Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu

Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (Okrąglak)

Państwo	Polska
Województwo	kujawsko-pomorskie
Miejscowość	Toruń
Adres	ul. Piekary 53
Położenie na mapie Polski Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (Okrąglak)
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (Okrąglak)
Położenie na mapie Torunia Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (Okrąglak)
53°00′40″N 18°36′05″E/53,011111 18,601389
Multimedia w Wikimedia Commons

Budynek przy ul. Piekary 53 w Toruniu (tzw. Okrąglak, dawniej nazywany również „beczką” i „ulem”^[1]) – budynek Zakładu Karnego Inowrocław – Oddziału Zewnętrznego w Toruniu^[2], znajdujący się przy ul. Piekary 53 w Toruniu. Jest to jedyne w Polsce więzienie w kształcie rotundy^[3]. Budynek figuruje w gminnej ewidencji zabytków (nr 2885)^[4].

W 1853 roku władze pruskie podjęły decyzję o budowie nowego więzienia-aresztu przy ulicy Becker Strasse (ob. ulica Piekary), w sąsiedztwie gmachu sądu. Plan więzienia powstał w 1859 roku. W 1864 roku mistrz budowlany Kraps przygotował szczegółowy projekt rzutów na planie koła^[5]. W tym samym roku rozpoczęto budowę gmachu. Prace ukończono w 1866 roku^[6].

Budynek mierzy 20 m wysokości i 18 m średnicy^[6]. W chwili oddania do użytku składał się z piwnicy, parteru i czterech pięter. W piwnicy ulokowano pomieszczenia pomocnicze (kuchnię, jadalnię, łaźnię, pralnie, magazyny) oraz karcery^[5]. Średnica klatki schodowej wynosi 6 m. Na każdym półpiętrze schodów zamontowano platformy, będące dla dozorców punktem obserwacyjnym^[7]. Na każdym piętrze znajdowało się 18 cel. 12 większych o ok. 15 m² powierzchni i 6 mniejszych o ok. 7² powierzchni^[8]. Nad klatką schodową zbudowano szklany dach^[7]. Kształt oparto na koncepcji więzienia angielskiego filozofia i prawnika Jeremego Benthama, który zalecał budowę więzienia z jednym centralnym punktem obserwacyjnym, umożliwiającym obserwowanie całego więzienia (tzw. panoptikon)^[5][6].

Obok więzienia wybudowano budynek administracyjny, warsztat i kuchnię przywięzienną. Cały teren został otoczony murem o wysokości 3 m. Więzienie i budynek sądu połączono podziemnym korytarzem^[5].

Przez pierwsze 10 lat budynek pełnił funkcję więzienia Kreisgericht (Sądu Powiatowego). W 1879 roku Okrąglak przemianowano na das landgerichtliche Gefängnis (pol. krajowe więzienie sądowe)^[9].

Z zachowanych dokumentów wynika, że w Okrąglaku wykonywano karę śmierci poprzez powieszenie^[5].

W latach 1920–1939 pełnił on funkcję więzienia karno-śledczego (w 1935 roku odnotowano rekordową liczbę: 600 osadzonych)^[1][3]. Podczas II wojny światowej był on małym zakładem karnym. Do 1957 roku w więzieniu osadzano również kobiety. W latach 1989–1993 w toruńskim areszcie przeprowadzono generalny remont, poprzedzony pracami archeologicznymi, na czas którego zawieszono funkcjonowanie placówki. W wyniku prowadzonych wówczas prac zmniejszono cele, drewniane podłogi zastąpiono betonowymi, dobudowano wiele dodatkowych krat i bram, wyposażając je w zabezpieczenia elektromagnetyczne, nadbudowano także mur ochronny. Przeprowadzono również odczyszczenie elewacji budynku^[1].

Obecnie w podziemiu znajdują się pozostałości dawnego muru miejskiego i baszty Koci Ogon^[3].

W budynku powstały zdjęcia do filmu Rok spokojnego słońca reżyserii Krzysztofa Zanussiego^[10]. W 2012 roku premierę miał film Marcina Gładycha pt. Panoptikon – paradokument historyczny przedstawiający stulecie historii Polski i Torunia oczami więźniów Okrąglaka^[11].

• Danuta Janicka. Więzienia w Toruniu w XVIII-XX wieku. „Rocznik Toruński”. 30, 2003.