Kosów (obwód iwanofrankiwski)
48°19′15″N 25°05′33″E/48,320833 25,092500
| |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Rejon | |||||
| Hromada | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Powierzchnia |
11,38 km² | ||||
| Populacja (2001) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380-3478 | ||||
| Kod pocztowy |
78600-78604 | ||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego  | |||||
| 48°19′15″N 25°05′33″E/48,320833 25,092500
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Kosów (ukr. Косiв, Kosiw) – miasto na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, nad Rybnicą, siedziba rejonu kosowskiego i hromady Kosów.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Wzmiankowany w 1424 jako własność księcia Świdrygiełły. Prawa miejskie otrzymał w 1654.
W czasach I Rzeczypospolitej tutejsze dobra były w posiadaniu rodziny Jazłowieckich, a następnie Dzieduszyckich[1]. Po pierwszym rozbiorze w 1772 r. władze austriackie przejęły owe dobra wraz z warzelnią soli, za co Antoni Dzieduszycki dostał rekompensatę w postaci starostwa i wójtowska w Tłumaczu[2].
Do Kosowa w 1740 r. przybyli franciszkanie konwentualni. Jednak już w 1787 r. ich klasztor został skasowany w ramach kasaty józefińskiej[3].
W 1771 Tadeusz Dzieduszycki ufundował kościół rzymskokatolicki w Kosowie pw. Matki Bożej Różańcowej[4]. W 1881 r. kościół spłonął. Sześć lat później na jego miejscu wzniesiono nowy. Drugi kościół kosowski mieścił się na polskim cmentarzu. Była to duża kaplica, zbudowana w 1866 r., pełniąca od 1911 r. funkcję kościoła. W miejscowości wzniesiono także dwie cerkwie drewniane: jedną pw. św. Bazylego Wielkiego (1895 r.), drugą pw. Narodzenia św. Jana Chrzciciela. (1912 r.), zaprojektowaną w stylu huculskim[5].
W 1907 r. Wydział Krajowy zbudował szpital w Kosowie. Pracę w nim podjęły siostry służebniczki starowiejskie[6].
Zakład przyrodoleczniczy
[edytuj | edytuj kod]W latach 1891–1939 z przerwami w Kosowie działał zakład przyrodoleczniczy prowadzony przez doktora Apolinarego Tarnawskiego, pioniera i propagatora medycyny naturalnej, który zasłynął ze stosowania niekonwencjonalnych metod leczenia i wyjątkowej intelektualnej i artystycznej atmosfery[7]. Sprawiła ona, że w pierwszej połowie XX wieku Kosów stał się drugą – po Zakopanem – stolicą polskiej bohemy. W 1911 w zakładzie Tarnawskiego powstał jeden z pierwszych zastępów późniejszego ZHP, utworzony przez Kazimierza Lutosławskiego oraz Olgę Drahonowską[8].
W Kosowie wypoczywały i leczyły się popularne osoby życia artystycznego, politycznego i literackiego przedwojennej Polski m.in.: Roman Dmowski, Ignacy Daszyński, Wojciech Korfanty, Gabriela Zapolska, Juliusz Osterwa, Maria Dąbrowska, Melchior Wańkowicz, Xawery Dunikowski, Karol Adwentowicz, Leon Schiller, Stanisław Dygat, Józef Pankiewicz, Lucjan Rydel.
-
Widok miasta, przed 1906
-
Rynek, 1939
-
Cerkiew, około 1913
-
Stare domy pod Górą Zamkową, przed 1939
-
Lecznica dra Tarnawskiego, około 1930
-
Inhalatorium i łazienki w salinach, około 1930
-
Pensjonat leczniczy „Górka”, około 1930
-
Jarmark, przed 1939
Okres II Rzeczypospolitej
[edytuj | edytuj kod]W II Rzeczypospolitej Kosów był siedzibą powiatu kosowskiego w województwie stanisławowskim. 9 kwietnia 1934 do Kosowa włączono zniesioną gminę Moskalówka[9].
W 1937 roku zmieniono nazwę miasta na Kosów Huculski[10]. W tym samym roku do Kosowa powrócili ojcowie franciszkanie, obejmując tutejszą parafię[6]. W 1938 roku parafia ta liczyła 1282 parafian. W okresie międzywojennym Polacy w Kosowie byli właścicielami m.in. spółdzielni tkackich, wytwórni kilimów, wytwórni wody sodowej, młynów, zakładów fotograficznych oraz restauracji, sklepów, piekarni i taksówek[11]. W 1937 otwarto w Kosowie Huculskim polskie gimnazjum[12].
Okupacja niemiecka
[edytuj | edytuj kod]Po agresji ZSRR na Polskę w nocy z 17/18 września 1939 rząd polski przekroczył granicę z Rumunią w Kutach, opodal Kosowa, na rzece Czeremosz[13].
