z epicentrum w Daly City w 1957 spowodowało pewne zniszczenia, jak również trzęsienie ziemi Loma Prieta, które miało miejsce w 1989. Oprócz uskoku San Andreas niedaleko miasta znajdują się także uskoki: Monte Vista, South Hayward, Northern Calaveras i Central Calaveras.

Przez miasto płynie rzeka Guadalupe, która wypływa z gór Santa Cruz (które oddzielają Dolinę Krzemową od wybrzeża Pacyfiku). Swoje ujście ma w zatoce San Francisco w dzielnicy Alviso. Wzdłuż południowej części rzeki znajduje się dzielnica Almaden Valley, która początkowo została wyznaczona jako miejsce kopalni rtęci.

Najniższy punkt w San Jose (4 m poniżej poziomu morza) znajduje się przy zatoce San Francisco w dzielnicy Alviso. Najwyższym punktem w mieście jest Szczyt Kopernika, na górze Mount Hamilton, którego wysokość bezwzględna wynosi 1333 m n.p.m. Na tym szczycie znajduje się również Obserwatorium Licka. W związku z zanieczyszczeniem świetlnym stwarzanym przez San Jose, co utrudniało obserwacje uczonym pracującym w obserwatorium, władze miasta podjęły kroki, aby zredukować poziom światła wytwarzanego nocą, w tym celu wymieniono latarnie uliczne na sodowe. Planetoida (6216) San Jose została ochrzczona nazwą miasta w dowód uznania dla San Jose.

San Jose znajduje się w bardzo dogodnym geograficznie miejscu. Jest stąd bardzo blisko do wybrzeża morskiego, ale również do gór, jak i do centrum kulturalnego, którym jest San Francisco. System autostrad umożliwia szybkie przemieszczanie się pomiędzy tymi miejscami.

Miasto jest podzielone na wiele rejonów, które mieszkańcy nazywają potocznie „neighborhoods”, czyli sąsiedztwami. Pojęcie dzielnic jest tam raczej nieznane, a więc i miasto nie jest podzielone administracyjnie na dzielnice. Jednak dla ułatwienia, „sąsiedztwa” będą tu nazywane w znaczeniu dzielnic.

Wiele dzielnic San Jose było wcześniej samodzielnymi miasteczkami i innymi legalnymi podmiotami, ale z biegiem czasu zostały one wchłonięte przez miasto. Niektóre małe wspólnoty, które tworzą część aglomeracji, takie jak: Campbell, Cupertino, Los Gatos, czy Milpitas, mimo że posiadają prawa miejskie są powszechnie uważane za część San Jose. Miasto jest zwykle dzielone przez mieszkańców na 5 głównych rejonów: śródmieście, zachodnie San Jose, północne San Jose, wschodnie San Jose i południowe San Jose. Warto zauważyć, że nie ma ściśle określonych granic tych rejonów ponieważ są to nazwy potoczne, a nie rejony administracyjne. Ponadto, każdy z tych rejonów zawiera wiele mniejszych dzielnic takich jak: Japantown czy Willow Glen w śródmieściu, Cambrian Park i Winchester w zachodnim San Jose, Evergreen i Alum Rock we wschodnim San Jose, oraz Almaden Valley czy Santa Teresa w południowym San Jose.

Panorama centrum San Jose

San Jose leży w strefie klimatu śródziemnomorskiego^[10], z łagodnymi i wilgotnymi zimami oraz gorącymi i suchymi latami. Miasto jest z trzech stron otoczone masywami górskimi, co chroni je przed dużymi opadami deszczu, ale powoduje, że klimat jest bardzo suchy i można by go nazwać półpustynnym, ze średnimi opadami poniżej 39 cm rocznie.

Temperatura maksymalna stycznia jest równa 16,6 °C, a minimalna wynosi 6,1 °C. Normalna temperatura maksymalna w lipcu to 29 °C, podczas gdy minimum to 13,8 °C. Najwyższą temperaturę odnotowaną w San Jose zmierzono w lipcu 2006 i było to 44,4 °C. Najniższą temperaturę w mieście zanotowano w grudniu 1990, a wynosiła ona –8,3 °C. Zróżnicowanie temperatury pomiędzy dniem a nocą może wynosić od 17 °C do 22 °C. Wysokie temperatury są zwykle połączone z niską wilgotnością powietrza.

Ze względu na niewielkie opady deszczu pogoda w mieście jest słoneczna, a średnio jest w San Jose 300 słonecznych dni w ciągu roku. Deszcz pada przeważnie w zimowe i wiosenne miesiące od października do kwietnia. Podczas suchej pory roku, która trwa od czerwca do września opady deszczu prawie nie występują. Rzadko zdarzają się opady śniegu (ostatni raz wydarzyło się to w 1976), jednak góry otaczające miasto mają co roku pokrywę śnieżną, zwłaszcza szczyt Mount Hamilton, a rzadziej niższe pasmo gór Santa Cruz.

