Obligacja

Obligacja – papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia^[1]. Obligacja należy do kategorii dłużnych instrumentów finansowych^[2]. W przeciwieństwie do akcji, obligacje nie dają posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach.

Emisja obligacji jest jednym ze sposobów pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwo^[3]. Obligacje reprezentują prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek, co oznacza, iż przyznają identyczne uprawnienia danym emisjom lub seriom obligacji.

Wyróżnia się:

• obligacje skarbowe (rządowe) – emitowane przez Skarb Państwa,
• obligacje komunalne lub inaczej obligacje municypalne – emitowane przez samorządy terytorialne,
• obligacje podmiotów prawnych, np. obligacje przedsiębiorstw.

Okres do wykupu to liczba lat, w których emitent zobowiązuje się wywiązywać z obowiązków, jakie nakłada na niego obligacja. Data wykupu oznacza termin, kiedy dług przestanie istnieć, gdyż emitent wykupi obligację.

Obligacje z okresem wykupu^[4]:

• do 1 roku – nazywa się obligacjami krótkoterminowymi,
• od 1-5 – nazywa się obligacjami średnioterminowymi,
• powyżej 5 lat – nazywa się obligacjami długoterminowymi,
• obligacje wieczyste to papiery dłużne, w przypadku których występuje wieczysta zapadalność, a przepływy pieniężne są bezterminowe. Obligatariusz posiadający je, otrzymuje z tego tytułu tzw. rentę wieczystą. Dotyczy to przypadków, gdy obligacje nie posiadają terminu zapadalności, lub gdy termin jest bardzo długi - ponad 30 lat^[5].

Obligacje można dzielić na kuponowe i zerokuponowe. Obligacje zerokuponowe (zero coupon bonds) są zwykle emitowane z dyskontem, a w terminie zapadalności następuje jednorazowa płatność w wysokości ich wartości nominalnej. Obligacje kuponowe (coupon bonds) wiążą się z okresową płatnością kuponu, którego wysokość jest zwykle zależna od ratingu emitenta. Oprocentowanie obligacji może być stałe bądź zmienne. Zwykle wysokość kuponu obligacji o zmiennym oprocentowaniu przedstawiana jest w formie „stopa bazowa + x%”, np. WIBOR + 0,5%. Możliwe jest także oprocentowanie uzależnione od stopy inflacji (takie obligacje emituje polski Skarb Państwa^[6]). Innym rodzajem obligacji są obligacje dochodowe, które wypłacają odsetki tylko w przypadku, gdy emitent uzyska zysk (np. z inwestycji, która była finansowana poprzez emisję obligacji).

Model wyceny^[7] obligacji daje 3 możliwości kształtowania się ceny obligacji, przed dniem jej wykupu. Wyróżniamy następujące typy obligacji ze względu na cenę sprzedaży:

• Obligacja sprzedawana po cenie nominalnej – w tym przypadku wartość stopy zwrotu w terminie do wykupu równa jest stopie kuponu.
• Obligacja z dyskontem (lub inaczej dyskontowa) – w tym przypadku wartość stopy zwrotu w terminie do wykupu jest większa niż stopa kuponu. Ponadto obligacje zerokuponowe są obligacjami dyskontowymi.
• Obligacja z premią – w tym przypadku wartość stopy zwrotu w terminie do wykupu jest mniejsza niż stopa kuponu.

