Helena Rurykowiczówna
| Królowa Polski | |
| Okres |
od 12 grudnia 1501 |
|---|---|
| Jako żona | |
| Poprzedniczka | |
| Następczyni | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data i miejsce urodzenia |
19 maja 1476 |
| Data i miejsce śmierci |
20 stycznia 1513 |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Mąż | |
Helena Rurykowiczówna[1][2], Helena Iwanowna[3] (ur. 19 maja 1476 w Moskwie, zm. 20 stycznia 1513 w Wilnie) – żona Aleksandra Jagiellończyka, wielka księżna litewska i niekoronowana królowa Polski, córka wielkiego księcia moskiewskiego Iwana III i Zofii (Zoe) Paleolog – bratanicy ostatniego cesarza bizantyńskiego, Konstantyna Dragazesa.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]3 grudnia 1494 poselstwo polskie z kasztelanem wileńskim Aleksandrem Juriewiczem Holszańskim i kasztelanem trockim Janem Jurjewiczem Zabrzezińskim na czele wyruszyło z Wilna po Helenę w celu wydania jej za mąż za wielkiego księcia litewskiego Aleksandra Jagiellończyka. Małżeństwo to miało cementować rozejm litewsko-moskiewski[4]. Po przybyciu Heleny na Litwę, odbył się ślub obojga 15 lutego 1495 w katedrze Świętego Stanisława w Wilnie. Nie zachowały się przekazy dotyczące posagu, prawdopodobnie takowego nie było, gdyż Helena w listach do ojca wspominała dobroć męża, który wziął żonę bez posagu[5]. Małżonek okazał dużą hojność wobec Heleny. 28 sierpnia 1501 Aleksander nadał żonie prawem dziedzicznym dobra Kniażyce, Teteryn, Smolniany, Hradyszcze i Łosice. Dokumentem z 10 stycznia 1503 Helena otrzymała również zamek Mohylew z przynależnymi dobrami[5].
Mimo zawarcia związku małżeńskiego z Aleksandrem, księżna pozostała przy wyznaniu prawosławnym. Prawdopodobnie w lecie 1497 księżna zaszła w ciążę, która jednak zakończyła się poronieniem. W maju 1500 księżna poważnie zachorowała, przypuszczalnie z powodu kolejnego poronienia[6]. Po śmierci brata Aleksandra, króla polskiego Jana Olbrachta, książę przyjechał do Krakowa na koronację, zaś Helena przebywała w Wilnie. Kościół katolicki nie wyraził zgody na koronację Heleny, która była odmiennego wyznania. Przyjęła jednak oficjalnie tytuł królowej[7].
W czasie wojny z Moskwą wielokrotnie pomagała Aleksandrowi w negocjacjach ze swoim ojcem, prosząc go listownie o zaniechanie najazdów na Litwę[7]. W mężu znalazła największe wsparcie i zrozumienie, opiekowała się nim, gdy zachorował. Po jego śmierci w 1506, Helena nadal pomagała w polepszeniu napiętych stosunków z Moskwą. W 1507 r. król Zygmunt I Stary nadał jej dożywotnio Suraż, Bielsk i Brańsk na jej osobiste uposażenie[8]. W 1511 próbowała wyjechać do Moskwy, jednak nie zgodził się na to jej szwagier, Zygmunt I Stary. Potajemna próba opuszczenia Polski została udaremniona przez kanclerza wielkiego litewskiego Mikołaja Radziwiłła[9]. Pod koniec tego roku Helena udała się do Brasławia.
Była podejrzewana o spiskowanie na rzecz brata, wielkiego księcia moskiewskiego Wasyla III. Zmarła bezpotomnie w wieku trzydziestu siedmiu lat i została pochowana w cerkwi Przeczystej Bogurodzicy w Wilnie. Wiele źródeł i współczesnych relacji podaje, jakoby została otruta, zaś sprawcami tej zbrodni mieli być Radziwiłłowie. Pozostawiła po sobie 40 000 dukatów, które w znacznej mierze zebrała podczas pobytu na Litwie[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Duczmal 1996 ↓, s. 245-261.
- ↑ Bogucka 2018 ↓, s. 776.
- ↑ Łowmiański 1999 ↓, s. 645.
- ↑ Wdowiszewski 2005 ↓, s. 108.
- ↑ a b Wdowiszewski 2005 ↓, s. 109.
- ↑ Spórna i Wierzbicki 2003 ↓, s. 144–145.
- ↑ a b Spórna i Wierzbicki 2003 ↓, s. 145.
- ↑ Wiesław Wróbel, Gród i zamek w Surażu do 1603 r. w świetle źródeł pisanych [online], s. 40.
- ↑ Spórna i Wierzbicki 2003 ↓, s. 146.
- ↑ Wdowiszewski 2005 ↓, s. 109–110.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Urszula Borkowska, Dynastia Jagiellonów w Polsce, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, ISBN 978-83-01-16692-2, OCLC 803894516.
- Małgorzata Duczmal: Jagiellonowie. Leksykon biograficzny. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1996. ISBN 83-08-02577-3.
- Maria Bogucka: Aleksander Jagiellończyk. W: Mirosław Maciorowski, Beata Maciejewska: Władcy Polski. Warszawa: Agora, 2018. ISBN 978-83-268-2720-4.
- Henryk Łowmiański: Polityka Jagiellonów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1999. ISBN 83-7177-104-5.
- M. Spórna, P. Wierzbicki, Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego, Kraków: Zielona Sowa, 2003, s. 144–147, ISBN 83-7389-189-7.
- Zygmunt Wdowiszewski, Genealogia Jagiellonów i Domu Wazów w Polsce, Kraków: Avalon, 2005, s. 108–110, ISBN 83-918497-2-4.
