Konstanty Romanow (1779–1831)

Konstanty Pawłowicz Romanow
	Cesarzewicz Rosji
Okres	od 28 października 1799; do 27 czerwca 1831
Poprzednik	Aleksander I Romanow
Następca	Mikołaj I Romanow
	Dane biograficzne
Dynastia	Romanowowie
Data i miejsce urodzenia	27 kwietnia?/8 maja 1779 ; Carskie Sioło
Data i miejsce śmierci	15 czerwca?/27 czerwca 1831 ; Witebsk
Ojciec	Paweł I Romanow
Matka	Maria Romanowa
Małżeństwo	Julia z Saksonii-Coburga-Saalfeld; od 1796; do 1820
Małżeństwo	Joanna Grudzińska; od 1820; do 1831
	Odznaczenia
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Cytaty w Wikicytatach

Konstanty Pawłowicz Romanow, właśc. Konstantin Pawłowicz Holstein-Gottorp-Romanow (ros. Константин Павлович Романов; ur. 27 kwietnia^?/8 maja 1779 w Carskim Siole (obecnie Puszkin), zm. 15 czerwca^?/27 czerwca 1831 k. Witebska) – wielki książę rosyjski z dynastii Romanowów, następca tronu rosyjskiego w latach 1801–1823, naczelny wódz armii Królestwa Polskiego pełniący obowiązki gubernatora wojskowego Królestwa Polskiego, generał–inspektor kawalerii rosyjskiej, naczelny dowódca korpusu litewskiego, sprawujący władzę głównodowodzącego armii czynnej nad guberniami: wileńską, grodzieńską, mińską, wołyńską, podolską i w obwodzie białostockim od 1819 roku^[2], deputowany na Sejm Królestwa Polskiego w 1818 z cyrkułu VIII Warszawy^[3].

Życiorys

Był drugim synem cesarza Pawła I i cesarzowej Marii Fiodorowny, bratem cesarzy: Aleksandra I i Mikołaja I. Od 1797 generalny inspektor kawalerii. W 1799 brał udział w walkach manewrowych Suworowa we Włoszech i Szwajcarii. W czasie wojen Rosji z Francją w latach 1805–1807 i 1812–1814 był dowódcą Gwardii Cesarskiej. W 1814 naczelny dowódca Wojsk Polskich i faktyczny namiestnik cara w Polsce. W 1823 roku zrezygnował z praw do tronu rosyjskiego, przysługujących mu na wypadek śmierci starszego brata. Przyczyną rezygnacji był ślub w 1820 z polską hrabianką Joanną Grudzińską^[4]. Akt rezygnacji był utrzymywany w tajemnicy^[5]. Niemniej w 1825, po śmierci Aleksandra I, Mikołaj wysłał jednak do niego wiadomość wzywającą do wstąpienia na tron, tytułując go cesarzem Konstantym I^[6]. Konstanty odmówił wtedy ponownie, pozostając w Warszawie. Formalnie od 27 listopada do 14 grudnia 1825 był cesarzem Rosji. Nie wiedzieli jednak o tym dekabryści, którzy wywołali w grudniu 1825 powstanie przeciwko Mikołajowi w obronie praw Konstantego do tronu. W latach 1815–1830 był wodzem naczelnym Wojska Polskiego i faktycznym wielkorządcą Królestwa Polskiego. Podlegały mu także garnizony wojsk rosyjskich w zachodnich guberniach Rosji. Zasłynął zaprowadzeniem w armii patologicznej dyscypliny, dawał przykłady sadyzmu, będącego przyczyną wielu samobójstw unoszących się honorem polskich oficerów. Zwalczał polskie ruchy wolnościowe, rozbudował siatkę tajnej policji rosyjskiej w Polsce. Odmówił wysłania wojsk polskich na wojnę z Turcją 1828–29^{[potrzebny przypis]}.

W nocy 29 listopada 1830 jego osoba była głównym celem ataku spiskowców. Jednak udało mu się uciec z warszawskiego Belwederu w przebraniu kobiety. Po wybuchu powstania listopadowego na czele korpusu rosyjskiego uszedł do Rosji, wkrótce zmarł na przywleczoną przez wojska rosyjskie cholerę. Istnieje też druga wersja jego śmierci, poświadczana przez wielu pamiętnikarzy, że została podana mu trucizna w poziomkach ze śmietaną^[7].

Związki i potomstwo

Pierwszą żoną Konstantego była księżna Julia z Saksonii-Coburga-Saalfeld, którą poślubił w 1796 na żądanie swojej babki Katarzyny II. Konstanty miał wówczas 17, a Julia 15 lat. Małżeństwo było udręką dla Wielkiej Księżny, która ostatecznie opuściła męża i wyjechała z Rosji. W 1808 Julia urodziła nieślubnego syna, którego ojcem był francuski arystokrata. Cztery lata później urodziła drugie nieślubne dziecko, tym razem ojcem był szwajcarski chirurg. W 1820, po dziewiętnastu latach separacji, małżeństwo Julii i Konstantego zostało formalnie anulowane.

W 1803 Konstanty nawiązał krótki, acz gwałtowny romans z Janiną Czetwertyńską, córką Antoniego Stanisława Czetwertyńskiego, targowiczanina, powieszonego przez lud Warszawy w czasie insurekcji kościuszkowskiej. Po śmierci ojca Janina (zwaną Żanetą) wraz z siostrą Marią i bratem Borysem trafiła na petersburski dwór, gdzie poznała Konstantego, który nawet chciał się z nią żenić, ale sprzeciwili się temu jego matka i cesarski brat (który w tym czasie był już związany z siostrą Janiny - Marią, wydaną za mąż za księcia Naryszkina)^[8].

Pierwszą ważną kochanką Konstantego została Josephine Mercier (1778–1824), z którą doczekał się syna Pawła Konstantynowicza Aleksandrowa-Romanowskiego (1808–1857), którego traktował jak z prawego łoża i obsadził na wysokim szczeblu wojskowym. Związek ten przetrwał aż do drugiego ślubu wielkiego księcia. Josephine została wydana za przyjaciela Konstantego, Friedrichsa-Weissowa.

Drugą kochanką, z którą trwał w związku, będąc jednocześnie z Josephine, była Anne-Clara de Laurent. Był to burzliwy i stosunkowo krótki związek, w którym urodziły się dzieci Konstanty Iwanow Konstantinow (1818–1871) i Konstancja Iwanowna Konstantinowa. Zanim Konstanty zapałał miłością do hrabianki Grudzińskiej, starał się o rękę księżniczki Lubomirskiej.

Drugą żoną Konstantego została hrabianka Joanna Grudzińska herbu Grzymała (1791–1831), którą uczynił księżną łowicką i która nosiła nazwisko Łowicka-Romanowska, a nie Holstein-Gottorp-Romanow, jak inne niemorganatyczne małżonki członków rodziny cesarskiej. Wziął z nią trzy śluby: prawosławny, katolicki i cywilny^{[potrzebny przypis]}. Na znak szacunku do wyznania żony nosił podarowany przez nią medalik z wizerunkiem Matki Boskiej^{[potrzebny przypis]}. W 1815 został odznaczony Orderem Orła Białego^[9], a w 1830 – Znakiem Honorowym za 15 lat służby^[10].

Książę Konstanty w teatrze i filmie

Postać Wielkiego Księcia Konstantego występuje w:

Księżna Łowicka – film z 1932 r. w reżyserii Mieczysława Krawicza, Janusza Warneckiego. W roli tej wystąpił Stefan Jaracz.
Noc listopadowa – spektakl Teatru Telewizji z 1978 r. w reżyserii Andrzeja Wajdy. W roli tej wystąpił Jan Nowicki.
Chopin. Pragnienie miłości – film z 2002 r. w reżyserii Jerzego Antczaka. Rolę tę grał Janusz Gajos.

Zobacz też

Komisja Rozpoznawcza

Przypisy

↑ Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).
↑ tym samym otrzymał nadzór nad administracją cywilną w prowincjach, które niegdyś należały do Rzeczypospolitej Polskiej, E. P. Karnowicz, Wielki Książę Konstanty : zarys biograficzny, Warszawa [1900], s. 28.
↑ Franciszka Ramotowska, Policja tajna w. ks. Konstantego, w: Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, przewodnik po zasobie, t. II. Epoka porozbiorowa, Warszawa 1998, s. 84; Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 578.
↑ W związku z tym cesarz uzupełnił Statut o rodzinie cesarskiej z 1797 zastrzeżeniem jeśli osoba z rodziny cesarskiej zawiera małżeństwo z osobą, która nie ma odpowiedniego dostojeństwa, to znaczy, nie należy do rodziny królewskiej lub panującej, wówczas osoba z cesarskiej rodziny nie może przekazać drugiej praw należących do członków rodziny cesarskiej, a dzieci z takiego związku nie mają prawa do dziedziczenia tronu (manifest z 20 marca 1822 ros.).
↑ Abdykację podpisywał Konstanty dwukrotnie: wpierw 14/26 stycznia 1822, najpewniej jednak w formie niecałkiem stanowczej, być może warunkowej; dokument ten miał być zachowany w ścisłym sekrecie, winien był, jak później wyraził się rozżalony Cesarzewicz, pozostać »w kieszeni« cesarza. Naskutek najbliższych kilkakrotnych spotkań obu braci w ciągu następnego 1823 r., pierwotny ów akt, jak się zdaje, na życzenie Aleksandra zastąpiony został innym, ułożonym przez niego samego tekstem bezwarunkowym i upokarzającym, - wynurzał tu Konstanty brak »uzdolnień, sił i ducha« do objęcia tronu, - i nie bez pewnych też podobno certacyi podpisanym przez Cesarzewicza, z zachowaniem atoli poprzedniej zeszłorocznej daty petersburskiej. W zamian doręczył mu Aleksander pismo od siebie, podobnież antydatowane (14 lutego 1822 r.), akceptujące jego zrzeczenie się, przyczem ciągle utrzymywał go w przekonaniu, iż rzecz cała pozostanie w najgłębszej między nimi tajemnicy. Niebawem jednak poza jego plecami, bez jego wiedzy sporządził w Petersburgu w sierpniu tegoż 1823 r. tajemny manifest obwieszczający o jego zrzeczeniu się i przejściu korony na Mikołaja, dołączył tamten akt renuncyacyjny wraz ze swoją akceptacyą, nakazał potajemnie we wrześniu t. r. złożyć te dokumenty zapieczętowane w Soborze Uspieńskim w Moskwie a odpisy ich w Radzie Państwa, Senacie i Synodzie w Petersburgu. (Szymon Askenazy, Łukasiński. T. 1 s.162). W innym przekładzie: że nie ma ani rozumu, ani zdolności, ani sił do sprawowania najwyższej władzy. (Maurycy Mochnacki, Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, s.57). Na ten temat także Dzieje porozbiorowe narodu polskiego ilustrowane T. 2, cz. 2, 1815-1831 Warszawa 1904 s.4
↑ LudwikL. Stomma LudwikL., Skandale polskie, Warszawa: Demart, 2008, ISBN 978-83-7427-422-7, OCLC 297545673 .
↑ Jarosław Marek Rymkiewicz, "Wielki książę. Z dodaniem rozważań o istocie i przymiotach ducha polskiego", Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2011, s.199
↑ Władysław Bortnowski: Wielki Książę Konstanty i Joanna Grudzińska. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1981, s. 49-50. ISBN 83-218-0049-1.
↑ Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 284.
↑ Przepisy o znaku honorowym niemniej Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędników wojskowych, tak w służbie będących, jako też dymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, [b.n.s].

Uwagi

↑ Order Annuncjaty został mu nadany w 1814 r. przez Wiktora Emanuela I króla Sardynii.

Bibliografia

Marian Brandys: Koniec świata szwoleżerów. T. I-IV. Warszawa: Wydawnictwo Iskry, 1972-1974.
Jan Burakowski. Konstantych fatalne zauroczenie polskością. „Akant”. 9 (165), 2010.
Hanna Muszyńska-Hoffmanowa: Joanna, moja światłość. Łódź: 1973.
Jarosław Marek Rymkiewicz: Wielki książę. Warszawa: Wydawnictwo Sic!, 2011. ISBN 978-83-61967-10-1.
Jerzy Skowronek: Posłowie. W: Wacław Gąsiorowski: Księżna Łowicka. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1984. ISBN 83-205-3762-2.

Linki zewnętrzne

Konstanty Romanow – dokumenty w bibliotece Polona

[order8-1] Federico Bona: I Cavalieri dell'Ordine Supremo del Collare o della Santissima Annunziata. [w:] Blasonario subalpino [on-line]. (wł.).

[3] tym samym otrzymał nadzór nad administracją cywilną w prowincjach, które niegdyś należały do Rzeczypospolitej Polskiej, E. P. Karnowicz, Wielki Książę Konstanty : zarys biograficzny, Warszawa [1900], s. 28.

[4] Franciszka Ramotowska, Policja tajna w. ks. Konstantego, w: Archiwum Akt Dawnych w Warszawie, przewodnik po zasobie, t. II. Epoka porozbiorowa, Warszawa 1998, s. 84; Andrzej Biernat, Ireneusz Ihnatowicz, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 578.

[5] W związku z tym cesarz uzupełnił Statut o rodzinie cesarskiej z 1797 zastrzeżeniem jeśli osoba z rodziny cesarskiej zawiera małżeństwo z osobą, która nie ma odpowiedniego dostojeństwa, to znaczy, nie należy do rodziny królewskiej lub panującej, wówczas osoba z cesarskiej rodziny nie może przekazać drugiej praw należących do członków rodziny cesarskiej, a dzieci z takiego związku nie mają prawa do dziedziczenia tronu (manifest z 20 marca 1822 ros.).

[6] Abdykację podpisywał Konstanty dwukrotnie: wpierw 14/26 stycznia 1822, najpewniej jednak w formie niecałkiem stanowczej, być może warunkowej; dokument ten miał być zachowany w ścisłym sekrecie, winien był, jak później wyraził się rozżalony Cesarzewicz, pozostać »w kieszeni« cesarza. Naskutek najbliższych kilkakrotnych spotkań obu braci w ciągu następnego 1823 r., pierwotny ów akt, jak się zdaje, na życzenie Aleksandra zastąpiony został innym, ułożonym przez niego samego tekstem bezwarunkowym i upokarzającym, - wynurzał tu Konstanty brak »uzdolnień, sił i ducha« do objęcia tronu, - i nie bez pewnych też podobno certacyi podpisanym przez Cesarzewicza, z zachowaniem atoli poprzedniej zeszłorocznej daty petersburskiej. W zamian doręczył mu Aleksander pismo od siebie, podobnież antydatowane (14 lutego 1822 r.), akceptujące jego zrzeczenie się, przyczem ciągle utrzymywał go w przekonaniu, iż rzecz cała pozostanie w najgłębszej między nimi tajemnicy. Niebawem jednak poza jego plecami, bez jego wiedzy sporządził w Petersburgu w sierpniu tegoż 1823 r. tajemny manifest obwieszczający o jego zrzeczeniu się i przejściu korony na Mikołaja, dołączył tamten akt renuncyacyjny wraz ze swoją akceptacyą, nakazał potajemnie we wrześniu t. r. złożyć te dokumenty zapieczętowane w Soborze Uspieńskim w Moskwie a odpisy ich w Radzie Państwa, Senacie i Synodzie w Petersburgu. (Szymon Askenazy, Łukasiński. T. 1 s.162). W innym przekładzie: że nie ma ani rozumu, ani zdolności, ani sił do sprawowania najwyższej władzy. (Maurycy Mochnacki, Powstanie narodu polskiego w roku 1830 i 1831, s.57). Na ten temat także Dzieje porozbiorowe narodu polskiego ilustrowane T. 2, cz. 2, 1815-1831 Warszawa 1904 s.4

[7] LudwikL. Stomma LudwikL., Skandale polskie, Warszawa: Demart, 2008, ISBN 978-83-7427-422-7, OCLC 297545673 .

[8] Jarosław Marek Rymkiewicz, "Wielki książę. Z dodaniem rozważań o istocie i przymiotach ducha polskiego", Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2011, s.199

[9] Władysław Bortnowski: Wielki Książę Konstanty i Joanna Grudzińska. Łódź: Wydawnictwo Łódzkie, 1981, s. 49-50. ISBN 83-218-0049-1.

[10] Kawalerowie i statuty Orderu Orła Białego 1705-2008, 2008, s. 284.

[11] Przepisy o znaku honorowym niemniej Lista imienna generałów, oficerów wyższych i niższych oraz urzędników wojskowych, tak w służbie będących, jako też dymisjonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, [b.n.s].

[data-2] Order Annuncjaty został mu nadany w 1814 r. przez Wiktora Emanuela I króla Sardynii.

[1]

[a]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]