Oznakowanie pojazdów w Polskich Siłach Zbrojnych

Oznakowanie pojazdów w Polskich Siłach Zbrojnych – opis oznakowania pojazdów wielkich jednostek Polskich Sił Zbrojnych.

W Wojsku Polskim we Francji pojazdy były oznaczane według zasad obowiązujących w armii francuskiej^[1].

Czołgi oznaczano za pomocą znaków „karcianych”^[2].
Plutony miały następujące znaki:

• I pluton – pik ♠
• II pluton – kier ♥
• III pluton – karo ♦
• IV pluton – trefl ♣

Kolory znaków oznaczały przynależność do batalionów:

• I batalion – niebieskie znaki
• II batalion – czerwone znaki

Znaki malowano na wieżach czołgu na białych polach. Kształty pola oznaczały kompanie:

• 1 kompania – pole okrągłe o średnicy 350 mm
• 2 kompania – pole kwadratowe o boku 350 mm
• 3 kompania – trójkąt o podstawie 450 mm i wysokości 400 mm

Na samochodach znaki malowano na błotnikach i drzwiach kabiny kierowców. Na lewym błotniku na białym kwadracie malowano barwne figury geometryczne, właściwe dla poszczególnych broni. Były to^[3]:

• piechota – żółty prostokąt
• artyleria – czerwony trójkąt
• rozpoznanie – niebieski romb
• saperzy – brązowa elipsa
• kompanie samochodowe – niebieskie koło

Na prawym błotniku i drzwiach kabiny malowano znaki dywizji, pod nimi znaki pułków^[2].

• 1 pułk grenadierów Warszawy – herb Warszawy
• 2 pułk grenadierów wielkopolskich – herb Poznania
• 3 pułk grenadierów śląskich – herb Katowic
• 6 Kresowy pułk strzelców pieszych – brązowy żubr na żółtej tarczy.

Poniżej umieszczano numer batalionu^[a]. Tablice rejestracyjne pojazdów oprócz pięciocyfrowego numeru miały literę „P” i biało-czerwony pasek^[1].

W Samodzielnej Brygadzie Strzelców Podhalańskich zamierzano oznakować pojazdy w następujący sposób:

• pojazdy dowództwa brygady, dowództw obu półbrygad i oddziały pozabatalionowe – wizerunek podkowy
• I batalion i III batalion – wizerunek głowy wilka
• II batalion i IV batalion – wizerunek białego niedźwiedzia.

Nie ma jednak potwierdzenia, czy projekt wszedł w życie, a jeśli tak, to w jakim zakresie^[4].

Stacjonująca w Syrii Brygady Strzelców Karpackich znakowała pojazdy w sposób następujący^[5]:

• pojazdy dowództwa – tarcza herbowa podzielona skośnie na białe i czerwone pole i prostokąt podzielony przekątnymi tworzącymi cztery trójkąty – górny i dolny czerwone, boczne białe
• pułki piechoty miały takie same znaki, lecz o barwach broni. Trójkąt górny i dolny był żółty, a boczne granatowe. Stosowano też znak w kształcie kwadratu podzielonego wzdłuż przekątnej tworzącego dwa trójkąty, górny (lewy) granatowy, dolny żółty oraz o barwach odwróconych z numerem batalionu oznaczonym białą rzymską cyfrą.
• dywizjon ułanów karpackich miał znak w formie kwadratu podzielonego poziomo o barwach: górnej karmazynowej, dolnej jasnogranatowej. Znak 2 szwadronu: górna biała, dolna pąsowa.

Tablice rejestracyjne pojazdów, oprócz pięciocyfrowego numeru, miały literę „P” i biało-czerwony pasek^[6].

Kiedy jednostki polskie na przeszły pod dowództwo brytyjskie, otrzymały znaki brytyjskiego dowództwa na Środkowym Wschodzie. Była to oznaka „Middle East” – wielbłąd w kolorze ochry na tle czarnego prostokąta. Używano też oznaki „British Troops in Egypt” – piramida z dwiema palmami koloru cynobrowego na tle jasnoszmaragdowym lub białym^[7].

20 stycznia 1942 roku zatwierdzono oznakę rozpoznawczą Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. Przedstawiła ona zbroję rycerską umieszczoną na tarczy^[8].

W Polskich Siłach Zbrojnych w Wielkiej Brytanii pierwszym polskim znakiem rozpoznawczym na pojazdy mechaniczne był znak Polskich Sił Zbrojnych.

Sposób umieszczenia jego określił rozkaz I Korpusu Polskiego z 12 grudnia 1940 roku następująco:

1. Wszystkie pojazdy mechaniczne zarejestrowane, posiadające numer wojskowy, muszą posiadać znak rozpoznawczy.
2. Znaki rozpoznawcze (białe kółko ze skrzydełkiem na czarnym tle) są malowane:

– na przednim błotniku lewym, na pojazdach nie posiadających błotników — z lewej strony pojazdu,

– z tyłu pojazdu na lewym błotniku lub na dobrze widocznym miejscu z lewej strony,

– ponadto w pojazdach posiadających przednie szyby znak rozpoznawczy nakleja się w lewym dolnym rogu przedniej szyby,

– przy motocyklach na zbiorniku z lewej strony.