Podczas niemieckiej okupacji Kosowa (1941–1944) naziści wymordowali tutejszych Żydów. Od 1941 do 1942 istniało tutaj getto, dochodziło też do masowych egzekucji[14]. Ukraiński burmistrz miasta Wasyl Łopatynski wraz z żoną Anną ukrywał w swoim domu siedmioro Żydów, za co w 1964 roku oboje zostali uhonorowali przez Instytut Jad Waszem tytułami Sprawiedliwych wśród Narodów Świata[15][16]. Innymi Sprawiedliwymi wśród Narodów Świata z Kosowa są Ukrainiec Jurij Krawczuk[17][18] oraz Polacy Mina Urbańska[19][20] i Wojciech Wołoszczuk, który uratował Feigę Beder[21].
Z kolei w latach 1944–1945 ukraińscy nacjonaliści zamordowali 140 polskich mieszkańców miasteczka. Część z nich spoczywa w zbiorowej mogile na cmentarzu katolickim[22][23][24].
Po II wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]W 1945 pozostali polscy mieszkańcy Kosowa Huculskiego opuścili swoją rodzinną miejscowość. Wielu z nich zostało przymusowo wysiedlonych, trafiając w czerwcu 1945 do Namysłowa na Ziemiach Odzyskanych[23].
W listopadzie 1945 r. Ukraińcy zniszczyli kościół franciszkanów, którzy w kwietniu 1946 r. ostatecznie opuścili miejscowość. Wyjechała także ostatnia siostra służebniczka[6]. W latach 1970–1971 władze radzieckie zburzyły resztki kościoła. W 1991 r. zaczęto ponownie odprawiać nabożeństwa rzymskokatolickie w kaplicy cmentarnej. W 2009 r. wzniesiono w Kosowie nowy kościół pod tym samym wezwaniem[25].
W miejscowości są organizowane festiwale: Malowany Dzban oraz Ludyne-Fest[26].
Ceramika kosowska
[edytuj | edytuj kod]Pod koniec XIX wieku w Kosów stal się ośrodkiem garncarstwa. Sprzyjały temu znajdujące się w pobliżu bogate pokłady gliny garncarskiej oraz białego krzemionkowego piasku. W mieście działało około 20 garncarzy. Najwybitniejszym ich przedstawicielem był Aleksander Bachmiński żyjący w latach 1820–1882. Jego wyroby zostały zauważone już podczas wystawy krajowej we Lwowie w 1877 roku. Podczas wystawy etnograficznej w Kołomyi prezentowana przez niego ceramika zainteresowała cesarza Franciszka Józefa, który nie tylko kupił od niego piec kaflowy, ale także przekazał mu „znaczny datek pieniężny”[27]. Twórcą rywalizującym z Bachmińskim był Piotr Baranowski. Pozostali naśladowali styl prac Bachmińskiego lub Baranowskiego. Część garncarzy wytwarzała niepolerowaną ceramikę lub dekorowaną w proste geometryczne wzory[27].
W 1969 roku powstał oddział działającego w Kołomyi Muzeum Sztuki Ludowej Huculszczyzny i Pokucia im. J. Kobrynskiego noszący nazwę Muzeum Sztuki Ludowej Huculszczyzny. Jego zbiory zawierają: rzeźby, ceramikę, wyroby ze skóry i metalu, odzież i haft huculski[28][29].
W 2019 roku tradycje związane z wyrobem malowanej ceramiki w Kosowie zostały wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[30].
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]Ludzie związani z miastem
[edytuj | edytuj kod]
- Apolinary Tarnawski – lekarz, założyciel sanatorium
- Józef Lewicki – burmistrz od 1934
- Osoby urodzone w Kosowie
- Tadeusz Borzemski – żołnierz kampanii wrześniowej, dowódca plutonu 5 Pułku Piechoty Legionów
- Wiktor Borzemski – żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, major 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej
- Stanisław Jakubowski – polski grafik, malarz, pedagog
- Julian Jaworski – mgr inż. elektromechanik, poseł na Sejm PRL, wiceprezydent miasta Krakowa
- Kazimierz Mokłowski – polski architekt tworzący głównie we Lwowie
- Tadeusz Mokłowski – polski chemik
- Mychajło Pawłyk – ukraiński działacz społ. i pol., pisarz, publicysta; jeden z liderów ukraińskiego ruchu socjalistycznego w Galicji[32]
- Wit Tarnawski – polski pisarz
- Ryszard Zając (1929–2016) – polski artysta malarz[33]
Sport
[edytuj | edytuj kod]Do 1939 roku w mieście funkcjonowały kluby piłkarskie Rybnica Kosów i Strzelec Kosów.
Pobliskie miejscowości
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Kosów – przewodnik – Shtetl Routes – Teatr NN [online], shtetlroutes.eu [dostęp 2023-04-07] (pol.).
- ↑ Historia Miasta [online], Miasto Tłumacz [dostęp 2023-04-07] (pol.).
