Atomizm

Atomizm fizykalny – teoria o ziarnistej, nieciągłej strukturze materii, twierdzenie, że materia składa się z niepodzielnych elementów, niegdyś atomów^[1], a współcześnie: cząstek elementarnych.

Atomizm był starożytnym nurtem filozofii przedsokratejskiej, zaliczanym do filozofii przyrody. Zapoczątkował ją Leucyp (V w. p.n.e.), a pełną postać nadał jej Demokryt^[2].

Atomiści przyjęli, że zasadą świata są atomy, które są wieczne i niepodzielne. Z jakościowo jednorodnych a ilościowo i geometrycznie zróżnicowanych atomów wywodzą się wszystkie istniejące rzeczy. Również człowiek powstaje z atomów: ciało i dusza – ukształtowane są z ich różnych rodzajów.

Powstawanie rzeczy jest skupianiem się atomów natomiast ginięcie jest ich rozpadem. Nie rozpadają się one w niebyt bo z niego nie pochodzą. Atomy znajdują się w ciągłym ruchu. Atomiści nauczali, że wszystko dzieje się z określoną przyczyną, z konieczności^[3].

Oprócz filozofii przyrody, starożytni atomiści zajmowali się także antropologią filozoficzną. Nauczali, by nie troszczyć się o dobro ciała, lecz duszy, bo ta jest boska. Demokryt uważał też szczęście za cel życia i utożsamiał je z przyjemnością duszy. Wychwalał panowanie człowieka nad zmysłami, a także takie cnoty jak sprawiedliwość, dobroć i wolę czynienia dobra^[4].

W Indiach poglądy atomistyczne głosił Kanada (filozof).

Atomizm został przyjęty w nauce nowożytnej w XVII w. przez Gassendiego, Boyle i Newtona, w XIX w. przez Daltona.

• Asocjacjonizm, (Taine), psychologia empirystyczna (A. N. Whitehead)
• monadyzm, zwany też atomizmem metafizycznym (Gottfried Wilhelm Leibniz)
• atomizm moralny (A. Gide)
• atomizm logiczny (B. Russell)

• Giovanni Reale: Historia filozofii starożytnej. Wyd. 1, dodruk. T. 1. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2000. ISBN 978-83-228-0339-4.

• Karolina Głowacka i Jean-Pierre Lasota, Od idei do odkrycia. Spory o naturę (i istnienie) atomów, kanał „Radio Naukowe” na YouTube, 15 marca 2021 [dostęp 2023-09-06].

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-01-28]:

• SylviaS. Berryman SylviaS., Ancient Atomism, 15 grudnia 2016 . (Atomizm starożytny)
• AlanA. Chalmers AlanA., Atomism from the 17th to the 20th Century, 9 października 2014 . (Atomizm od XVII do XX wieku)