Miesięcznikowate

Miesięcznikowate
	; Anamirta cocculus
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	miesięcznikowate
	Nazwa systematyczna
	Menispermaceae Juss.; Gen. Pl.: 284. 4 Aug 1789
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Miesięcznikowate (Menispermaceae Juss.) – rodzina roślin okrytonasiennych. Obejmuje ok. 70 rodzajów z ponad 440 gatunkami. Zwykle są to drewniejące pnącza o liściach dłoniasto unerwionych, kwiatach drobnych. Owocami są jednonasienne pestkowce. Miesięcznikowate występują w ogromnej większości na obszarach niżowych w strefie tropikalnej, poza tym zasięg obejmuje też obszary w strefie klimatu umiarkowanego – wschodnią część Ameryki Północnej i Azji^[2].

Morfologia

Pokrój: Pnącza, rzadziej krzewy i niskie drzewa. Niemal wszystkie gatunki to rośliny drzewiaste, drewniejące przynajmniej u nasady pędu. Pnącza owijają się w lewo. Wiele pnączy osiąga duże rozmiary sięgając warstwy koron drzew, ale należą tu też rośliny o cienkich pędach (np. Dioscoreophyllum)^[3]. Częste są długie korzenie podporowe^[4]. Na obszarach suchych występują kseromorficzne krzewy i niskie drzewa (Antizoma, Cocculus, Cissampelos). Wyjątkowo należy tu także epifit (Stephania cyanantha rosnąca na baobabach w południowej Afryce)^[3].

Liście: Skrętoległe, ogonkowe, bez przylistków, pojedyncze (trójlistkowe tylko u Burasaia^[3]). Blaszka liściowa z żyłkowaniem dłoniastym, rzadko pierzastym, czasem dłoniasto klapowana^[5] (u Disciphania heterophylla liście pięcioklapowe i dodatkowo asymetryczne^[4]). Zwykle całobrzega, rzadko piłkowana^[3].

Kwiaty: Zebrane w bardzo zróżnicowane, rozgałęzione kwiatostany wyrastające w kątach liści^[3], nierzadko też na starszych, już bezlistnych odcinkach pędów (kaulifloria)^[4]. Rośliny są dwupienne – na różnych okazach rozwijają się tylko kwiaty męskie lub tylko żeńskie (kwiaty obupłciowe występują u Parabaena i Tiliacora). Kwiatostany męskie są zwykle silniej rozgałęzione od kwiatostanów żeńskich^[3]. Kwiaty zawsze drobne, niepozorne, bez miodników^[5], zwykle promieniste, rzadko dwubocznie symetryczne^[4]. Listki okwiatu zielone, białozielone, białe lub kremowe. W kwiatach pręcikowych występuje 6 działek kielicha i 6 płatków korony (czasem są silnie zredukowane lub ich brak). Pręcików jest tyle co płatków lub są liczne. W kwiatach słupkowych działek i płatków jest po 6, rzadziej po 4 lub po 1. Zwykle obecne są prątniczki. Słupków od 1 do 6 (u Hypserpa do 30), najczęściej jest jeden lub dwa okółki liczące po trzy słupki. Słupki są niezrośnięte, zawierają po dwa zalążki, przy czym rozwija się tylko jeden z pary^[4]^[5]. Szyjka słupka często wygięta, na szczycie ze znamieniem, czasem podzielonym^[5].
Owoce: Zwykle żywo zabarwione pestkowce jednonasienne. Na ogół niewielkie, tylko u Chlaenandra do ok. 10 cm średnicy^[4]. Egzokarp błoniasty, cienki, mezokarp zwykle mięsisty, endokarp bardzo twardy, często brodawkowaty lub z podłużnymi listewkami^[5]^[4].

