Michał Brandstätter

Michał Brandstätter (Brandstaetter) (ur. 21 października 1882 w Tarnowie, zm. w styczniu 1943 w Warszawie) – łódzki nauczyciel, literat, dziennikarz pochodzenia żydowskiego.

Jego ojciec Mordechaj Dawid (1844–1928) był znanym pisarzem hebrajskim, zaś bliski krewny – Roman (1906–1987), dramatopisarzem i poetą. Po ukończeniu gimnazjum w Tarnowie studiował na uniwersytecie we Lwowie, uniwersytecie w Berlinie i uniwersytecie w Wiedniu, gdzie nadano mu doktorat filozofii.

Jeszcze przed złożeniem egzaminu pedagogicznego (1905 r.) podjął pracę w VI Gimnazjum we Lwowie jako nauczyciel łaciny i greki, później również niemieckiego i polskiego. Przeniesiony na krótko do Żółkwi, wrócił do Lwowa. Czas I wojny światowej spędził w Pradze, skąd wrócił do pracy pedagogicznej w Państwowym Gimnazjum we Lwowie.

W latach 1919–1921 był współorganizatorem dwóch łódzkich żydowskich gimnazjów męskich powstałych pod patronatem Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich przy ul. Magistrackiej (obecnie ul. Aleksandra Kamińskiego), nie rezygnując początkowo z pracy w I Państwowym Gimnazjum im. M. Kopernika w Łodzi. Dopiero gdy władze szkolne nakazały nauczycielom dokonanie wyboru między pracą w gimnazjach państwowych i niepaństwowych, został urlopowany z pracy w gimnazjum państwowym. W 1922 r. na prośbę Markusa Braudego został nauczycielem w II Gimnazjum Męskim Towarzystwa Żydowskich Szkół Średnich przy ul. Magistrackiej i Gimnazjum Żeńskim tegoż Towarzystwa w Łodzi przy ul. Grzegorza Piramowicza, a po śmierci dyrektora Zygmunta Bromberga–Bytkowskiego w 1923 r. przejął jego stanowisko, i zajmował je do 1934 r. (jego następcą został dr Zygmunt Ellenberg).

Brandstaetter uważany był za dobrego nauczyciela i administratora. W 1928 r. zainicjował i osobiście redagował czasopismo dla rodziców uczennic szkoły „Ogniwa”, początkowo miesięcznik, potem dwumiesięcznik (z przerwą w latach 1933–1934). W czerwcu 1939 r. ukazał się zeszyt specjalny poświęcony jubileuszowi 35–lecia pracy pedagogicznej dyr. Brandstaettera.

Mieszkał przy ul. prez. G. Narutowicza 68^[1].

Był współpracownikiem czasopism: „Morija”, „Miesięcznik Żydowski”, „Nowy Dziennik”, „Chwila”. Artykuły o treści pedagogicznej publikował w lwowskim „Muzeum”. Był przewodniczącym łódzkiego oddziału Towarzystwa Przyjaciół Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie.

Był członkiem zarządu Internatu dla dzieci żydowskich i Fermy w Helenówku gm. Radogoszcz przy ul. (obecnie) Krajowej 15, budynek i instytucja już nieistniejące. Był także członkiem zarządu stowarzyszenia humanitarnego „Montefiore – B’nei B’rith”.

Gdy Niemcy hitlerowskie napadły na Polskę 1 września 1939 r. w czasie II wojny światowej doszło do zajęcia Łodzi przez Niemców 8 września 1939 r. Początkowo pozostał w Łodzi i został powołany do Rady Szkolnej, ale po aresztowaniu przez hitlerowców pierwszej Rady Starszych w listopadzie 1939 r. wyjechał do Warszawy, gdzie znalazł się w getcie. Pracował tam w Żydowskiej Samopomocy Społecznej.

Przed drugą akcją likwidacyjną w getcie warszawskim ciężko zachorował na tyfus. Po wkroczeniu Niemców do getta został zastrzelony przed domem przy ul. Ludwika Zamenhofa 56, w którym mieszkał przez ostatnie lata przed śmiercią^[2].

• Andrzej Kempa, Marek Szukalak Żydzi dawnej Łodzi. Słownik biograficzny Żydów łódzkich oraz z Łodzią związanych. Tom I A–Z, Łódź 2001, Oficyna Bibliofilów, s. 34, ISBN 83-87522-47-3.
• PawełP. Spodenkiewicz PawełP., Zaginiona dzielnica. Łódź żydowska – ludzie i miejsca,, Łódź: Łódzka Księgarnia Niezależna, 1998, ISBN 83-900619-1-0, OCLC 69454149 . Brak numerów stron w książce
• Baranowski K., Żydowskie średnie szkoły ogólnokształcące w Łodzi w latach 1918-1939, „Biuletyn ŻIH”, Warszawa 1981, nr 3.
• Zagórowski Z., Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminariów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych wyd. I Lwów-Warszawa 1924;
• Emanuel Ringelblum, Kronika getta warszawskiego wrzesień 1939 – styczeń 1943, Warszawa 1988.

• Michał Brandstätter – publikacje w bibliotece Polona