Arthur Greiser

Arthur Greiser

Arthur Greiser w mundurze SS-Brigadeführera
Data i miejsce urodzenia	22 stycznia 1897 Środa Wielkopolska
Data i miejsce śmierci	21 lipca 1946 Poznań
Prezydent Senatu Wolnego Miasta Gdańska
Okres	od 23 listopada 1934 do 23 sierpnia 1939
Przynależność polityczna	NSDAP
Poprzednik	Hermann Rauschning
Następca	Albert Forster jako Staatsoberhaupt Wolnego Miasta Gdańska
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Arthur Karl Greiser (ur. 22 stycznia 1897 w Środzie Wielkopolskiej, zm. 21 lipca 1946 w Poznaniu) – niemiecki polityk narodowosocjalistyczny, obergruppenführer SS, Namiestnik Rzeszy (Reichsstatthalter) w Kraju Warty, przedtem prezydent Senatu Wolnego Miasta Gdańska, zbrodniarz wojenny.

Arthur Greiser wywodził się z niemieckiej rodziny, która w czerwcu 1893 r. przybyła z Człopy (Schloppe) do wielkopolskiej Środy, gdzie zamieszkała w budynku położonym przy Rynku nr 1 w skromnym mieszkaniu składającym się tylko z kuchni i pokoju. Ojciec Arthura, Gustaw, urodził się 30 września 1861 r. w Goleniu w Prusach Wschodnich i następnie przeniósł się do Człopy, w której wyuczył się zawodu szewskiego. Po uzyskaniu przez Polskę po pierwszej wojnie światowej niepodległości wraz z małżonką Idą ze Sigmundów wyprowadzili się do Niemiec, gdzie obydwoje zmarli przed wybuchem II wojny światowej. Małżonkowie Greiserowie mieli czworo dzieci, z których trzecim z kolei był Arthur, urodzony 22 stycznia 1897 r. w Środzie.

Jedyny syn gauleitera Eckhardt (z pierwszego małżeństwa) zginął o świcie 21 grudnia 1939 wraz z dwiema towarzyszącymi mu osobami w samochodzie, który wjechał pod pociąg na przejeździe kolejowo-drogowym w miejscowości Gorzyń. W miejscu wypadku postawiono w czasie wojny obelisk, który w 1945 został przez mieszkańców usunięty, a w jego miejscu do dziś znajduje się drewniany krzyż^[1].

Po trzyletnim pobycie w szkole powszechnej, dalsze wykształcenie uzyskał w królewsko-pruskim gimnazjum humanistycznym w Inowrocławiu (obecnie liceum im. Jana Kasprowicza). Po wybuchu I wojny światowej w 1914 zgłosił się do cesarskiej marynarki wojennej jako ochotnik. W 1915, po odpowiednim przeszkoleniu, został wysłany na front i awansowany na oficera. Następnie ponownie zgłosił się na ochotnika do lotnictwa marynarki (był pilotem wodnosamolotów) i w 1917 został oficerem lotnictwa. Kilkukrotnie odznaczony w czasie wojny, został ranny w 1918 i odesłany do szpitala wojskowego w Gdańsku.

Po wyjściu ze szpitala pozostawał bez pracy, następnie próbował bezskutecznie powodzenia w kupiectwie oraz jako kierowca taksówki. Podejmował się prac dorywczych, obwożąc w lecie turystów wynajętą motorówką po Gdańsku, a w zimie holując statki w porcie gdańskim. W 1924 współdziałał przy zakładaniu w Gdańsku organizacji „Stahlhelm”, która skupiała byłych żołnierzy frontowych, z której wystąpił w 1926 r. Należał również do organizacji „Ring der Flieger” zrzeszającej byłych lotników Luftstreitkräfte^[2]. W 1925, na tle polsko-niemieckiego konfliktu o status miasta Gdańsk, związał się z ruchami rewizjonistycznymi i antypolskimi. Zaczął występować publicznie na wiecach i zgromadzeniach, deklarując się jako „zwolennik niemieckości Wolnego Miasta Gdańska”. Gdy wprowadzono polskie skrzynki pocztowe, do czego Polska miała prawo zgodnie z ustaleniami potwierdzonymi wcześniej przez Ligę Narodów, Greiser zażądał w swoim przemówieniu podczas skierowanej przeciwko Polsce i Lidze Narodów demonstracji, która odbyła się na Długim Targu w Gdańsku 23 września 1925, wyrzucenia wszystkich Polaków z tego miasta^[3].

