Soroban

Soroban

Nazwa japońska
Kanji 算盤 lub 十露盤 Transkrypcja Hepburna soroban Hiragana そろばん
Multimedia w Wikimedia Commons

Soroban (jap. 算盤 lub 十露盤 soroban) – japońska odmiana liczydła^[1], odpowiednik europejskiego abakusa.

Składa się najczęściej z 23 lub 27 linii przeciętych poprzeczną belką. W jednej linii znajdują się 4 koraliki poniżej belki i 1 koralik powyżej niej. Obliczeń dokonuje się poprzez przesuwanie koralików do lub od belki poprzecznej. Każda pionowa linia przedstawia 1 cyfrę w liczbie. Każdy z koralików poniżej belki poprzecznej ma wartość równą 1, a powyżej niej wartość równą 5. Dziesięć kombinacji położeń koralików na jednej linii odpowiada dziesięciu cyfrom:

Reprezentacje cyfr 0–9 na sorobanie

0	1	2	3	4	5	6	7	8	9

Mimo że Japonia jest krajem wysoce skomputeryzowanym, to przyrząd ten nadal jest tam wykorzystywany do wykonywania obliczeń. Wprawny rachmistrz jest w stanie szybciej dokonać obliczeń na sorobanie, niż niewprawny użytkownik za pomocą kalkulatora. Im większe liczby występują w obliczeniu, tym szybsza jest metoda liczenia na sorobanie. Przykładowo 1 milion wymaga przesunięcia 1 koralika, podczas gdy w kalkulatorze należy wcisnąć 7 cyfr.

W ostatnich latach naukowcy – w oparciu o doświadczenia i wykorzystanie nowoczesnych technologii – wykazali, iż korzystanie z sorobanu rozwija prawą półkulę mózgu^[2]. W niektórych krajach wprowadzono w szkołach naukę posługiwania się tym liczydłem z korzyścią dla uczniów^[3].

Soroban dotarł do Japonii w XV wieku z Chin^[4]. W okresie Edo (1603–1868) Japonia była krajem zamkniętym (sakoku), ale jej tradycyjny system edukacyjny, w tym nauczania posługiwania się sorobanem był kontynuowany. W okresie Meiji nastąpiła szybka zmiana wynikająca z gwałtownego procesu modernizacji i absorbowania osiągnięć Zachodu. Dotyczyło to także sposobów kształcenia. Okazało się, że soroban jest nadal przydatny i uczniowie musieli obowiązkowo uczyć się posługiwania nim.

W 1944 r. Japońska Izba Handlu i Przemysłu wprowadziła oficjalny system egzaminacyjny. Osoba, która osiągnęła najwyższy – z trzech – poziom miała prawo do nauczania. Około 45 mln osób poddało się egzaminom, a około 11 mln zdało je na poszczególne stopnie.

Po II wojnie światowej szybki proces rozwoju Japonii oraz powszechna komputeryzacja spowodowały odejście od tradycyjnych wartości, w tym sztuki liczenia na sorobanie. Wynikłe z tego problemy uświadomiły jednak Japończykom grożące niebezpieczeństwa i w ostatnich dekadach nastąpił powrót do nauczania podstaw we wszystkich dziedzinach. W 1989 r. Ministerstwo Edukacji uznało konieczność rozszerzenia nauczania posługiwania się sorobanem jako podstawy w nauczaniu matematyki w szkołach podstawowych nie tylko w klasie trzeciej, ale także w czwartej. Obecnie przedmiot ten jest nauczany w klasie trzeciej i wyższych^[5].

W 2004 r. w szkołach podstawowych miasta Amagasaki, w prefekturze Hyōgo, zorganizowano „specjalną strefę nauki liczenia” (inaczej: „strefę sorobanu”). System rozpoczął się od jednej szkoły, aby w 2009 r. objąć wszystkie 43 szkoły. Uczniowie osiągają nie tylko sprawność matematyczną, ale uzyskują także m.in.: pewność siebie, świeżość umysłu, zdolność większej koncentracji, poprawę pamięci^[6].

Ono – miasto sorobanów

W prefekturze Hyōgo znajduje się miasto Ono znane jako miasto sorobanu. Jest to jeden z tradycyjnych produktów wytwarzanych w tym regionie. Stąd liczydła tamtejsze nazywane są Banshū-soroban, gdzie Banshū jest dawną nazwą części obecnej prefektury Hyōgo. W 1983 r. utworzono w tym mieście Muzeum Przemysłu Tradycyjnego. Jedną z sal przeznaczono na prezentację sorobanów^[7].

• Szczegółowy opis sorobanu i jego użycia. abacus.etherwork.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-23)].
• The Calculating Machine of the East: The Abacus. abacus.etherwork.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-23)].

• Muzeum Tradycyjnego Przemysłu w Ono (jęz. jap.)
• Film z uczniowskich zawodów w posługiwaniu się sorobanem