- ↑ Marta Komborska, Mariusz Krzysztofiński, Dla nas nie mam miejsca. Wspomnienia z Kosowa Huculskiego. w: Biuletyn IPN 5-6 (52-53), s. 169–177, czerwiec 2005.
- ↑ Jan Sitnik, Sudecka poezja i proza. Wspomnienia z Kosowa Huculskiego, 2013, ISBN 978-83-936827-3-7.
- ↑ Kosów – Karta Dziedzictwa Kulturowego – Shtetl Routes – Teatr NN [online], shtetlroutes.eu [dostęp 2022-11-07] (pol.).
- ↑ a b c Marta Komborska, Mariusz Krzysztofiński, dz. cyt.
- ↑ Книгу про легендарний санаторій доктора Тарнавського презентували у Франківську – Książka o legendarnym sanatorium dra Tarnawskiego zaprezentowana w Iwano-Frankiwsku.
- ↑ Stanisław Nicieja. Głodzący lekarz z Kosowa, postać wyjątkowa. „Głos Szczeciński”, s. 8–9, 2011-08-12. ISSN 0137-9178.
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 29, poz. 253.
- ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
- ↑ Dziennik Kijowski – Archiwum 2018 [online], dk.com.ua [dostęp 2022-11-07].
- ↑ Szkoła średnia w Kosowie Huculskim. „Wschód”. Nr 69, s. 11, 20 grudnia 1937.
- ↑ Stanisław S. Nicieja, Moje Kresy. Kuty – czas apokalipsy, czas rozpaczy [online], 3 stycznia 2011 [zarchiwizowane z adresu 2022-10-14].
- ↑ Kosów – Karta Dziedzictwa Kulturowego [online], shtetlroutes.eu [zarchiwizowane z adresu 2022-10-14].
- ↑ Lopatinsky Vasily & Lopatinskaya Anna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
- ↑ ЛОПАТИНСЬКИЙ ВАСИЛЬ. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-07-11]. (ukr.).
- ↑ Kravchuk Yuri. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-16]. (ang.).
- ↑ Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 81
- ↑ Urbańska Mina. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-10-16]. (ang.).
- ↑ Ігор Щупак, Зоряна Бондар, Єгор Врадій, Антон Дробович, Раїса Євтушенко, Ірина Піскарьова, ПАМ’ЯТІ УКРАЇНЦІВ, ЯКІ РЯТУВАЛИ ЄВРЕЇВ ПІД ЧАС ДРУГОЇ СВІТОВОЇ ВІЙНИ, Київ – Дніпро 2021, s. 167
- ↑ Wołoszczuk Wojciech. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
- ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939-1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 280–282, ISBN 978-83-85865-13-1, OCLC 261139661.
- ↑ a b Franciszek Andrzej Magda, „Śladami Kresowej Atlantydy” (20.02.2022). [dostęp 2022-02-21].
- ↑ Wystawa ludobójstwa dokonanego na Polakach przez OUN-UPA na Kresach Południowo-Wschodnich II RP 1939-1947. [dostęp 2023-04-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-04)].
- ↑ Ja Sitnik, dz. cyt.
- ↑ Natalia Tarkowska, Ceramika Pokucka – ukraińskie dziedzictwo UNESCO z polskimi korzeniami, „Kurier Galicyjski”, 2019 [dostęp 2023-03-21].
- ↑ a b Wyroby gliniane włościan na Rusi – (naczynia z Kossowa), Lwów: Muzeum Przemysłowe we Lwowie, 1882.
- ↑ Косівський музей народного мистецтва та побуту Гуцульщини [online], IF Tourism [dostęp 2023-03-21] (ang.).
- ↑ Косівський музей народного мистецтва та побуту Гуцульщини | Національний музей народного мистецтва Гуцульщини та Покуття | Коломия Івано-Франківська область Україна [online], hutsul.museum [dostęp 2023-03-21].
- ↑ Косівську кераміку включено до переліку нематеріальної культурної спадщини ЮНЕСКО [online], Новини України - #Букви, 14 grudnia 2019 [dostęp 2023-03-21].
- ↑ Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 7: Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1995, s. 96–100, ISBN 83-04-04229-0, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ Jerzy Zdrada: Pawlik Michał (Pavlyk Mychajlo), ps. Rusin., [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. XXV. 1980.
- ↑ Ryszard Zając w bazie artystów Agra-Art.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Kosów na stronie Rady Najwyższej Ukrainy [online], Верховна Рада України [dostęp 2015-04-23] (ukr.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Kossów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IV: Kęs – Kutno, Warszawa 1883, s. 473.
- Manastersko (al. ''Monastersko''), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 89.
- Sławomir Stanisław Nicieja, Moje Kresy. Kosów – huculskie Davos [online], nto.pl, 16 października 2010 [zarchiwizowane z adresu 2020-05-08].
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
