Order Świętego Aleksandra

*(typ II – zielona emalia)*
	; Baretka
Ustanowiono	25 grudnia 1881
Dewiza	СЪ НАМИ БОГЪ; (Bóg z nami)
Kruszec	złoto, srebro
Powyżej	od 1909: Order śś. Cyryla i Metodego;
Poniżej	do 1946: Order Zasługi Cywilnej; od 1946: Order Czerwonego Krzyża;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Order Świętego Aleksandra
*(typ I – biała emalia)*
	; Awers I klasy na łańcuchu
	; Awers odznaki z mieczami

Order Świętego Aleksandra (buł. Орден Св. Александръ) – wysokie odznaczenie państwowe Księstwa i Królestwa Bułgarii, ustanowione w 1881. Od 1946 order domowy.

Historia

Order został ustanowiony 25 grudnia 1881 przez księcia Bułgarii Aleksandra I ku czci bohatera narodowego Rusi, ks. Aleksandra Newskiego. Książę Aleksander wybrał na patrona odznaczenia nie tylko swego imiennika, ale także był to gest wdzięczności w stosunku do cara Aleksandra II za pomoc Rosji w wyzwoleniu Bułgarii spod jarzma tureckiego. Na rewersie orderu widnieje zresztą data zawarcia Traktatu w San Stefano (19 lutego 1878), który doprowadził do powstania quasi niepodległego Księstwa Bułgarii^[1].

Order dzieli się na sześć klas:

I klasa – Krzyż Wielki (od 1908),
II klasa – Wielki Oficer,
III klasa – Komandor,
IV klasa – Oficer,
V klasa – Kawaler,
VI klasa – Krzyż Srebrny^[2]^[3],

dodatkowo do 1946 należały do orderu:

Order Zasługi (Orden „za Zasluga”) – oznaka złota lub srebrna bez wstążki,
Medal Zasługi (Medal „za Zasluga”) – złoty, srebrny lub brązowy^[1]^[3].

Wielki lub Mały Łańcuch noszony był właściwie wyłącznie przez władcę^[3], ale kilka z nich nadano zagranicznym głowom państw, m.in. sułtanom Abdülhamidowi II i Mehmedowi V (obecnie znajdują się w muzeum pałacu Topkapı)^[2].

Order nie znalazł się w nowym systemie orderowo-odznaczeniowym stworzonym przez komunistów w 1950 (po upadku monarchii w 1946), jednak na emigracji nadal nadaje go wygnany król Symeon II jako order domowy i jest jego wielkim mistrzem^[2]^[4]. W Republice Bułgarii order nie został odnowiony^[5].

Zasady nadawania

Order Świętego Aleksandra był przyznawany za wybitne zasługi dla narodu bułgarskiego i dla monarchii, oraz za oddanie w służbie dla kraju. Wersja orderu z mieczami (i gwiazda orderu z mieczami) nadawana była za akty bohaterstwa podczas wojny, a wersja z mieczami ponad odznaką orderu (i ponad środkowym medalionem gwiazdy orderu) za akty bohaterstwa w czasach pokoju^[1]. Obecnie nadawany jest jako odznaczenie dynastyczne za zasługi dla byłego monarchy Symeona II^[2], który nagradza nim wybitnych przedstawicieli społeczności bułgarskich emigrantów rozsianych po całym świecie. Ostatnie nadanie odbyło się w 2000 roku^[6].

Opis odznaki

Istnieją dwie odmiany odznaki Orderu Świętego Aleksandra. Odznaką typu I jest pozłacany srebrny krzyż kawalerski emaliowany na biało. Pośrodku krzyża widnieje okrągły medalion z imieniem Aleksandra Newskiego zapisanym cyrylicą na czerwonej emalii oraz z napisem w języku bułgarskim: СЪ НАМИ БОГЪ (Bóg z nami) i wieńcem laurowym na białej emalii. Nad odznaką znajduje się złota korona heraldyczna monarchii bułgarskiej^[7]. Na rewersie widnieje data: 19 ФЕВРАЛЪ 1878 (19 lutego 1878)^[1]^[7].

