Orchan

Ten artykuł dotyczy osmańskiego władcy. Zobacz też: chana Wielkiej Bułgarii o tym imieniu.

Orchan

Przedstawienie władcy autorstwa Konstantina Kapıdağlı, XVII/XVIII wiek
Tugra Orhana I
Bej osmański
Okres	od ok. 1324/1326 do 1362
Poprzednik	Osman I
Następca	Murad I
Dane biograficzne
Dynastia	Osmanowie
Data urodzenia	1281
Data śmierci	1362
Ojciec	Osman I
Matka	Malhun (Malhatun?)(inne języki)
Rodzeństwo	Alaaddin Bey[potrzebny przypis] Fatma Hatun[potrzebny przypis]
Żona	Teodora Kantakuzena
Żona lub niewolnica	Nilüfer(inne języki)
Dzieci	Murad I
Żona	Asporca Hatun[potrzebny przypis]
Żona	Eftandise Hatun[potrzebny przypis]
Multimedia w Wikimedia Commons

Orchan, także Orhan lub Urchan^{[potrzebny przypis]} (ur. 1281^{[potrzebny przypis]}, zm. w 1362 – drugi władca Imperium Osmańskiego z dynastii Osmanów panujący w latach ok. 1324/1326 – 1362. Syn i następca Osmana I. Władzę po nim objął jego syn Murad I.

W trakcie swojego panowania rozszerzył terytorium swojego państwa, w znacznej części korzystając z konfliktów o władzę w Cesarstwie Bizantyjskim. Na zachodzie zdobyte zostały tereny przy Dardanelach oraz półwysep Galipolli, będący pierwszą zdobyczą osmańską w Europie. Na północy terytoria graniczyły z Konstantynopolem a na wschodzie dosięgły Ankary.

Orchan został urodzony w roku 1281^{[potrzebny przypis]}. Jego ojcem był założyciel dynastii osmańskiej Osman I a matką według tradycji Malhun(inne języki). Imię Malhun może być zniekształconą wersją Malhatun córki Ömer Beja występującej jako świadek w dokumencie powierniczym Orchana^[1].

Około roku 1324^[2]/1326^[3] przejął władzę w Imperium Osmańskim po swoim ojcu Osmanie I. Według tradycji wywodzącej się z XV nastąpiło to jeszcze w trakcie życia jego ojca. Według innego tradycyjnego źródła Ali Pasza(inne języki), brat Orchana, zrzekł się władzy i poszedł w kierunku życia kontemplacyjnego (Jest to jednak uważane za legendę mającą dać model wzorowego przekazania władzy w obliczu późniejszych krwawych sytuacji).^[4]. Po śmierci swojego ojca Osmana przyjął tytuł emira^[3].

Orchan kontynuował rozpoczęty przez Osmana I podbój ziem Azji Mniejszej kierując się na zachód. W zdobytej głodem w 1326 roku Bursie, niegdyś bizantyńskim mieście, ustanowił stolicę państwa osmańskiego^[2][3][5]. W 1327 zdobyte zostało bizantyjskie miasto Lopadion(inne języki) (obecnie Uluabat) którego fortyfikacje zniszczyło trzęsienie ziemi. Po tych wydarzeniach cesarz Andronik III poprowadził armię do Bitynii, ale zawrócił po 2 dniach drogi od Konstantynopola gdy w bitwie pod Pelekanon(inne języki) jego pochód zatrzymał Orchan. Bizancjum utraciło w ten sposób połączenie lądowe Bitynią co wpłynie na upadek pozostałych tam miast bizantyjskich^[6]. W 1331 roku Orchan zdobył Niceę, a w 1337 roku Nikomedię^[3][5]. W wynik utych podbojów tereny Bizancjum w Azji na wschód od Konstantynopola zostały ograniczone do 10 kilometrów kwadratowych^[7].

W latach 1345-1346 Orchan przyłączył do swojego terytorium emirat Karesi(inne języki). Uzyskane terytoria znajdując się przy Dardanelach dawały możliwość przeprawy morskiej z Azji do Europy^[7].

W 1346 syn Orchana Sulejman Pasza w trakcie udzielania pomocy cesarzowi bizantyjskiemu Janowi VI Kantakuzenowi w rywalizacji z Janem V Paleologiem po raz pierwszy udał się na tereny europejskie. W 1347 roku Kantakuzen wkroczył do Konstantynopola i ogłosił się cesarzem, z Janem V jako współrządzącym^[8][7].

W 1352 w trakcie wojny Jana V z Mateuszem Kantakuzenem (synem Jana VI), Orchan wezwany na pomoc przez Jana VI wsparł wojskowo Kantakuzena. Sulejman wylądował na przylądku Gallipoli i otrzymał od Orchana pierwszą twierdzę na półwyspie Galipoli, Tzympe(inne języki)^{[potrzebny przypis]}. W marcu 1454 nastąpiło trzęsienie ziemi które zniszczyło mury miast nad Dardanelami w tym Gallipoli, wykorzystał to Sulejman zajmując Galipoli, do którego sprowadzono tureckich osadników z Anatolii^[7].

