Kazimierz I Odnowiciel

Kazimierz I Odnowiciel

Rysunek Jana Matejki z cyklu Poczet królów i książąt polskich
Książę Polski
Okres	od 1034 do 1058
Poprzednik	Mieszko II Lambert
Następca	Bolesław II Szczodry
Dane biograficzne
Dynastia	Piastowie
Data urodzenia	25 lipca 1016
Data i miejsce śmierci	19 marca 1058[1] Poznań
Miejsce spoczynku	Poznań
Ojciec	Mieszko II Lambert
Matka	Rycheza Lotaryńska
Żona	Maria Dobroniega
Dzieci	Bolesław II Szczodry, Władysław Herman, Mieszko, Świętosława Swatawa, Otto
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Kazimierz I Odnowiciel (ur. 25 lipca 1016, zm. 19 marca 1058^[1] w Poznaniu) – książę z dynastii Piastów, władca Polski w latach 1034–1058 (z przerwami), syn Mieszka II i Rychezy. Po śmierci ojca, w 1034 r. objął władzę w zniszczonym przez kryzys państwie. Próbował wzmocnić władzę monarszą, co spotkało się ze sprzeciwem możnowładztwa. Książę został wygnany na Węgry, skąd wyjechał później do Niemiec. W kraju zapanował chaos. Brak centralnej władzy spowodował samowolę, a nawet utworzenie na części terytorium niezależnego państewka (Miecław na Mazowszu). Doszło do powstania ludowego, a w 1038 r. najazdu księcia Czech Brzetysława I.

Dopiero w 1039 r., a być może 1040 Kazimierz powrócił do kraju, przystępując do odbudowy zniszczonej organizacji państwowej i kościelnej. W polityce zagranicznej oparł się na sojuszu z Rusią. W 1047 ostatecznie pokonał Miecława, przy pomocy wojskowej swojego szwagra Jarosława Mądrego i przywrócił polskie panowanie na Mazowszu. Przeniósł z Gniezna do Krakowa główny ośrodek władzy państwowej i odnowił tamtejsze biskupstwo. Ufundował opactwo benedyktynów w Tyńcu (1044). Zbrojnie odbił też zagarnięty przez Czechów Śląsk (1050), jednak na zjeździe w Kwedlinburgu w 1054 zgodził się płacić za niego Czechom coroczny trybut.

W 1026 r. został oddany do któregoś z klasztorów, prawdopodobnie jedynie w celu zdobycia wykształcenia. Domniemane istnienie Bolesława Zapomnianego i połączona z tym hipoteza, że Kazimierz złożył profesję zakonną i został oblatem, a w 1034 r. dostał od papieża dyspensę i wystąpił z zakonu, nie cieszy się obecnie uznaniem wśród historyków. Po śmierci Mieszka ster rządów zapewne chciała przejąć Rycheza, być może wcześniej skłócona z mężem. Kazimierz ulegał woli ambitnej matki. Ona sama najprawdopodobniej wywiozła z kraju koronę królewską Mieszka II (w okresie rządów Bezpryma), co obecnie odczytuje się jako przejaw dbałości o prawa syna do tronu. Kazimierz nie zdołał się jednak koronować ze względu na trudności wewnętrzne (możni nie życzyli sobie koronacji) i zewnętrzne (sprzeciw Cesarstwa).

Wielkopolska uległa buntowi ludowemu skierowanemu przeciwko możnowładcom oraz Kościołowi i nastąpił masowy powrót do wierzeń przedchrześcijańskich. Na Mazowszu powstało oddzielne państwo Miecława (Masława). Na Pomorzu władzę przejęła miejscowa dynastia. W 1038 r., wykorzystując sytuację wewnętrzną Polski i panujące bezkrólewie, książę czeski Brzetysław I najechał zbrojnie Polskę, rabując ogromne bogactwa. Złupił on Wielkopolskę, niszcząc siedziby biskupie w Poznaniu i Kruszwicy. Ze zdewastowanej stolicy kraju, Gniezna, wywiózł do Pragi relikwie św. Wojciecha, Radzyma Gaudentego i pięciu eremitów, krzyż złoty ofiarowany przez Mieszka I, który ważył trzy razy tyle co on sam, złote tablice wysadzane klejnotami i wiele innych kosztowności. Jak pisał Gall Anonim: „I tak długo wspomniane miasta pozostawały w opuszczeniu, że w kościele św. Wojciecha Męczennika i św. Piotra Apostoła dzikie zwierzęta znalazły legowiska.” Ponadto żołnierze czescy zburzyli budowle sakralne w Poznaniu, które zostały wzniesione przez Mieszka I na uroczystość chrztu Polski, a także splądrowali grobowiec tego władcy, czego dowodem była m.in. czeska moneta odnaleziona w ruinach. Brzetysław zrujnował również zamek oraz kościół kamienny na wyspie Jeziora Lednickiego w Wielkopolsce. Z Giecza, którego ludność poddała się bez walki, przesiedlił licznych rzemieślników do Czech, do miejscowości zwanej odtąd Hedčany (od czeskiej nazwy Giecza – Hedeč)^[2]. W drodze powrotnej Brzetysław zabrał Polsce Śląsk oraz Małopolskę.

