ZMW Ryś

Ten artykuł dotyczy motoroweru. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

MR1 Ryś

Producent	ZMW we Wrocławiu
Klasa	motorower
Okres produkcji	1958–1964
Miejsce produkcji	Polska
Napęd
Silnik	jednocylindrowy dwusuwowy chłodzony powietrzem
Pojemność	49 cm³
Stopień sprężania	6.5:1
Moc	1.5/1.1 przy 5000
Moment obrotowy	2.55 Nm przy 3500 obr./min
Skrzynia biegów	2 stopniowa
Ogumienie
Rozmiar opon	2.125x23
Wymiary i masa
Długość	1887 mm
Szerokość	660 mm
Wysokość	1080 mm
Wysokość siedzenia	845 mm
Rozstaw osi	1234 mm
Masa własna	64 kg
Pojemność baku	5,75 l
Osiągi
Prędkość maks.	55 km/h
Inne
Modele pokrewne	MR2 Żak

MR1 Ryś – pierwszy polski motorower. Skonstruowany został w 1. połowie 1957 roku w Zakładach Metalowych Wrocław-Zakrzów we Wrocławiu-Zakrzowie przez zespół inżynierów: Zbigniewa Domicza, Romana Wachowiaka i Edwarda Janasa. Prototyp skonstruowano w maju 1957, a produkcję seryjną rozpoczęto w ZMW od września 1958 roku^[1]. Silniki SM01 dla Rysia produkowano w WSK Wrocław-Psie Pole^[1].

Konstrukcję uznano wówczas za udaną, nie ustępującą pojazdom innych europejskich firm^[2], zwłaszcza z powodu estetycznej sylwetki, resorowania obu kół i dobrych parametrów ruchowych. W 1958 konstruktorzy opracowali także dwuosobowy wariant motoroweru, który nie został zatwierdzony do produkcji. Nowoczesna jak na owe czasy konstrukcja Rysia okazała się jednak kosztowna w produkcji (cena wynosiła 6500 zł, niewiele mniej od motocykli – ok. 7000 zł za WFM)^[1]. W 1959 opracowano w ZMW model uproszczony, ze zmniejszoną liczbą elementów blaszanych oraz silnikiem S38 z Zakładów Metalowych w Nowej Dębie, nazwany MR2 Żak, produkowany od 1960. Pod koniec produkcji w roku 1963, w związku z zakończeniem produkcji silników SM01, wypuszczono serię Rysia z silnikiem S38, takim samym, jaki montowano w MR2 Żak. Ta wersja Rysia nosiła oznaczenie MR1B^[1].

8 sierpnia 1959 trzej studenci Politechniki Krakowskiej – Krystian Brodacki, Marian Ciepierski i Józef Drozd – rozpoczęli test Rysia w warunkach drogowych. Na udostępnionych przez ZMZ (zdjętych losowo z taśmy produkcyjnej i ledwie "dotartych" przejazdem do Krakowa) trzech motorowerach wyruszyli z Krakowa przez Czechy i Austrię do Włoch, gdzie ukoronowaniem testu był wjazd całej trójki na szczyt Wezuwiusza. Droga powrotna wiodła przez Słowenię, Chorwację, Węgry i Słowację – Rysie pokonały ponad 6300 km, docierając do Krakowa 28 października 1959. Raport z przebiegu próby był dla producenta doskonałą bazą dla prac nad udoskonaleniem motoroweru.

W latach 60. motorowery Ryś wzięły udział w wyprawie na Jawę i Bali w Indonezji. Opis wyprawy znajduje się w książce J.Prószyński, Salamat hari Indonesia, Warszawa 1963.

• Silnik^[2]
  • Typ: SM01
  • Rodzaj: jednocylindrowy, dwusuwowy
  • Pojemność skokowa: 49,8 cm³
  • Średnica cylindra: 38 mm
  • Skok tłoka: 44 mm
  • Stopień sprężania: 6,5
  • Maksymalny moment obrotowy: 2,55 Nm przy 3500 obr./min
  • Moc maksymalna: 1,5 KM (1,1 kW) przy 5000 obr./min
  • Pojemnościowy wskaźnik mocy: 32 KM/l
  • Szybkość maksymalna: 55 km/godz.
  • Zużycie paliwa: 1,8-2,2 l/100 km^[1]
  • Gaźnik: typ G12, średnica gardzieli 12 mm
  • Napęd sprzęgła: łańcuchem rolkowym jednorzędowym 3/8"x7,5 mm

• Podwozie i nadwozie^[2]
  • Rama: otwarta, pojedyncza, rurowa, spawana
  • Koła: 2,125x23", szprychowe, ogumienie dętkowe
  • Zawieszenie przednie: widelec teleskopowy bez tłumienia hydraulicznego, śrubowe sprężyny, skok 85mm
  • Zawieszenie tylne: obustronny wahacz wleczony, resorowany centralną sprężyną śrubową, z amortyzatorami ciernymi na osi wahacza, skok 80mm
  • Tłumik wydechu zamontowany po prawej stronie
  • Zbiornik paliwa: 5,75 l
  • Osłony boczne tłoczone z blachy stalowej
  • Siodło jednoosobowe z mikrogumy pokryte winidurem, pod siodłem skrzynka narzędziowa
  • Bagażnik zewnętrzny na tylnym błotniku (obciążenie dopuszczalne 5 kg)

• Napęd
  • na tylne koło: łańcuchem rolkowym jednorzędowym 1/2"x4,88, po prawej stronie pojazdu
  • skrzynia biegów: dwubiegowa, zmiana biegów rękojeścią pokrętną po lewej stronie kierownicy
  • sprzęgło: cierne, mokre, dwutarczowe
  • hamulce: bębnowe, średnica wewnętrzna 97 mm (hamulec przedni sterowany cięgłem z uchwytem na kierownicy, hamulec tylny sterowany przez obrót pedałami do tyłu)
  • rozrusznik nożny na pedały

• Instalacja elektryczna^[2]
  • Zasilanie: prądnica-iskrownik 6V, 16W
  • Reflektor o średnicy 100 mm
  • Sygnał dźwiękowy

• Wymiary motoroweru^[2]
  • Długość: 1887 mm
  • Szerokość (kierownica): 660 mm
  • Wysokość: 1080 mm
  • Rozstaw osi: 1234 mm
  • Prześwit poprzeczny: 140 mm
  • Masa własna: 64 kg
  • Dopuszczalna masa całkowita: 154 kg
  • Dopuszczalne obciążenie: 90 kg

• Krystian Brodacki, Rysiami na Wezuwiusz, Przekrój, Kraków, nr 779 z 13 marca 1960, s.8 http://mbc.malopolska.pl/dlibra/docmetadata?id=59330&from=publication
• Adam Zakrzewski: Auto-moto PRL : władcy dróg i poboczy. Warszawa: Demart, 2010, s. 172. ISBN 978-83-7427-484-5. OCLC 750804040. (pol.).
• Andrzej Zieliński: Polskie konstrukcje motoryzacyjne 1947-1960. Wyd. 2 (dodr.). Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2006, s. 225-227. ISBN 978-83-206-1541-8. OCLC 749983205. (pol.).

• Polskie motocykle i motorowery: Ryś MR-1
• MR-1 Ryś na Oldtimery.com. oldtimery.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-20)].