Wykres liczby ludności miasta San Jose na przestrzeni ostatnich 150 lat^[12].

San Jose to trzecie pod względem wielkości miasto w stanie Kalifornia i dziesiąte w całych Stanach Zjednoczonych. Według spisu ludności z 2000 jego populacja wynosi 894 943 w czym jest tam 276 598 gospodarstw domowych, które zamieszkuje 203 576 rodzin^[12]. Populację w 2009 szacuje się na 1 006 892 osób.

Według wyżej wspomnianego spisu ludności gęstość zaludnienia w San Jose wynosiła 1976 osób na kilometr kwadratowy. Istniało 281 841 jednostek mieszkaniowych o średnim zagęszczeniu 622,3 na kilometr kwadratowy. Z 276 598 gospodarstw domowych, w 38,3% zamieszkiwały rodziny z dziećmi poniżej lat 18,56% było zamieszkanych przez małżeństwa mieszkające razem, 11,7% było zamieszkanych przez niezamężne kobiety, a 26,4% było zamieszkanych przez osoby nie tworzące rodziny. Około 5 procent domostw było zamieszkanych przez osoby powyżej 65 lat zamieszkujące samotnie. Przeciętne gospodarstwo domowe składało się z 3,2 osoby, a na średnią rodzinę przypadało 3,62 osoby.

Średnia wieku ludności San Jose przedstawia się w sposób następujący: 26,6% ludności to osoby poniżej 18 lat, 9,9% w wieku między 18 a 24 lat, 35,4% od 24 do 44 lat, 20% populacji to osoby w wieku 45–64 lat i 8,3% powyżej 65 roku życia.

Zgodnie z szacunkami z 2007 mediana przychodów gospodarstw domowych w San Jose była najwyższa ze wszystkich miast USA, które mają powyżej 250 000 mieszkańców, a wynosiła 76 963 dolarów rocznie. Mediana przychodów na rodzinę to 86 822 dolarów. Mężczyźni zarabiali średnio 49 347 dolarów na rok, a kobiety 36 936 dolarów rocznie. Produkt krajowy brutto na mieszkańca wyniósł 26 697 dolarów rocznie^[13]. 8 procent mieszkańców miasta żyło poniżej ustawowej granicy ubóstwa.

Dane Amerykańskiego Biura Spisów Ludności (US Census Bureau) wskazują, że do 2007 biali Amerykanie stanowili 49,3% ludności miasta. Czarnoskórzy lub Afroamerykanie stanowią 3,2% populacji, a Indianie jedynie 0,5%. Ludność pochodzenia azjatyckiego to 30,7% populacji San Jose, zaś 31,3% stanowią Latynosi^[14][15].

San Jose może pochwalić się wysokim odsetkiem cudzoziemców i imigrantów, aż 39% populacji, w których skład wchodzi wielu pracowników branży high-tech pochodzących z Azji. San Jose jest dużym skupiskiem emigrantów z Ameryki Środkowej i Południowej, zwłaszcza Meksyku, oraz największym na świecie skupiskiem Wietnamczyków mieszkających poza Wietnamem^[16]. 1,2% mieszkańców deklaruje pochodzenie polskie^[17].

Znaczne skupienie przedsiębiorstw branży „high-tech” oraz branż inżynierii, informatyki, oprogramowania i sprzętu komputerowego oraz firm internetowych spowodowała, że region jest od lat potocznie nazywany Doliną Krzemową. Jako największe miasto regionu San Jose często także afiszuje się jako „Stolica Doliny Krzemowej”. Wiele lokalnych szkół wyższych kształci tysiące studentów informatyki. Wysoki wskaźnik wzrostu gospodarczego, który był odnotowywany do późnych lat 90. spowodował wysoki wzrost zatrudnienia, ale również wzrost cen nieruchomości. Miasto stało się jednym z najdroższych do zamieszkania w Stanach Zjednoczonych. Na rok 2006 w granicach miasta znajdowało się 405 000 miejsc pracy, a wskaźnik bezrobocia wynosił 4,6%. Od 2000 mieszkańcy San Jose posiadali najwyższe średnie dochody ze wszystkich miast USA, liczących powyżej 300 000 mieszkańców.

W San Jose znajduje się 25 firm zatrudniających co najmniej 1000 pracowników. Znajdują się tam centrale takich korporacji jak: Adobe Systems, BAE Systems, Cisco, SunPower i eBay. Tam też są ulokowane ważniejsze oddziały takich firm jak: Flextronics, Hewlett-Packard, IBM, Hitachi i Lockheed Martin. Amerykańska filia giganta komputerowego Acer znajduje się w San Jose.