Wiele emisji obligacji zawiera klauzulę, która daje inwestorowi lub emitentowi prawo do podjęcia określonych działań. Ze względu na sposób wykupu wyróżniamy^[8]:

• obligacje o jednym terminie wykupu – nie można ich wykupić przed terminem zapadalności
• obligacje o kilku terminach wykupu (multiple dated bonds) – emitent może wykupić obligacje lub obligatariusz zażądać wykupu tylko w kilku wcześniej ustalonych terminach
• obligacje z opcją wykupu (callable bonds) – emitent ma prawo wykupić obligacje przed terminem zapadalności
• obligacje z opcją sprzedaży (puttable bonds) – obligatariusz ma prawo zażądać wykupu obligacji przed terminem zapadalności
• obligacje z opcją przedłużenia (extendable bonds) – emitent może przedłużyć stosunek obligacyjny ponad termin wymagalności
• obligacje zamienne zwane konwertywami (convertible bond) – emitent, zamiast wykupywać obligacje, może wymienić je na wyemitowane przez siebie akcje
• obligacje wymienne (exchangeable bond) – obligatariusz może wymienić obligacje na inne papiery wartościowe posiadane przez emitenta
• obligacje z warrantem subskrypcyjnym lub prawem pierwszeństwa – posiadacz obligacji ma prawo nabyć akcje nowej emisji przed innymi inwestorami
• obligacje częściowo opłacone (partly paid) – nabycie obligacji odbywa się w ratach. Część zapłaty następuje w chwili otrzymania obligacji, zaś reszta zapłaty w terminie późniejszym. Inwestor może zrezygnować z opłacania pozostałej wartości obligacji, ale traci w ten sposób zaliczkę.
• obligacje przychodowe – obligacje, które wykupywane są z przyszłych przychodów z inwestycji, która została sfinansowana ze środków pochodzących z emisji.

Poziom ryzyka inwestycyjnego mierzony jest jakością kredytową (rating):

• sektor instrumentów wolnych od ryzyka
• sektor instrumentów o ocenie ratingowej AAA
• sektor instrumentów o ocenie ratingowej AA
• itd.

Obligacje najbezpieczniejsze, czyli otrzymujące najwyższe ratingi, są emitowane przez organizacje ponadnarodowe i rządy państw. Obligacje posiadające niski rating są określane mianem obligacji śmieciowych (junk bonds). Inwestowanie w nie jest ryzykowne, ale może przynieść ponadprzeciętny zysk. Nabywcy obligacji ponoszą oprócz ryzyka kredytowego, które jest spowodowane możliwością niewypłacenia odsetek lub niewykupienia obligacji, także ryzyko stopy procentowej i związane z płynnością. Zmiany stóp procentowych mogą spowodować spadek wartości obligacji, zaś niska płynność obligacji (np. mało znanych przedsiębiorstw) utrudnia ich sprzedaż.

Wartość obligacji przedstawia zdyskontowany strumień płatności jakie ona generuje. W ten sposób można zapisać:

${\displaystyle PVB=\sum \limits _{t=1}^{N*m}{\frac {{\frac {i}{m}}*FV}{(1+{\frac {YTM}{m}})^{t}}}+{\frac {FV}{(1+{\frac {YTM}{m}})^{N*m}}}}$

Zaś dla obligacji zerokuponowej wzór wygląda następująco:

${\displaystyle PVB={\frac {FV}{(1+YTM)^{N}}}}$

gdzie:
PVB – obecna (rozliczeniowa) wartość obligacji (present value of bond)
i – oprocentowanie obligacji w skali roku
FV – wartość nominalna obligacji (face value)
YTM – stopa dochodu w terminie do wykupu (yield to maturity)
N – liczba okresów do wykupu w latach
m – liczba płatności odsetek w ciągu roku

Zobacz hasło obligacja w Wikisłowniku

• rentowność obligacji
• euroobligacja
• obligacja hipoteczna
• obligacja korporacyjna
• obligacja kuponowa
• obligacja municypalna
• obligacja skarbowa
• obligacja śmieciowa
• obligacja zerokuponowa
• obligacje Brady’ego
• czas trwania obligacji

• Janusz Kudła: Instrumenty finansowe i ich zastosowania. Warszawa: Wydawnictwo Key Text, 2009, s. 53–73. ISBN 978-83-87251-56-7.
• Frank J. Fabozzi: Rynki Obligacji, analiza i strategie. Brak numerów stron w książce