Kłamstwo

Ten artykuł dotyczy zagadnienia psychologicznego i moralnego. Zobacz też: inne znaczenia.

Kłamstwo – wypowiedź zawierająca informacje niezgodne z przekonaniem o stanie faktycznym. Kłamca przekazuje informacje niezgodne z jego przekonaniem o rzeczywistości z intencją, by zostały one wzięte za prawdziwe. Kłamstwem mogą być także wypowiedzi zgodne z rzeczywistym stanem rzeczy, o ile autor przekazu nie ma świadomości tego faktu. Jak wynika z badań ludzie wypowiadają kłamstwa od 1 do 3 dziennie^[1].

Ludzie kłamią, by osiągnąć określoną korzyść – materialną, psychologiczną, społeczną lub polityczną, aby osiągnąć zamierzony cel (np. przedstawiciel handlowy celowo posługuje się kłamstwem, wiedząc o usterce towaru, gdyż zależy mu na jego sprzedaży), aby podnieść swoją wartość w oczach innych z powodu zaniżonego poczucia własnej wartości, aby uchronić kogoś od cierpienia (np. rodzice nie mówią dziecku o ciężkiej chorobie, aby uchronić je od większego cierpienia). Jednak zasadniczym motywem jest interes osoby, która dopuszcza się kłamstwa. Najczęstszym powodem okłamywania jest altruizm, a jedną z głównych motywacji uniknięcie konfliktu^[2].

Jak wynika z najnowszych badań, dzieci, które były okłamywane w dzieciństwie, w dorosłym życiu będą kłamać^[3].

Policjant jest przekonany o tym, że X dopuścił się kradzieży, jednak z uwagi na fakt, że X jest jego kuzynem, twierdzi, że tamten niczego nie ukradł.

Wypowiedź taka będzie kłamstwem nawet wówczas, gdy X faktycznie nie brał udziału w kradzieży. Policjant świadomie podaje fakty niezgodne z jego wiedzą o rzeczywistości.

Gdy kłamiemy, nasz organizm ma za zadanie zataić prawdę, odczuwa jednak dyskomfort, a umysł doświadcza dysonansu poznawczego.

Kłamiącego zdradzić może przyspieszony puls, chęć podrapania się po ciele (podczas kłamania na ciele powstaje specyficzny rodzaj napięcia). Inną charakterystyczną oznaką kłamcy jest zaczerwieniona twarz. Często osoba kłamiąca ucieka wzrokiem w prawą stronę, gdy zaś mówi prawdę – w lewą. Stary wytrawny kłamca potrafi kłamać prosto w oczy, początkujący niedoświadczony będzie miał rozbiegany wzrok i zwężone źrenice. Potliwość to także oznaka kłamstwa.

Twarz przekazuje dwa komunikaty: po pierwsze to, co chcemy ujawnić; a po drugie to, co chcemy ukryć. W czasie około 0,25 sekundy mimika zdradza rzeczywiste uczucia, luka, poprzez którą nieświadomie przedostają się krótkotrwałe sygnały, zdradzające stan emocjonalny, (tzw. Mikroekspresja). Fałszywa emocja przejawia się asymetrycznością mimiki, podczas gdy emocja prawdziwa jest w pełni symetryczna. Mruganie mimowolnie podczas napięcia emocjonalnego. Inaczej zachowują się nasze gałki oczne kiedy rekonstruujemy informacje (np. przypominamy sobie), inaczej, kiedy konstruujemy. Uboga ekspresja pantomimiczna (w porównaniu z typową gestykulacją) może oznaczać kłamstwo. W sytuacji stresu wzrasta tempo mówienia, głośność wypowiedzi i ton głosu.

 Osobny artykuł: komunikacja niewerbalna.

Test D polega na narysowaniu na czole za pomocą palca wskazującego swej dominującej ręki litery D.

Zadanie to można wykonać na dwa sposoby. Można narysować literę D brzuszkiem skierowanym w stronę prawego oka. W tym wypadku, może ją przeczytać osoba, wykonująca zadanie ale nie osoba, która stoi naprzeciwko. Można również skierować brzuszek litery D w stronę lewego oka. W tym wypadku przeczyta ją osoba stojąca naprzeciwko, ale nie osoba, wykonująca test.

Osoby o wysokim poziomie self-monitoring rysują literę D w ten sposób, aby mogły ją przeczytać osoby stojące naprzeciwko nich – z brzuszkiem skierowanym w lewo. Osoby o niskim poziomie self-monitoring rysują literę D tak, aby same mogły ją przeczytać – z brzuszkiem skierowanym w prawo.

Wynik testu D określa przybliżony wskaźnik tak zwanego Self-monitoring, czyli obserwacyjnej kontroli własnych zachowań. Osoby o wysokim poziomie self-monitoring najczęściej potrafią dobrze kłamać. Osoby o niskim poziomie self-monitoring rzadziej kłamią, przez co nie mają takiej wprawy w oszukiwaniu, jak osoby o wysokim poziomie self-monitoring.

Test D został opisany w książce „Dziwnologia” Richarda Wisemana.

Zobacz hasła kłamstwo, kłamca i kłamliwy w Wikisłowniku

Zobacz w Wikiźródłach wiersz Aleksandra Fredry "Kłamca"

Zobacz kolekcję cytatów kłamstwo w Wikicytatach

• paradoks kłamcy
• O kłamaniu – traktat Augustyna z Hippony
• metody wykrywania kłamstw

• Paul Ekman, Kłamstwo i jego wykrywanie w biznesie, polityce i małżeństwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, ISBN 83-01-14082-8
• Stan B.S.B. Walters Stan B.S.B., KŁAMSTWO. CAŁA PRAWDA O... Jak wykryć kłamstwo i nie dać się oszukać, EwaE. Jusewicz-Kalter (tłum.), Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2002, ISBN 83-89120-31-3, OCLC 749613006 . Brak numerów stron w książce

• Instytut Badań Wariograficznych [dostęp 2020-08-28] (pl.) - Anatomia Kłamstwa
• James EdwinJ.E. Mahon James EdwinJ.E., The Definition of Lying and Deception, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 25 grudnia 2015, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16]  (ang.). (Definicja kłamstwa i zwodzenia)
• Noah Zandan, The language of lying (ang.), kanał „TED-Ed” na YouTube, 3 listopada 2014 [dostęp 2024-10-05].