Kazimierz, przebywający dotychczas na Węgrzech na dworze króla Stefana I (który jednak był w kłopotliwej sytuacji, bo wspierał Brzetysława I czeskiego), po jego śmierci w sierpniu 1038 r. udał się do Niemiec, gdzie korzystne koligacje miała jego matka Rycheza. Po złożeniu hołdu lennego w 1039 r. królowi Henrykowi III Salickiemu i otrzymaniu od niego pomocy militarnej (500 ciężkozbrojnych rycerzy niemieckich) i finansowego wsparcia Kazimierz wrócił do kraju^[3]. Henryk obawiał się bowiem zbytniego wzmocnienia Brzetysława czeskiego. Pomoc okazał również książę ruski Jarosław Mądry, którego siostrę, Marię Dobroniegę, pojął Kazimierz za żonę. Odnowiciel powrócił do Wielkopolski, a w 1040 roku dokonał wyprawy na Śląsk. Na mocy układu w Ratyzbonie z 1041, Brzetysław zrzekł się wszystkich ziem polskich (w tym Małopolski), poza częścią Śląska^[4]. Niezniszczony Kraków stał się główną siedzibą polskiego księcia. W 1046 roku Kazimierz ponownie spróbował odzyskać Śląsk, co doprowadziło do spotkania z Brzetysławem I u króla niemieckiego w Merseburgu, a potem w Miśni, gdzie zawarto układ pokojowy.

W 1047 roku, przy wsparciu zbrojnym Jarosława, Kazimierz zaatakował Mazowsze i pokonał Miecława. Podbił wówczas Mazowsze oraz zapewne Pomorze Gdańskie, jako że w bitwie zostali pokonani sojusznicy Miecława – książęta pomorscy. W 1050 roku Kazimierz Odnowiciel ponownie wyprawił się na Śląsk i ostatecznie go zajął. Spowodowało to skargę Brzetysława I czeskiego do cesarza Henryka, co doprowadziło do zjazdu w Goslarze w listopadzie tego samego roku, na którym Kazimierz zapobiegł groźbie interwencji niemieckiej. Spór o ziemie te rozstrzygnięto ostatecznie na zjeździe w Kwedlinburgu. Śląsk pozostał przy Polsce, a Kazimierz Odnowiciel zobowiązał się płacić Czechom coroczny trybut w wysokości 500 grzywien srebra i 30 grzywien złota.

W 1046 r. odnowił biskupstwo krakowskie. Nowym biskupem został mnich iroszkocki Aron. W 1051 odnowione zostało biskupstwo wrocławskie z siedzibą w Ryczynie, które prawdopodobnie podporządkowano zwierzchnictwu metropolity magdeburskiego^[5]. Nowym biskupem wrocławskim został Hieronim. W 1051 roku wsparł cesarza Henryka w wyprawie przeciwko Andrzejowi I węgierskiemu, podczas której oddziały polskie wzięły udział w bitwie o most nad Rabanicą (Repczą).

Kazimierzowi nie udało się jednak odnowić arcybiskupstwa gnieźnieńskiego. Przypisuje się mu fundację klasztoru benedyktynów w Tyńcu, ok. 1044 roku oraz fundację klasztoru opactwa benedyktynów w Mogilnie ok. 1045 roku^{[potrzebny przypis]}. Zamiast utrzymywać stałą drużynę wojów zapoczątkował on zwyczaj nadawania ziemi rycerzom w zamian za służbę wojskową. Starania o odbudowę kraju po kryzysie sprawiły, że Kazimierz został obdarzony przydomkiem Odnowiciela.

