Ikona (film)

Zobacz multimedia związane z tematem: Aleksandrowski Central

Ikona – polski film dokumentalny z 2016 roku w reżyserii Wojciecha Kasperskiego. Obraz przedstawia codzienne życie pacjentek nieistniejącego już rosyjskiego szpitala psychiatrycznego (filia Irkuckiego Obwodowego Szpitala Psychiatrycznego nr 2^[3][4]) we wsi Aleksandrowskoje w rejonie bochańskim w obwodzie irkuckim (południowo-wschodnia część Syberii)^[5].

Ośrodek mieścił się w budynku po wybudowanej w XVIII gorzelni, w której, oprócz zwykłych robotników, pracowali też skazańcy^[6][7]. Od 1873 roku mieściło się tam więzienie polityczne Aleksandrowski Central(inne języki)^[4][6][7]. W 1956 roku obiekt został przekształcony w zakład psychiatryczny^[4][6][7]. Szpital położony 180 km na północ od Irkucka^[8][9], dotychczas niedostępny dla ekip filmowych, był jednym z największych na Syberii^[10]. W połowie lat 60. XX w. liczba chorych sięgała tu 1200 osób^[4]. W czasie kręcenia filmu ta niedofinansowana i znajdująca się w ruinie^[11][7] placówka czekała już na nieuchronny moment likwidacji^[5].

Przedstawiony w filmie szpital pełni funkcję przytuliska dla osób z ciężkimi i nieuleczalnymi chorobami, dla przestępców oraz dla innych osób wykluczonych społecznie, w tym nawet dla nastolatków z problemami wychowawczymi^[12]. Stanowi też źródło utrzymania dla całej wsi (pracował tu co trzeci mieszkaniec^[7])^[5][9]. Ponad tysiąc^[9][13][8] lub nawet półtora^[11] tysiąca pacjentów przebywa w ciężkich warunkach pod opieką pięciu lekarzy z poprzedniej epoki^{[11][10][13][9][8]}. Jeden z psychiatrów – pracujący tu od 45^[2][13] lat – pełni funkcję przewodnika i narratora stawiającego filozoficzne i metafizyczne pytania^[2][11][14].

Jak twierdzi reżyser filmu, w zdobyciu zaufania rozmówców pomógł mu brak umiejętności biegłego komunikowania się w języku rosyjskim^[9]. Zgodnie z intencją Kasperskiego, reszta ekipy filmowej nie mówiła wcale w tym języku^[9]. Operator musiał być w Rosji po raz pierwszy^[13]. Miało to pozwolić skupić się na emocjach i obrazie^[9][13].

Prace nad filmem rozpoczęły się w 2007 roku^[8]. Początkowo reżyser planował zrealizować film o lekarzach pracujących z osobami nieuleczalnie chorymi^[11]. Twórcy sporządzili dokumentację 40^[8] rosyjskich szpitali, w tym oddziałów onkologicznych, klinik zajmujących się leczeniem stresu pourazowego oraz szpitali psychiatrycznych^[11][13]. Zdjęcia w Aleksandrowski Central kręcono przez dwa miesiące w 2011 roku^[a][11][13]. Montaż trwał 10 miesięcy^[13][8]. Film miał premierę 9 grudnia 2016^[1][12].

Do 2015 roku relokowano większość pacjentów^[15]. 28 października 2016 ostatni pensjonariusze opuścili placówkę^[15].

• reżyseria i scenariusz: Wojciech Kasperski^[1][2]
• zdjęcia: Łukasz Żal^[1]
• muzyka: Antoni Komasa-Łazarkiewicz^[1]
• dźwięk: Aleksandra Pająk^[b][1]
• montaż: Tymoteusz Wiskirski^[1]
• produkcja: Delta Film^[1][2]
• koprodukcja: Telewizja Polska, Vostok8, Expresso Post Production^[1]
• współfinansowanie: Polski Instytut Sztuki Filmowej^[1]
• dystrybucja: Krakowska Fundacja Filmowa^[1]

• Prix Italia, Mediolan, 2017: Prix Italia w kategorii „Dokument telewizyjny”^{[1][10][16][17]}. Jury doceniło wartość merytoryczną, ale też reżyserię, zdjęcia, dźwięk oraz muzykę^[10][16].
• Krakowski Festiwal Filmowy, Kraków, 2016:
  • Konkurs Polski, Złoty Lajkonik – za „delikatny, wstrząsający film. Opowiedziany z wielką dojrzałością, uważnością i odwagą. Przywraca sens pytań pierwszych, tych najważniejszych. Obraz, który przypomina, że film czasami może być dziełem sztuki. Ten jest na pewno”^[1]
  • Konkurs Polski, Nagroda za zdjęcia – Łukasz Żal^[1]
  • Konkurs Polski, Nagroda im. Macieja Szumowskiego – za szczególną wrażliwość na sprawy społeczne^[1]
  • Konkurs Polski, Nagroda Prezesa Stowarzyszenia Filmowców Polskich za najlepszy montaż – Tymoteusz Wiskirski^[1]
  • Międzynarodowy Konkurs Dokumentalny, Nagroda FIPRESCI – za „refleksję nad ludzką duszą, a szczególnie nad duszami kobiet w różnym wieku, mieszkanek zakładu psychiatrycznego gdzieś na pustkowiu, których życie oddziałuje na odbiorcę z intrygującą i nieodpartą siłą, także dzięki wyjątkowej artystycznej pracy operatorskiej i montażowej. Mimo trudnej prawdy objawiającej się w filmie, wrażliwe podejście twórców pozwala na dostrzeżenie nadziei oraz obdarzenie bohaterek szczerym ludzkim zrozumieniem”^[1]
• New York Festivals, Nowy Jork, 2017 – Srebrny Medal^[1]
• Międzynarodowy Festiwal Filmów Dokumentalnych DocsMX, Meksyk, 2017 – Nagroda Jury w sekcji Otredades^[1][18][19]
• IMAGO International Awards for Cinematography (nagrody przyznawane przez International Federation of Cinematographers^[20] / Europejską Federację Operatorów Filmowych), Helsinki, 2017: główna nagroda za zdjęcia w kategorii „Dokument” – Łukasz Żal^[21][12][18]

• Ikona w serwisie „Polish Docs” Krakowskiej Fundacji Filmowej (dystrybutor filmu)
• Александровский централ(inne języki) (ros.) – historia Aleksandrowski Central w rosyjskojęzycznej wersji Wikipedii
• Екатерина Вертинская (Jekatierina Wiertyńska): Психиатрический центра. 27 stycznia 2014. Radio Svoboda (zasób filmowy)