Mimo że koszt zamieszkania w mieście jest niewątpliwie bardzo wysoki, zwłaszcza przez ceny nieruchomości, gospodarstwa domowe w San Jose mogły się pochwalić najwyższym ilorazem dochodu rozporządzalnego ze wszystkich miast USA powyżej 500 000 mieszkańców^[18][19].

W San Jose swoją siedzibę ma wiele college’ów i uniwersytetów. Największym i najbardziej znanym jest San Jose State University. Uczelnia, której początki sięgają 1857 i ulokowania jej w San Francisco, została przeniesiona w 1871 do centrum San Jose. Obecnie kształci się w niej 24 273 studentów^[20] na ponad 130 różnych studiach licencjackich i magisterskich. Jest ona najstarszą częścią stanowego systemu uniwersyteckiego California State University (w odróżnieniu od głównego stanowego systemu uniwersyteckiego, University of California). Szkoła cieszy się dobrą reputacją w środowisku akademickim. Zwłaszcza w takich dziedzinach jak: inżynieria, biznes, sztuka i projektowanie, dziennikarstwo. Konsekwentnie zajmuje jedną z czołowych pozycji wśród uniwersytetów publicznych w zachodniej części Stanów Zjednoczonych^[21].

San Jose i rejon zatoki San Francisco są zamieszkiwane przez wielu wyznawców różnych odłamów religii chrześcijańskiej (Kościół katolicki oraz prawosławny), a także przez Mormonów, Świadków Jehowy^[22], wyznawców judaizmu, hinduizmu, islamu, buddyzmu oraz sikhizmu.

Miasto jest siedzibą katolickiej diecezji San Jose. Wśród 27 parafii znajduje się m.in. kościół Polskiej Misji Pastoralnej św. Brata Alberta Chmielowskiego^[23].

Jedynym profesjonalnym zespołem sportowym w San Jose jest drużyna hokeja na lodzie – San Jose Sharks, grająca w National Hockey League (NHL). Klub założony został w 1991, dzięki ekspansji ligi na zachód kontynentu amerykańskiego. Zespół jest bardzo popularny w mieście i sprzedaje prawie wszystkie bilety na arenę swoich zmagań – SAP Center. Dotychczas jednak nie udało mu się zdobyć najcenniejszego trofeum ligi – Pucharu Stanleya. Najbliżej zdobycia trofeum byli w 2016, kiedy odpadli w finale z Pittsburgh Penguins. Drużyna jest jedną z trzech, które mają siedzibę w Kalifornii. W tym stanie swoją siedzibę mają także Anaheim Ducks oraz Los Angeles Kings.

San Jose nie udały się próby stworzenia zespołów, które miałyby uczestniczyć w rozgrywkach Major League Baseball, NFL, czy NBA. Próbowano również przenieść klub San Francisco Giants. Obecnie proponowane jest przeniesienie Oakland Athletics do San Jose. Możliwe jest to dzięki planowanemu wybudowaniu stadionu Cisco Field w pobliżu stacji Diridon Station^[24]. W 1997 podczas renowacji hali Oakland Arena koszykarska drużyna Golden State Warriors rozgrywała swoje mecze w San Jose Arena^[25].

San Jose było siedzibą piłkarskiej drużyny Earthquakes, powstałej w 1996 r. Obecnie uczestniczy ona w rozgrywkach Major League Soccer. Po zakończeniu sezonu w 2005 drużyna przeniosła się do Houston stając się Houston Dynamo. Jednak już w lipcu 2007 ogłoszono, iż w mieście ponownie znajdzie się drużyna grająca w MLS. W 2008 drużyna ponownie dołączyła do ligi. W latach 2001 oraz 2003 zespół uzyskał tytuł mistrza ligi MLS zdobywając MLS Cup.

W mieście swoje mecze rozgrywają również inne drużyny, tj.: San Jose Giants, Real San Jose, czy grający w uniwersyteckiej lidze futbolu amerykańskiego San Jose State Spartans.

• Dom pani Winchester
• SAP Center
• Bazylika Świętego Józefa
• Katedra św. Trójcy

Urząd rozwoju gospodarczego koordynuje Program bliźniaczych miast San Jose, który jest częścią Sister Cities International. Począwszy od 2008 San Jose współpracuje z siedmioma miastami bliźniaczymi:

• Okayama (1957)
• San José (1961)
• Veracruz (1975)
• Tainan (1977)
• Dublin (1986)
• Pune (1992)
• Jekaterynburg (1992)

• VTA Light Rail

• San Jose (Kalifornia) w bazie city-data.com (ang.)
• Galeria zdjęć (ang.)