Odznaką typu II jest pozłacany srebrny krzyż kawalerski emaliowany na zielono. Pośrodku krzyża widnieje okrągły medalion z lwem, godłem Bułgarii, na czerwonej emalii oraz napisem w języku bułgarskim: СЪ НАМИ БОГЪ (Bóg z nami) i wieńcem laurowym na białej emalii. Nad odznaką znajduje się złota korona heraldyczna monarchii bułgarskiej^[7]. W 1891 nowy władca Bułgarii, ksiażę Ferdynand I wprowadził pewne zmiany do wyglądu orderu, zmieniając m.in. kształt korony. Cztery najwyższe klasy orderu mogły też być ozdobione brylantami, jako wyraz szczególnego uznania panującego monarchy wobec odznaczonego. Istnieje wiele drobnych różnic w wyglądzie poszczególnych egzemplarzy orderu w zależności od czasu i miejsca powstania danego egzemplarza i zmian kosmetycznych wprowadzanych przez kolejnych monarchów^[1]^[7].

Gwiazda orderowa przysługuje odznaczonym orderem I i II klasy. Występuje w dwóch odmianach. Typ I to ośmioramienna srebrna gwiazda z medalionem z białej emalii. Pośrodku medalionu znajduje się mniejszy z czerwonej emalii z imieniem Aleksandra Newskiego zapisanym cyrylicą oraz z napisem w języku bułgarskim: СЪ НАМИ БОГЪ (Bóg z nami) i wieńcem laurowym umieszczonymi na otoczce z białej emalii. Może być także wysadzana brylantami. Gwiazda typu II posiada pośrodku czerwony medalion z godłem Bułgarii otoczonym wąskim białym paskiem oraz złotym napisem w języku bułgarskim: СЪ НАМИ БОГЪ (Bóg z nami) i wieńcem laurowym umieszczonymi na szerszej otoczce z zielonej emalii^[1]^[7].

Oznaki V i VI klasy wykonane są z nieemaliowanego srebra. Wstążka orderowa ma kolor karmazynowy^[2].

Odznaczeni

Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra.

Z tym tematem związana jest kategoria: Polacy odznaczeni Orderem Świętego Aleksandra.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dimitri Romanoff: The Orders, Medals and History of the Kingdom of Bulgaria. Rungsted Kyst: Balkan Heritage, 1982, s. 71-91, 119-123. ISBN 87-981267-0-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Царски Орден “Св. Александър”. [w:] Символи и Ордени [on-line]. kingsimeon.bg. [dostęp 2016-07-04]. (bułg.).
↑ ^a ^b ^c Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, Drukarnia Narodowa, 1939, s. 306-307.
↑ Dynastic orders. [w:] Provisional List of Orders [on-line]. icocregister.org (International Commission for Orders of Chivalry), 2006. [dostęp 2016-07-05]. (ang.).
↑ Orders and medals. [w:] Institution [on-line]. president.bg. [dostęp 2016-07-04]. (ang.).
↑ Великият Магистър на Българските Ордени. [w:] Символи и Ордени [on-line]. kingsimeon.bg. [dostęp 2016-07-06]. (bułg.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Robert Werlich: Orders and Decorations of All Nations: Ancient and Modern, Civil and Military, Waszyngton 1965, s. 71

Bibliografia

Dimitri Romanoff, The Orders, Medals and History of the Kingdom of Bulgaria, Balkan Heritage, Rungsted Kyst 1982, ISBN 87-981267-0-9
Robert Werlich, Orders and Decorations of All Nations: Ancient and Modern, Civil and Military, Waszyngton 1965

[dr-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Dimitri Romanoff: The Orders, Medals and History of the Kingdom of Bulgaria. Rungsted Kyst: Balkan Heritage, 1982, s. 71-91, 119-123. ISBN 87-981267-0-9.