Systematyka

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina miesięcznikowatych zaliczona jest do rzędu jaskrowców (Ranunculales), kladu dwuliściennych właściwych (eudicots). Miesięcznikowate są grupą siostrzaną dla kladu obejmującego rodziny berberysowatych i jaskrowatych^[2].

jaskrowce

olszankowate Eupteleaceae

makowate Papaveraceae

	krępieniowate Lardizabalaceae

	Circaeasteraceae

miesięcznikowate Menispermaceae

	berberysowate Berberidaceae

	jaskrowate Ranunculaceae

Podział rodziny^[2]^[6]

Podrodzina Chasmantheroideae Luersson

Plemię Burasaieae Endlicher

Aspidocarya J. D. Hooker & Thomson
Borismene Barneby
Burasaia Thouars
Calycocarpum Torrey & A. Gray
Chasmanthera Hochst.
Chlaenandra Miquel
Dialytheca Exell & Mendonça
Dioscoreophyllum Engler
Disciphania Eichler
Fibraurea Loureiro
Hyalosepalum Troupin
Jateorhiza Miers
Kolobopetalum Engler
Leptoterantha Troupin
Odontocarya Miers
Orthogynium Baillon
Parabaena Miers
Paratinosopora Wei Wang
Penianthus Miers
Platytinospora (Engler) Diels
Rhigiocarya Miers
Sarcolophium Troupin
Sphenocentrum Pierre
Syntriandrium Engler
Tinomiscium J. D. Hooker & Thomson
Tinospora Miers

Plemię Coscinieae J. D. Hooker & Thompson

Anamirta Colebrooke
Arcangelisia Beccari
Coscinium Colebrooke

Podrodzina Menispermoidaee Arnott

Plemię Anomospermeae Miers

Abuta Aublet
Anomospermum Miers
Caryomene Barneby & Krukoff
Diploclisia Miers
Echinostephia (Diels) Domin
Elephantomene Barneby & Krukoff
Hypserpa Miers
Legnephora Miers
Orthomene Barneby & Krukoff
Parapachygone Forman
Pericampylus Miers
Sarcopetalum F. Mueller
Telitoxicum Moldenke

Plemię Cissampelidae J.D. Hooker & Thompson

Antizoma Miers
Cissampelos L.
Cyclea Wight
Perichasma Miers
Stephania Loureiro

Plemię Limacieae Prantl

Limacia Loureiro

Plemię Menispermeae de Candolle

Menispermum L. – miesięcznik
Sinomenium Diels

Plemię Pachygoneae Miers

Cocculus de Candolle – rybitrutka
Haematocarpus Miers
Hyperbaena Bentham
Pachygone Miers

Plemię Spirospermeae R. Ortiz & W. Wang

Limaciopsis Engler
Rhaptonema Miers
Spirospermum Thouars
Strychnopsis Baillon

Plemię Tiliacoreae Miers

Albertisia Beccari
Anisocycla Baillon
Beirnaertia Troupin
Carronia F. Mueller
Chondrodendron Ruiz & Pavón
Curarea Barneby & Krukoff
Eleutharrhena Forman
Macrococculus Beccari
Pleogyne Miers
Pycnarrhena J. D. Hooker & Thomson
Sciadotenia Miers
Synclisia Bentham & J. D. Hooker
Syrrheonema Miers
Tiliacora Colebrooke
Triclisia Bentham & J. D. Hooker
Ungulipetalum Moldenke

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-16] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-16] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f P. J. A. Kessler: Menispermaceae. W: Kubitzki Klaus, Rohwer Jens, Bittrich Volker: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 2. Berlin Heidelberg: Springer, 1993, s. 402-418.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Rejewski MarianM., TomaszT. Waszak TomaszT. (red.), Rośliny kwiatowe. [T.] 1, Wielka Encyklopedia Przyrody, Warszawa: "Muza", 1998, s. 58-60, ISBN 978-83-7079-778-2 [dostęp 2023-10-15] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Donald G. Rhodes: Menispermaceae Jussieu. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-01-25].
↑ Genera of Menispermaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2016-01-25].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-16] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-16] (ang.).

[kessler-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f P. J. A. Kessler: Menispermaceae. W: Kubitzki Klaus, Rohwer Jens, Bittrich Volker: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 2. Berlin Heidelberg: Springer, 1993, s. 402-418.

[encyk-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Rejewski MarianM., TomaszT. Waszak TomaszT. (red.), Rośliny kwiatowe. [T.] 1, Wielka Encyklopedia Przyrody, Warszawa: "Muza", 1998, s. 58-60, ISBN 978-83-7079-778-2 [dostęp 2023-10-15] .

[america-5] Donald G. Rhodes: Menispermaceae Jussieu. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-01-25].

[6] Genera of Menispermaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2016-01-25].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]