Swoim zaangażowaniem propagandowym zwrócił uwagę NSDAP, do której przyjęto go w 1928. W latach 1930–1933 pełnił obowiązki sekretarza okręgu partyjnego w Gdańsku. W lipcu 1933 został wybrany wiceprezydentem gdańskiego Senatu, a w listopadzie 1934 prezydentem Senatu (czwartym i ostatnim w historii tego urzędu), czyli głową tego miasta-państwa. Jednocześnie pełnił funkcję ministra (senatora) spraw wewnętrznych. Uhonorowano go nadając jego imię jednemu z dwóch szybowców, zakupionych dla gdańskiego lotnictwa sportowego^[4].

21 września 1939 przejął kierownictwo cywilne w Poznaniu, a w listopadzie 1939 objął funkcję namiestnika w Kraju Warty. Przeprowadzał brutalną germanizację i eksterminację ludności z podległych obszarów. Jego brat Otto Greiser, objął w Kutnie funkcję prezesa spółdzielni „Wspólna Praca” oraz był zastępcą burmistrza i honorowym radnym.

W latach 1940–1942 zbudował sobie, za państwowe pieniądze, dużą rezydencję w Jeziorach nad Jeziorem Góreckim (ok. 20 km na południe od Poznania)^[5]. Dziś jest to siedziba dyrekcji i Muzeum Przyrodniczego Wielkopolskiego Parku Narodowego.

Zobacz w Wikiźródłach tekst Akt oskarżenia przeciwko Arthurowi Greiserowi (1946)

W 1945 został aresztowany przez wojska amerykańskie w miasteczku Krimml (okolice Salzburga), gdzie rozpoznała go Polka z Ostrzeszowa Wlkp. – Maria Michalak z domu Kinastowska. Według jej relacji: „W pierwszych dniach po zakończeniu wojny pani Maria dowiedziała się, że prawdopodobnie w pobliskiej miejscowości Merching przebywa ze swą żoną Greiser.

– Nie mogłam w to uwierzyć, jednak już następnego dnia na własne oczy przekonałam się, że informacja ta jest prawdziwa. Zobaczyłam go. Miał długi, zielony płaszcz oraz zielony kapelusz z piórkiem. Byłam pewna, że uciekł z Poznania i tu się ukrywa. Natychmiast udałam się do sztabu VII Armii Amerykańskiej. Znalazłam żołnierza, który mówił po polsku i opowiedziałam mu wszystko. Następnego dnia amerykański patrol nie znalazł już zbrodniarza we wskazanym miejscu. Ludzie mówili, że pierwsza uciekła jego żona, a on ruszył pieszo w nieznanym kierunku. Po powrocie do kraju dowiedziałam się jednak, że 16 maja 1945 r., właśnie w rejonie Merching, Amerykanie aresztowali Greisera. Moja informacja okazała się zatem prawdziwa i przydatna – opowiadała po latach ostrzeszowianka”.

W dniu 12 czerwca 1946 został przewieziony do Aresztu Śledczego w Poznaniu^[6]. Za popełnione zbrodnie był sądzony przez Najwyższy Trybunał Narodowy w Poznaniu, pod przewodnictwem profesora Emila Stanisława Rapaporta. W skład zespołu sędziowskiego wchodziło trzech sędziów i czterech ławników. Oskarżycielami byli profesor Jerzy Sawicki oraz profesor Mieczysław Siewierski. Jego obrońcami z urzędu w procesie, który trwał od 21 czerwca do 7 lipca 1946, byli doktor Stanisław Hejmowski i Jan Kręglewski. W czasie procesu obrońca Greisera wyrażał wątpliwości, czy głowa obcego państwa (a taką był Greiser jako prezydent Senatu Wolnego Miasta Gdańska) może zostać skazana w innym państwie. Z kolei oskarżenie oddalało te obiekcje, argumentując iż w czasie, kiedy popełnione zostały czyny za które był sądzony, nie był już prezydentem senatu nieistniejącego już państwa.

Proces Greisera toczył się w auli Uniwersytetu Poznańskiego^[7].