[król-2] Царски Орден “Св. Александър”. [w:] Символи и Ордени [on-line]. kingsimeon.bg. [dostęp 2016-07-04]. (bułg.).

[ko-3] Wiesław Bończa-Tomaszewski: Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak. Warszawa-Kraków: Główna Księgarnia Wojskowa, Drukarnia Narodowa, 1939, s. 306-307.

[iso2006-4] Dynastic orders. [w:] Provisional List of Orders [on-line]. icocregister.org (International Commission for Orders of Chivalry), 2006. [dostęp 2016-07-05]. (ang.).

[prez-5] Orders and medals. [w:] Institution [on-line]. president.bg. [dostęp 2016-07-04]. (ang.).

[6] Великият Магистър на Българските Ордени. [w:] Символи и Ордени [on-line]. kingsimeon.bg. [dostęp 2016-07-06]. (bułg.).

[rw-7] Robert Werlich: Orders and Decorations of All Nations: Ancient and Modern, Civil and Military, Waszyngton 1965, s. 71

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Republika (od 1990)	Order Stara Płanina Order Świętych Cyryla i Metodego Order Zasługi Cywilnej Order Zasługi Wojskowej Order Jeźdźca z Madary Order Waleczności Medal Zasługi Odznaka „Za wierną służbę pod sztandarami” Medal 60-lecia Zwycięstwa w II Wojnie Światowej
Komunizm (1946–1990)	Order Georgi Dimitrowa Order Ludowej Republiki Bułgarii Order 9 września 1944 Order Wyzwolenia Ludu Order Czerwonego Sztandaru Order Czerwonego Sztandaru Pracy Order Cyryla i Metodego Order Narodowy Pracy Order za Odwagę Order za Zasługi i Waleczność Wojskową Order za Zasługi i Waleczność Cywilną Order Sławy Pracy Order 13. Wieków Bułgarii Medal Zasługi Wojskowej Medal Braterstwa Broni Medal za Wyróżniającą Pracę Medal „Za udział w walce antyfaszystowskiej” Medal za Długoletnią Służbę
Monarchia (1879–1946)	Order Waleczności 1879 Order Świętego Aleksandra 1881 Order Zasługi Cywilnej 1891 Order Zasługi Wojskowej 1900 Order Świętych Cyryla i Metodego 1909 Krzyż Niepodległości 1909 Krzyż Długoletniej Służby 1889 Medal Pamiątkowy Wojny Bułgarsko-Serbskiej 1885 Medal 25-lecia Powstania Kwietniowego 1901 Medal za Udział w Wojnie Bałkańskiej 1912-1913 Medal Pamiątkowy Wojny Europejskiej 1915-1918 Medal za Ratowanie Ginących 1908 Krzyż Pamiątkowy Proklamacji Księcia Ferdynanda Sachsen-Koburg i Gotha na Księcia Bułgarii 1887 Medal Pamiątkowy Zaślubin Ferdynanda I z Marią Ludwiką Burbon-Parma 1893 Medal Bułgarskiego Czerwonego Krzyża 1918

Rodzaj odznaczenia	order krzyż medal gwiazda odznaka dystynktorium
Elementy insygniów	godło łańcuch orderowy gwiazda orderowa rozetka galonik okucie wstęga orderowa
Formy zredukowane	cywilna: miniaturka orderowa mundurowa: baretka
Lista odznaczeń w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie
Lista baretek w	Afryce Ameryce Południowej Ameryce Północnej i Środkowej Australii i Oceanii Azji Europie organizacjach międzynarodowych
Prawo	kapituła orderu odznaczenie państwowe order domowy order kobiecy
System odznaczeń w Polsce	Komisja Heraldyczna polski system orderowo-odznaczeniowy (lista) polskie odznaczenia resortowe polskie odznaczenia samorządowe