Znak ten umieszczano na wszystkich pojazdach Polskich Sił Zbrojnych w Wielkiej Brytanii, niezależnie od korpuśnych, dywizyjnych i innych. Używano go do czasu demobilizacji oddziałów polskich na Zachodzie^[5].

Pojazdy mechaniczne dowództwo jednostek wojska w Wielkiej Brytanii i 1 Dywizji Pancernej oznaczano ich godłem. 1 Samodzielna Brygada Spadochronowa miała osobny znak. Był nim biały orzeł na tle czarnego prostokąta lub malowany bezpośrednio na pojeździe^[5].

Oznakowywano też pojazdy oddziałów i samodzielnych pododdziałów 1 DPanc i 1 SBSpad. Były to kwadraty w określonym kolorze z odpowiednim numerem.

Na wieżach czołgów malowano znaki rozpoznawcze pułków i szwadronów w formie barwnych figur geometrycznych. W czasie inwazji na sprzęcie wojsk sprzymierzonych z boku i od góry pojazdu malowano białe gwiazdy^[5].

Rozkazem Naczelnego Wodza i ministra spraw wojskowych z 20 czerwca 1941 roku^[9] wprowadzono chorągiewki rozpoznawcze na samochody. Przysługiwały one: Naczelnemu Wodzowi, szefowi sztabu Naczelnego Wodza, inspektorowi Polskich Sił Powietrznych, dowódcy 1 Korpusu, zastępcy dowódcy 1 Korpusu, dowódcy artylerii 1 Korpusu, dowódcy saperów 1 Korpusu, dowódcom brygad i równorzędnych, attaché wojskowym i komendantom garnizonów. Chorągiewki rozpoznawcze miały przeważnie kształt prostokąta, trójkąta lub połączonego prostokąta z trójkątem. Wymiary chorągiewek prostokątnych: długość 28 cm, szerokość 17,5 cm<^[5].

W terminie późniejszym wprowadzono chorągiewki na samochody: wiceministra spraw wojskowych, dowódcy armii i dowódcy i zastępcy dowódcy 1 DPanc. W związku z przemianowaniem 19 listopada 1942 roku Ministerstwa Spraw Wojskowych na Ministerstwo Obrony Narodowej ustanowiono chorągiewkę rozpoznawczą na samochód ministra obrony narodowej, a później inspektora wyszkolenia wojska i inspektora do spraw zarządu wojsk^[5].

Znaki na pojazdach mechanicznych w Armii Polskiej na Wschodzie i 2 Korpusie były identyczne, jak oznaki rozpoznawcze Wielkich Jednostek^[b]. U umieszczano je na prostokątnych tarczach^[10].

W kampanii włoskiej używano barwnych tablic z numerami pułków i batalionów. 22 kompanii zaopatrzenia artylerii znakowała samochody czarną sylwetką niedźwiedzia niosącego pocisk, umieszczoną na białej prostokątnej tarczy o wymiarach 250x300 mm^[11]. 316 kompania transportowa Pomocniczej Wojskowej Służby Kobiet używała znaku tańczącej dziewczyny w stroju łowickim, objętej kołem kierownicy o średnicy 250 mm^[12].

W broni pancernej, z lewej i prawej strony wieży, malowano barwne figury geometryczne^[c], na transporterach opancerzonych – na pancerzu bocznym i z przodu, na samochodach ciężarowych – na drzwiach kabiny kierowcy^[13].

• pierwszy pułk dywizji – kolor czerwony
• drugi pułk dywizji – kolor żółty
• trzeci pułk dywizji – kolor niebieski

Figury geometryczne odpowiadały szwadronom (kompaniom)

• romb – szwadron dowodzenia
• trójkąt – 1 szwadron (kompania)
• kwadrat – 2 szwadron
• koło – 3 szwadron

Stosowano też malowanie tylko barwnych konturów znaków geometrycznych^[14]. W części pułków stosowano dodatkowe znaki^[13]:

• 4 pułk pancerny – na wieży rysowano sylwetkę skorpiona
• 1 pułk ułanów krechowieckich – w polu znaku rozpoznawczego pododdziału rysowano końską głowę
• 15 pułk ułanów – na Staghoundach rysowano proporczyk pułkowy

Na bokach wozów bojowych umieszczano ich nazwy^[13]. Nadawane były według określonego klucza i stanowiły dodatkowy znak rozpoznawczy.

W 1 pułku ułanów krechowieckich^[13]:

• szwadron dowodzenia i szwadron rozpoznawczy – nazwy na literę K — czołg dowódcy „Krechowiak”, poczet dowódcy „Komarów”, „Koziatyń”

• 1 szwadron – nazwy na literę B – czołg dowódcy „Burza”
• 2 szwadron – nazwy na literę R – czołg dowódcy „Rozmach”
• 3 szwadron – nazwy na literę Z – czołg dowódcy „Zwycięzca”

• Godła wielkich jednostek Polskich Sił Zbrojnych

• Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8. Brak numerów stron w książce
• Jerzy Murgrabia: Symbole wojskowe Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07825-4.
• Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918-1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddz. Broni Pancernej, 1971. Brak numerów stron w książce