Nogajskie ordy przednie

Nogajskie ordy przednie (Nogajcy, Nogajowie) – koczownicze plemiona Nogajów osiedlane od 1430 przez chanów krymskich na stepach wybrzeża Morza Czarnego, od Perekopu, przez południową Ukrainę, Besarabię i Bułgarię aż do Warny. Formalnie podlegali chanowi krymskiemu (Jedysan, okolice Oczakowa) lub sułtanowi tureckiemu (Budziak, Dobrudża), ale władza chańska czy sułtańska nad nimi była tylko nominalna.

 Osobny artykuł: Wojskowość Tatarów.

Mieszkali w namiotach (jurtach) przenosząc się z miejsca na miejsce za pomocą dwukołowych wózków ciągniętych przez woły lub wielbłądy.

Podstawą gospodarki była hodowla koni, wielbłądów, bydła i owiec. Ze zbóż znali tylko proso. Handel niewolnikami – jasyrem był podstawą pomyślności. Niektórzy bogaci handlarze niewolników z tureckich i krymskich miast sami organizowali i ekwipowali Nogajów, żeby zapewnić sobie dostawy ludzi w czasach pokoju.

Spośród ord przednich można wydzielić grupy:

• orda budziacka (białogrodzka) zajmowała tereny Budziaku,
• orda jambolucka (oczakowska) zamieszkiwała okolice Oczakowa,
• orda dobrudzka (jedykulska) w Dobrudży,
• orda jedysańska (odłam Małej Ordy Nogajskiej, powstałej dopiero po 1720) w Jedysanie.

Liczebność ordy budziackiej wynosiła około 20 000, dobrudzkiej – 12 000, oczakowskiej – 15 000.

Najaktywniejsi pod względem najazdów byli Nogaje z Budziaku, zrzeszającego oprócz Tatarów również zbiegów oraz ludzi wyjętych spod prawa. Do wypraw organizowanych przez nich często dołączały i inne ordy. Chętnie uczestniczyli w wyprawach wojennych Turków interweniujących w Polsce, Mołdawii, Wołoszczyźnie, w Siedmiogrodzie ze względu na spodziewane duże łupy i jasyr.

Najbardziej znanym wodzem ord przednich był Kantymir Murza.

Po wojnie krymskiej (1853–1856) część ludności mieszkająca nad Morzem Czarnym przeniosła się do Turcji.

• Orda Nogajska
• Złota Orda
• Dzikie Pola

• Leszek Podhorodecki: Tatarzy. Od Czyngis-chana do XX wieku. Warszawa: Bellona, 2010, s. 158. ISBN 978-83-11-11801-0.
• Leszek Podhorodecki: Chanat krymski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, s. 49-50, 60, 249. ISBN 83-05-11618-2.
• Janusz Pajewski: Buńczuk i koncerz. Z dziejów wojen polsko-tureckich. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1983, s. 46, 107. ISBN 83-214-0336-0.
• Piotr Borawski: Tatarzy w dawnej Rzeczypospolitej. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1986. ISBN 83-205-3747-9. Brak numerów stron w książce
• Dariusz Skorupa: Stosunki polsko-tatarskie 1595-1623. Warszawa: Polska Akademia Nauk, 2004, s. 22-26. ISBN 83-89729-05-9.
• Tomasz Jasiński: Przerwany Hejnał. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 71. ISBN 83-03-02041-2.