Samopylność

Samopylność, samozapylenie – forma autogamii występująca u roślin nasiennych. Polega na zapyleniu słupka pyłkiem pochodzącym z pręcików z tego samego kwiatu, lub innych kwiatów, ale rosnących na tej samej roślinie^[1]. W wyniku tego procesu nie następuje wymiana materiału genetycznego.

Rośliny obcopylne wykształciły różne mechanizmy zapobiegające samozapyleniu: przedprątność, przedsłupność, dwupienność, różnosłupkowość, samopłonność^[2], jednak nie są one całkowicie skuteczne. Część nasion może powstawać w wyniku zapylenia pyłkiem pochodzącym z innej rośliny (zapylenie krzyżowe), a część w wyniku samozapylenia. Tak jest np. u berberysu Thunberga, rutewki orlikolistnej i wielu innych. Liczba nasion powstałych w wyniku samozapylenia zależy od różnych czynników, duży wpływ ma pogoda. Przy dobrej pogodzie, gdy kwiaty są licznie odwiedzane przez owady, większość nasion powstaje w wyniku zapylenia krzyżowego, w czasie długotrwałych deszczów większa jest szansa na samozapylenie. U złoci żółtej w czasie deszczu kwiaty zamykają się i wówczas dochodzi w nich do samozapylenia. U lobelii jeziornej samozapyleniu ulegają kwiaty podwodne, natomiast kwiaty nad powierzchnią wody są zapylane przez owady^{[potrzebny przypis]}.

U roślin, których kwiaty przystosowane są do zapylania krzyżowego, samopylność jest tylko jego uzupełnieniem. Ratuje roślinę, gdy z różnych przyczyn nie może dojść do zapylenia krzyżowego. Istnieją jednak rośliny, które stale rozmnażają się poprzez samozapylenie. Określa się je jako rośliny samopylne, a udział zapylenia krzyżowego jest u nich nie większy niż 4%^[3]. Brak jest u nich jakichkolwiek mechanizmów zabezpieczających przed samozapyleniem oraz nie występuje depresja wsobna^[4].

Niektóre rośliny są specjalnie przystosowane do samozapylenia przez budowę kwiatów zabezpieczającą przed zapyleniem między roślinami (klejstogamia). Rośliny takie mogą kwitnąć jeszcze w pochwie liściowej (np. owies, pszenica), słupek i pręciki mogą być zamknięte w łódeczce okwiatu (np. fasola, groch) bądź też słupek może być otoczony pręcikami zrośniętymi w rurkę (sałata, pomidor)^[5].

Wewnątrz populacji roślin rozmnażających się stale poprzez samozapylenie zmienność genetyczna jest dużo mniejsza niż w populacjach roślin, u których występuje zapylenie krzyżowe, dlatego w hodowli roślin samopylnych, oprócz selekcji, zwykle stosuje się krzyżowanie. Pomijając sporadyczne mutacje i przypadkowe krzyżowanie, populacje te składają się z homozygotycznych linii. Jednak pomiędzy różnymi ich populacjami zmienność genetyczna jest większa, a poza tym bardzo niewiele roślin jest całkowicie samopylnych^[3]. Spora liczba gatunków roślin, u których występuje samopylność wskazuje, że metoda ta również jest ewolucyjnie skuteczna.

• Zapylenie krzyżowe

• Barbara Michalik: Hodowla roślin z elementami genetyki i biotechnologii. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2009. ISBN 978-83-09-01056-2.