Kato Starszy

Katon Starszy

Marcus Porcius Cato

Censorius

Patrycjusz z Torloni, portret przedstawia najprawdopodobniej Katona Starszego (I w. p.n.e.)
Data i miejsce urodzenia	234 p.n.e. Tusculum
Data i miejsce śmierci	149 p.n.e. Rzym
Zawód, zajęcie	pisarz polityk

Marek Porcjusz Katon (Marcus Porcius Cato) zwany Cenzorem (Censorius, ur. 234 p.n.e. w Tusculum, zm. 149 p.n.e.) – mówca, polityk i pisarz rzymski. Pradziad Katona Młodszego.

Pochodził ze stanu ekwitów. Podobnie jak jego przodkowie miał się zajmować uprawą roli (co czynił, gdy nie pełnił służby wojskowej). Około 217 p.n.e. rozpoczął służbę wojskową i brał udział w wojnie z Hannibalem jako szeregowy legionista. W 214 p.n.e. został trybunem wojskowym na Sycylii. W roku 204 p.n.e. był kwestorem, a w 195 p.n.e.^[1] za swe zwycięstwa w Hiszpanii odbył triumf w Rzymie. W 184 p.n.e.^[1] został cenzorem.

Wsławił się nieprzejednaną wrogością do Kartaginy i ciągłymi nawoływaniami do jej zburzenia^[2]. Polegało to m.in. na tym, że każde, wygłaszane na dowolny temat, wystąpienie w Senacie kończył zdaniem: Ceterum censeo Carthaginem esse delendam (łac. „A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć”). Cytowane to bywa również jako Delenda est Carthago (Kartaginę trzeba zniszczyć) albo Videtur et hoc mihi Carthaginem non debere esse (jeszcze to mi się wydaje, że Kartagina nie powinna istnieć). Jakimi słowami w rzeczywistości posłużył się Katon, nie wiemy, wiadomość ta bowiem przekazana jest przez Plutarcha, a ten zapisał to po grecku δοκεῖ δέ μοι καὶ Καρχηδόνα μὴ εἶναι [dokei de moi kai Karchedona me einai], „zresztą wydaje mi się również, że Kartaginy powinno nie być”. Ceterum censeo Carthaginem delendam esse jest późniejszym, już nowożytnym, przekładem tych słów.

Katon zwalczał również wszelkie wpływy greckie, będąc zwolennikiem tradycyjnych cnót rzymskich i republikańskich rządów.

• Praecepta ad filium (Nauki dla syna) – uznane za pierwszą rzymską encyklopedię. Zawierała informację z zakresu retoryki, medycyny i rolnictwa. Zachowały się fragmenty, w których napisał sławne zdania: rem tene,verba sequentur – Trzymaj się tematu, a słowa przyjdą same; oraz Złodzieje dobra prywatnego żywot spędzają w kajdanach, złodzieje dobra publicznego – w złocie i purpurze, skierowane do zdzierców prowincji.
• De agri cultura (O gospodarstwie wiejskim) – najstarsze zachowane do naszych czasów w całości dzieło napisane po łacinie prozą, podręcznik prowadzenia posiadłości ziemskiej. Zawiera też między innymi przepisy kucharskie, medyczne, religijne, porady dotyczące zaopatrzenia i zbytu.
• Origines (Początki) – historia Rzymu od założenia do roku 149 p.n.e. zawierająca m.in. opis powstawania miast italskich. Było to istotne źródło, z którego czerpali historycy rzymscy, m.in. Salustiusz oraz Liwiusz. Zachowały się nieliczne fragmenty.
• Orationes
• De re militari
• De lege ad pontifices auguresque spectanti
• Historia Romana litteris magnis conscripta
• Carmen de moribus
• Apophthegmata

• Astin, A. E., Cato the Censor, Oxford: Clarendon Press 1978
• Dalby, Andrew, Cato: On Farming, Totnes: Prospect Books 1998, ISBN 0-907325-80-7
• Goujard, R., Caton: De l'agriculture, Paris: Les Belles Lettres 1975
• Aleksander Krawczuk (red.), Wielka Historia Świata Tom 3 Świat okresu cywilizacji klasycznych, Oficyna Wydawnicza FOGRA 2005, ISBN 83-85719-84-9.

Zobacz kolekcję cytatów z Katona Starszego w Wikicytatach

• „De agri cultura” i fragmenty „Origines” na The Latin Library
• Kato Starszy – dzieła w bibliotece Polona