Fizylierzy (XVII wiek)

Fizylierzy regimentu pieszego hr. Potockiego – oficer i szeregowiec (1775)

Fizylierzy pruscy – oficer i szeregowiec w kaszkiecie (1785)

Fizylierzy (z fr. fusilier) – żołnierze piechoty uzbrojeni w karabiny skałkowe, zwane fuzjami (od fr. fusil) albo flintami (od ang. flint), którzy w armiach europejskich XVIII wieku zastąpili muszkieterów^[a].

Geneza

Powstanie tej formacji łączy się ze stopniowym upowszechnieniem broni skałkowej w drugiej połowie XVII wieku. Pierwszy regiment fizylierów (Fusiliers du Roi) utworzono w 1671 za panowania Ludwika XIV: wyposażeni w fuzje z bagnetami szpuntowymi, przeznaczeni byli wyłącznie do ochrony i obsługi artylerii. Później, po wprowadzeniu praktyczniejszego bagnetu tulejowego, sukcesywnie zwiększano ich liczbę w jednostkach pieszych (kompaniach muszkieterskich), zastępując nimi i do końca XVII stulecia całkowicie eliminując pikinierów^[1]. W przodującej pod względem tych zmian armii francuskiej flinty na początku XVIII w. przydzielano również oficerom i podoficerom. Zastosowanie tej bagnetowej broni o większej szybkostrzelności^[b] wpłynęło też na zmiany w taktyce bitewnej, powodując rozciągnięcie linii szyku batalionu przy zmniejszeniu jego głębokości z 6 do 3 szeregów^[2].

Wyposażenie

Oprócz flint uzbrojeniem fizylierów były również tasaki o długości od 60–75 cm, natomiast ich oficerowie wyposażeni byli w pałasz, szablę lub szpadę długości 90–100 cm oraz pistolet skałkowy. Rodzajem umundurowania nie różnili się zasadniczo od głównej masy piechoty poza niekiedy używanym przez żołnierzy niższym kaszkietem typu grenadierskiego („mitrą”) z blachą czołową (np. w armii angielskiej, rosyjskiej, pruskiej), zamiast na ogół używanego trójkątnego kapelusza piechoty^[3].

W armiach europejskich

Wzorzec ten przejmowały wojska sąsiadów Francji i inne armie europejskie. Początkowo fizylierów przydzielano w niewielkiej liczbie do kompanii muszkieterskich, by następnie wyodrębniać je jako lżejsze kompanie pułków pieszych. W drugiej połowie XVIII wieku w Prusach fizylierami nazywano lekką piechotę, zorganizowaną w samodzielne bataliony, jednakże od końca tego stulecia do połowy XIX wieku nazwą tą w państwach europejskich określano większość piechoty. W XIX w. w każdym batalionie za fizylierskie uważano wszystkie kompanie – tzw. centralne, z wyjątkiem dwóch wyborczych (grenadierów i woltyżerów). Później określenie to pojawia się sporadycznie, zmieniając też nieco swe znaczenie.

W Polsce XVIII wieku dysponującej typowymi fizylierskimi jednostkami pieszymi, regimentem fizylierskim nazwany również został pułk piechoty artylerii koronnej, przeznaczony do zapewnienia eskorty dział i zaszeregowany do tej broni^[4]. Za panowania Stanisława Augusta zaliczony do piechoty i od 1776 przekształcony w liniowy 5 regiment fizylierów armii koronnej^[c] stacjonujący w Białymstoku, uczestniczył m.in. w bitwach pod Zieleńcami, Dubienką, Maciejowicami, w obronie Pragi^[5].

Osobny artykuł: 5 Regiment Fizylierów Artylerii Koronnej.

W okresie Księstwa Warszawskiego (1807–1815) fizylierzy stanowili lżej uzbrojone kompanie pułków piechoty^[6].

Uwagi

↑ Mimo że w XVIII w. oddziały dotychczasowych muszkieterów masowo przemianowywano na jednostki fizylierskie, określenie to utrzymywało się w nazewnictwie dość długo i stosowano je nawet w XIX wieku (Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt. w bibliografii).
↑ Prosty i trwały mechanizm pozwalał na wystrzeliwanie 3 pocisków na minutę, a szyk trójszeregowy umożliwiał nawet jednoczesną salwę (Michael Howard: Wojna w dziejach Europy. Wrocław: Ossolineum, 2007, s. 69-71).
↑ Co potwierdza Zygmunt Gloger (Encyklopedia staropolska), odnosząc powstanie tej jednostki do czasów saskich, gdy „stanowiła obronę i straż” bliźniaczego regimentu kanonierów, czyli puszkarzy (wg Włodzimierza Kwaśniewicza: 1000 słów o dawnej broni palnej, dz. cyt. w bibliografii).

Przypisy

↑ René Chartrand: Louis XIV's Army. Oxford: Osprey Publishing, 2005, s. 18.
↑ René Chartrand: Louis XIV's Army, dz. cyt., s. 20.
↑ Por. Gerhard Förster, Peter Hoch, Reinhold Müller: Uniformen europäischer Armeen. Berlin: Militärverlag der DDR, 1987.
↑ Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt.
↑ Encyklopedia wojskowa (1932), dz. cyt.
↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej, dz. cyt.

Bibliografia

Encyklopedia wojskowa (red. O. Laskowski). Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej – Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1932, t. 2, s. 636
Mała encyklopedia wojskowa. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1967, t. 1, s. 401
Encyklopedia wojskowa. Warszawa: Bellona – Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, t. 1, s. 244
Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1987, s. 56

[1] Mimo że w XVIII w. oddziały dotychczasowych muszkieterów masowo przemianowywano na jednostki fizylierskie, określenie to utrzymywało się w nazewnictwie dość długo i stosowano je nawet w XIX wieku (Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt. w bibliografii).

[3] Prosty i trwały mechanizm pozwalał na wystrzeliwanie 3 pocisków na minutę, a szyk trójszeregowy umożliwiał nawet jednoczesną salwę (Michael Howard: Wojna w dziejach Europy. Wrocław: Ossolineum, 2007, s. 69-71).

[7] Co potwierdza Zygmunt Gloger (Encyklopedia staropolska), odnosząc powstanie tej jednostki do czasów saskich, gdy „stanowiła obronę i straż” bliźniaczego regimentu kanonierów, czyli puszkarzy (wg Włodzimierza Kwaśniewicza: 1000 słów o dawnej broni palnej, dz. cyt. w bibliografii).

[2] René Chartrand: Louis XIV's Army. Oxford: Osprey Publishing, 2005, s. 18.

[4] René Chartrand: Louis XIV's Army, dz. cyt., s. 20.

[5] Por. Gerhard Förster, Peter Hoch, Reinhold Müller: Uniformen europäischer Armeen. Berlin: Militärverlag der DDR, 1987.

[6] Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt.

[8] Encyklopedia wojskowa (1932), dz. cyt.

[9] Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej, dz. cyt.

[a]

[1]

[b]

[2]

[3]

[4]

[c]

[5]

[6]