Mugam

Mugam – tradycyjna azerska forma muzyczna, charakteryzująca się silnym stopniem improwizacji, wpisująca się w tradycje perskiego i arabskiego makamu.

Nagranie mugamu znalazło się na dyskach Voyager Golden Record umieszczonych na dwóch sondach wystrzelonych w kosmos przez NASA w 1977 w ramach programu Voyager.

W 2003 roku azerbejdżański mugam został proklamowany arcydziełem ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości a w 2005 roku wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.

Mugam jest tradycyjną azerską formą muzyczną wykształconą z połączenia elementów muzyki perskiej, arabskiej i tureckiej^[1]. Wpisuje się w tradycje perskiego i arabskiego makamu^[1]. Cechą charakterystyczną mugamu jest silny element improwizacji szoba, po którym następuje tradycyjny śpiew tasnif i część taneczna rang^[2].

Istnieje w formie wokalnej, instrumentalnej lub wokalno-instrumentalnej^[2]. Zwykle wykonywany jest przez tria: śpiewaka grającego na dafie – rodzaju tamburyna, któremu akompaniują instrumentaliści na tarze – rodzaju 11-strunowej lutni i kamanczach – rodzaju 4-strunowych spiczastych skrzypiec^[2][3]. Uważany jest za klasyczną muzykę Azerbejdżanu^[3].

Wyróżnia się siedem form mugamu ze względu na uczucia jakie ma budzić w słuchaczach: rast ma dodawać odwagi i radości, szur jest liryczny, sega – miłosny, bajati-sziraz – smutny, czacharga ma budzić pasję i zaangażowanie, szusztar – głęboki smutek a humajun – bardzo głęboki smutek^[2].

Sztuka mugamu przykazywana jest ustnie z mistrza na ucznia – nie istniały transkrypcje mugamu^[3]. W przeszłości mugam był głównie wykonywany podczas azerbejdżańskiej tradycyjnej uczty weselnej toj oraz podczas kameralnych spotkań intelektualistów i artystów, tzw. madżlis^[3][2]. Mugam był również popularny wśród wyznawców sufizmu^[3]. Sztuka mugamu ucierpiała w okresie przynależności Azerbejdżanu do ZSRR a jej charakter zaczął zmieniać się pod wpływem muzyki zachodniej^[3].

W XX wieku wielu muzyków eksperymentowało, łącząc mugam z tradycją zachodnią, m.in. Uzeir Hadżibejow (1885– 1948) stworzył mugam-operę Leili ve Majnun (1908) a Nijazi skomponował mugam-symfonię Rast (1949)^[4].

Nagranie mugamu znalazło się na dyskach Voyager Golden Record umieszczonych na dwóch sondach wystrzelonych w kosmos przez NASA w 1977 w ramach programu Voyager^[5].

W 2003 roku mugam został proklamowany arcydziełem ustnego i niematerialnego dziedzictwa ludzkości a w 2005 roku wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO^[3].