W 1354 Jan VI Kantakuzen abdykował, Jan V został cesarzem, Orchan nie był związany z nim więzami rodzinnymi (mimo starań Jana V) i w wyniku tych wydarzeń nie był już zmuszony do oddania zdobyczy europejskich cesarzowi. Przez jakiś czas jeszcze popierał Mateusza Kantakuzena a jego ludzie podbili większą część wschodniej Tracji^[9]. Sulejman pozajmował szereg miejscowości w tym w 1357 Tekirdağ (Rodosto) i Çorlu^[8]. W 1359 (lub 1361, data jest niepewna) Orchan zajął Dimetokę otwierając perspektywy podboju Salonik^[10]. Od tych wydarzeń rozpoczęła się ekspansja turecka na Bałkany skutecznie kontynuowana przez Murada I^[8].

W 1356 Sulejman Pasza zajął Ankarę^[11].

Część źródeł (w tym te najbardziej tradyjne) przypisuje mu utworzenie jednostki janczarów około roku 1330^[12][13](inne źródła sugerują drugą połowę XIV wieku prawdopodobnie w czasie rządów Murada I^[14]), według Davida Nicolle od 1338 roku Orchan posiadał korpus zawodowych gwardzistów którzy nie byli jeszcze janczarami^[12]. Około 1330 roku Orchan dokonał licznych reform wojskowych – m.in. przekształcił jazdę akindżi w jazdę lekką^[5].

Kroniki wskazują że podatek od jeńców wojennych wynoszący 20% został wprowadzony za Murada I jednak uznaje się za rzecz możliwą że już w trakcie panowania Orchana albo Osmana I był on w działaniu^[15].

Do czasów rządów Orchana w obiegu były monety seldżuckie i bizantyjskie. W trakcie jego rządów zaczęto bić własną drobną srebrną monetę akcze (asper)^[16]. Orchan budował meczety oraz instytucje religijne co przesądziło o islamskim charakterze państwa^[10]. Zapisy Ibn Battuty z 1333 wskazują na aktywny tryb życia Orchana który "posiadał niemal 100 twierdz i stale je odwiedzał"^[17].

Zmarł w 1362 roku^[2] i został pochowany w Bursie gdzie znajdują się też groby jego ojca Osmana I i syna Murada I^{[potrzebny przypis]}. Prawdopodobnie po jego śmierci doszło do wojny domowej. Władzę ostatecznie przejął po nim jego syn Murad, który doprowadził do śmierci wszystkich swoich braci^[11].

W 1346 Orchan pojął za żonę Teodorę Kantakuzen, córkę cesarza bizantyjskiego Jana VI Kantakuzena. Według kroniki bizantyjskiej obiecał w zamian że "będzie dla niego jak syn" oraz odda swoją armię pod rozkazy Kantakuzena. Orchan pomógł cesarzowi w walce o tron^[18] oraz w walkach przeciwko Serbom^[19].

Nilüfer(inne języki) ("lilia wodna, nenufar") urodziła Orchanowi syna i następce Murada. Według tradycji uznawana była raczej za żonę niż niewolnicę Orchana (mimo tego że jej imię sugeruje niewolnicę). Tradycja uznaje ją za córkę greckiego władcy miejscowości Yarhisar którą Osman pojmał i dał Orchanowi za narzeczoną^[20].

• Murad I - Syn Nilüfer i następca Orchana, trzeci władca z dynastii Osmanów. Władzę przejął po prawdopodobnej wojnie domowej, doprowadził do śmierci wszystkich swoich braci^[21]. Zmarł w 1389 w trakcie bitwy na Kosowym Polu^[22].
• Sulejman Pasza - Najstarszy syn, dowódca wojskowy. Zmarł w 1357, w trakcie życia swojego ojca^[11].
• Halil(inne języki) - W 1357 był namiestnikiem ziemi nad zatoką Izmit^[11].

Dokument z 1324 wymienia 4 braci i siostrę^[23].

• Ali Pasza(inne języki) - Według tradycji dobrowolnie zrzekł się władzy na rzecz Orchana. Colin Imber twierdzi że Orchan jednak nigdy nie miał brata o imieniu Ali Pasza^[24].
• Pazarlu - Według kroniki Jana Kantakuzena dowodził w bitwie pod Pelekanon (1329)^[11].

• Colin Imber: Imperium Osmańskie, 1300-1650. Wyd. II. Kraków: Wydawnictwo Astra, 2023. ISBN 978-83-66625-97-6.
• Jan Reychman: Historia Turcji. Wrocław: Ossolineum, 1973.
• Wielka Historia Świata – Późne średniowiecze. Praca zbiorowa pod redakcją naukową Krzysztofa Baczkowskiego. T. 5. Kraków: Oficyna Wydawnicza FOGRA, 2005. ISBN 83-85719-89-X.
• David Nicolle: Janczarzy. Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-7889-495-7.
• PWN Leksykon: Wojsko, wojna, broń. pod red. Marcina Kamlera. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13506-9.
• Gilles Veinstein: On the Ottoman janissaries (fourteenth-nineteenth centuries). W: Erik-Jan Zürcher: Fighting for a Living: A Comparative Study of Military Labour 1500-2000. Amsterdam University Press, 2013, s. 115–134. [dostęp 2024-06-25]. (ang.).