Według aktu oskarżenia, Arthur Greiser, jako namiestnik Rzeszy (niem. Reichsstatthalter), a jednocześnie okręgowy kierownik Niemieckiej Partii Narodowosocjalistycznej (niem. Gauleiter) na obszar województwa poznańskiego oraz części łódzkiego i pomorskiego w latach 1939–1945, działał na szkodę Państwa Polskiego i jego obywateli poprzez udział, podżeganie do dokonania, udzielanie pomocy przy dokonaniu i dokonywanie^[8] m.in.:

• indywidualnych i zbiorowych zabójstw osób spośród ludności cywilnej i jeńców wojennych,
• czynów polegających na znęcaniu się, prześladowaniu i zadawaniu uszkodzeń cielesnych oraz powodujących rozstrój zdrowia takich osób,
• systematycznego niszczenia polskiej kultury, grabieży polskich wartości kulturalnych oraz germanizowania kraju i ludności polskiej i bezprawnego zaboru własności publicznej,
• systematycznego, bezprawnego pozbawienia ludności polskiej jej własności prywatnej,
• lżenia i wyszydzania Narodu Polskiego, poprzez głoszenie jego niższości kulturalnej i małej wartości społecznej,
• przymusowe wysiedlanie całymi osiedlami, ulicami, rodzinami lub indywidualnie na obszar Generalnego Gubernatorstwa lub do obozu pracy przymusowej w Rzeszy,
• prześladowania i zgładzenia obywateli polskich narodowości żydowskiej lub pochodzenia żydowskiego poprzez wymordowanie w miejscu zamieszkania, gromadzenie w zamkniętych dzielnicach żydowskich, skąd wywożono ich w celu eksterminacji w komorach gazowych pobliskiego obozu straceń Kulmhof w Chełmnie nad Nerem, lżenie ludności żydowskiej czynnie i słownie poprzez zadawanie cierpień fizycznych, uszkodzeń cielesnych i poniżania godności ludzkiej,
• wywożenie dzieci polskich^[9] wbrew woli rodziców i opiekunów, przymusowe umieszczanie ich w niemieckich rodzinach zastępczych i publicznych zakładach opiekuńczych w Rzeszy, z zerwaniem wszelkiej łączności z rodzinami i polskością oraz nadanie im imion i nazwisk niemieckich.

Najwyższy Trybunał Narodowy uznał go winnym zbrodni i skazał Greisera na śmierć. Końcowa sentencja sądu z dnia 9 lipca 1946 brzmiała:

„Arthura Greisera należy uznać winnym wszystkich zbrodni i zarzucanych mu przestępstw, z tym ograniczeniem, że zabójstw, uszkodzeń cielesnych i znęcań się Arthur Greiser osobiście nie dokonywał. Za powyższe przestępstwa skazać Arthura Greisera na karę śmierci, nadto orzec utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych na zawsze oraz konfiskatę całego jego mienia; od momentu ponoszenia kosztów sądowych i uiszczenia opłaty sądowej zwolnić go. Dowody rzeczowe pozostawić przy aktach sprawy”^[10]

Przewodniczący KRN Bolesław Bierut nie uwzględnił ani wniosku Greisera o łaskę, ani prośby o to samo skierowanej do niego przez papieża Piusa XII^[7].

Arthur Greiser został stracony 21 lipca 1946 o godzinie 7.00 przez powieszenie w obecności tysięcy zgromadzonych osób na stoku poznańskiej cytadeli^[7]. W czasie wieszania Greisera stutysięczna publiczność, wśród której były także dzieci, klaskała i gwizdała^[7]. Była to ostatnia egzekucja publiczna w Polsce^[11]. Po fali krytyki takich egzekucji minister sprawiedliwości Henryk Świątkowski podjął decyzję o ich zaprzestaniu^[7].

Ciało Greisera, po przeprowadzeniu sekcji w Zakładzie Anatomicznym Uniwersytetu Poznańskiego, zostało spalone w tym samym krematorium, w którym palono zwłoki mordowanych Polaków w poznańskim więzieniu. Prochy zostały oddane do dyspozycji prokuratury i sądu.

Arthur Greiser jest jednym z głównych bohaterów powieści historycznej Piotra Bojarskiego „Coraz ciemniej w Wartheland”. Jej autor oparł się na autentycznych przekazach dotyczących przeszłości i zbrodni Greisera^[12].

• Greiserówka

• Maciej Bakun: Lotnictwo na ziemi gdańskiej 1910–1945. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2012. ISBN 978-83-7780-226-7. OCLC 823752648&.

• Wyrok na Greisera w bazie Repozytorium Cyfrowego Filmoteki Narodowej.
• Greser i Fischer w więzieniu mokotowskim w Warszawie w PKF na stronie KronikaRP
• Początek procesu Greisera w Poznaniu w PKF na stronie KronikaRP
• Greiser, Arthur Karl. TracesOfWar. [dostęp 2021-08-30]. (ang.).
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Siedziby gauleitera” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa