Kotlina Fergańska
| |
 Kotlina Fergańska (jaśniejszy kolor) na mapie uwzględniającej podział polityczny | |
| Megaregion | |
|---|---|
| Prowincja |
Kotlina Fergańska |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
|
Kotlina Fergańska (uzb.: Fargʻona vodiysi; kirg.: Фергана өрөөнү, Fergana öröönü; tadż.: водии Фaрғонa, wodii Fargona; ros.: Ферганская долина, Fierganskaja dolina) – wyżynna kotlina śródgórska w Azji Centralnej, między pasmami Tienszanu na północy a Ałajem i Górami Turkiestańskimi na południu, w dorzeczu Syr-darii, podzielona między Uzbekistan, Kirgistan i Tadżykistan. Rozciąga się na długości ok. 300 km i szerokości do 170 km. Zajmuje ok. 22 tys. km². Powierzchnia kotliny jest dosyć wyrównana i opada – ze wschodu na zachód – od 1000 m n.p.m. do 320 m n.p.m.
Kotlina jest pochodzenia tektonicznego i została utworzona w trzeciorzędzie. Wypełnia ją materiał skalny pochodzący z niszczenia pobliskich gór. Dno otaczają pasma neogenicznych i czwartorzędowych wzgórz, tzw. adyrów, zbudowanych ze zlepieńców i pokrytych lessem. Poza nimi wznoszą się przedgórza zbudowane ze skał mezo- i kenozoicznych oraz częściowo z wapieni i łupków paleozoicznych.
Klimat jest kontynentalny i suchy z bardzo ciepłym latem (średnia temperatura lipca to 24–27 °C, chociaż czasami zdarzają się temperatury bliskie 40 °C) i dosyć łagodną zimą (średnia temperatura stycznia to –3 °C, choć w grudniu i styczniu w wyżej położonych rejonach możliwe są spadki do –20 °C). Wielkości opadów rosną wraz z wysokością – od 100 mm na dnie kotliny do 500 mm rocznie na wschodzie.
Stanowi jeden z najgęściej zaludnionych obszarów Azji Środkowej. Wiąże się to z rozwiniętym systemem irygacyjnym, wykorzystującym wody Syr-darii (sztuczny Zbiornik Kajrakkumski oraz kanały, z których największy to Wielki Kanał Fergański), wykorzystywanym dla potrzeb rolniczych. Uprawia się głównie bawełnę, owoce, winorośl i ryż a hoduje jedwabniki. Adyry zajęte są pod pastwiska. Na stokach otaczających gór rosną lasy orzecha włoskiego, jabłoni, ałyczy. Centralny pas na południe od Syr-darii (tzw. Step Karakałpacki) pokrywają solniska i piaski. Do bogactw naturalnych kotliny należą: ropa naftowa, gaz ziemny, siarka i sól kamienna. Główne miasta w Kotlinie Fergańskiej to: Fergana, Kokand, Chodżent, Andiżan, Namangan i Osz.
Sytuacja w regionie Kotliny Fergańskiej nie jest wolna od napięć politycznych i społecznych, czego wyrazem był m.in. wybuch rewolty w Andiżanie w 2005 roku[1]. W lipcu 2019 na pograniczu kirgisko-tadżyckim doszło do starć, w wyniku których zginął obywatel Tadżykistanu[2]. Kolejne starcia, które przyniosły ofiary śmiertelne, wybuchły w 2021[3] i 2022 roku[4].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Krzysztof Strachota, Maciej Falkowski: Dżihad i Nowa Wielka Gra. Paradoksy zagrożenia wojującym islamem w Azji Centralnej. Ośrodek Studiów Wschodnich, 2010, s. 22. ISBN 978-83-930151-3-9.
- ↑ Starcia na granicy kirgisko-tadżyckiej – jeden zabity, kilkunastu rannych. forsal.pl, 2019-07-23. [dostęp 2019-07-25].
- ↑ "Niemożliwe jest wytypowanie granicy w taki sposób, aby zostało to zaakceptowane przez jedną lub drugą stronę". tvn24.pl, 2021-05-04. [dostęp 2022-09-20].
- ↑ Walki na pograniczu Kirgistanu i Tadżykistanu. Wzrosła liczba zabitych. tvn24.pl, 2022-09-19. [dostęp 2022-09-20].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Roman Biesiada, Tadeusz Lenczkowski, Lech Ratajski: Słownik Geografii ZSRR. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1974, s. 63.
- Ферганская котловина. Большая Советская Энциклопедия. [dostęp 2011-11-26]. (ros.).