Kazimierz Odnowiciel zmarł 19 marca 1058^[1] w Poznaniu i został pochowany w tamtejszej katedrze Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Podczas swojego długiego, trwającego osiemnaście lat panowania, doprowadził do przywrócenia państwowości polskiej i odzyskał dla Piastów państwo w takich granicach, w jakich otrzymał je od Mieszka II.

W XIX w. powstała hipoteza, że Kazimierz Odnowiciel miał brata Bolesława, który objął rządy po wygnaniu Kazimierza Odnowiciela, a powrót Kazimierza do kraju w 1039 umożliwiła jego śmierć. Według Oswalda Balzera miał on być starszym synem Mieszka II i Rychezy, urodzonym w 1014 lub 1015^[6], natomiast według Tadeusza Wasilewskiego synem Mieszka i nałożnicy urodzonym w 1033^[7]. Hipoteza ta we współczesnej historiografii jest jednak odrzucana^[8].

Kazimierz Odnowiciel prawdopodobnie w 1041 roku poślubił Dobroniegę (ur. w okr. 1010–1016, zm. 13 grudnia 1087) – córkę Włodzimierza I Wielkiego. Z tego małżeństwa pochodzili:

• Bolesław II Śmiały (ur. ok. 1042, zm. 2 lub 3 kwietnia 1081 lub 1082) – książę Polski (1058-1076), król Polski (1076-1079),
• Władysław I Herman (ur. ok. 1043, zm. 4 czerwca 1102) – książę Polski (1079-1102),
• Mieszko (ur. 16 kwietnia 1045, zm. 28 stycznia 1065) – hipotetyczny książę Kujaw od 1058,
• Świętosława Swatawa (ur. zap. 1046–1048, zm. 1 września 1126) – żona Wratysława II, z dynastii Przemyślidów, księcia ołomunieckiego (1055-1056, 1058-1061), księcia Czech (1061-1085) oraz króla Czech (1085-1092),
• Otto (ur. zap. 1047 lub 1048, zm. zap. 1048) – otrzymał imię po Ottonie, księciu Szwabii; późne źródła myliły go z Ottonem I Pięknym, księciem morawskim; teorię tę obalił ostatecznie Oswald Balzer.

Kazimierz miał czterech synów, jego następcą został Bolesław II Śmiały (Szczodry), a po jego wygnaniu władzę objął drugi syn Odnowiciela – Władysław I Herman.

Kazimierz Odnowiciel jest patronem ulic m.in. w Dzielnicy III Prądnik Czerwony w Krakowie^[9], w Pobiedziskach i na osiedlu Gołąbki w dzielnicy Ursus w Warszawie. Kazimierza upamiętnia renesansowa płaskorzeźba umieszczona w portalu bramy wjazdowej Zamku Piastów Śląskich w Brzegu. Uchwałą Rady Gminy Kazimierz Biskupi zostało nazwane jedno z rond w Kazimierzu Biskupim (miejscowość ta zawdzięcza księciu swój pierwszy człon nazwy)^[10][11].

Jego wizerunek został przedstawiony na polskiej monecie o nominale 50 zł, wyemitowanej w 1980. Moneta ta została wykonana z miedzioniklu w nakładzie 2 503 800 egzemplarzy, miała średnicę 30,5 mm i wagę 11,7 g, rant ząbkowany^[12].

• Kosmas, Kosmasa Kronika Czechów, Warszawa 1968.

• Oswald Balzer: Genealogia Piastów. Kraków: Akademia Umiejętności, 1895.
• Kazimierz Jasiński: Rodowód pierwszych Piastów. Warszawa-Wrocław: Oficyna Wydawnicza VOLUMEN, 1992. ISBN 83-85218-32-7. OCLC 468383930.
• T. Jurek: Ryczyn biskupi. W: T. Jurek: Roczniki historyczne. 1994.
• Matla-Kozłowska M., Pierwsi Przemyślidzi i ich państwo (od X do połowy XI wieku). Ekspansja terytorialna i jej polityczne uwarunkowania, Poznań 2008.
• StanisławS. Szczur StanisławS., Historia Polski: średniowiecze, Kraków: Wyd. Literackie, 2002, ISBN 83-08-03273-7, OCLC 830373090 . Brak numerów stron w książce

• Materiały związane z Kazimierzem Odnowicielem w bibliotece Polona